بخشی از مقاله
چکیده
تدوین، اصلاح و تغییر کتب درسی از نیازهای مبرم نظام آموزشی هر کشوری است که از این طریق بتوان به تدوین و طرح محتوای کتب جدیدی دست یافت و دانش آموزان را با سیر پیشرفت جهانی و کشوری، همگام ساخت - شکاری ونجاریان،. - 1391هدف این پژوهش تحلیل محتوایی کتاب هدیه های آسمان پایه ی پنچم ابتدایی تالیف سال94-95 ازمنظر فعال و غیر فعال بودن آن بر مبنای تحلیل محتوای ویلیام رومی می باشد.
روش مورد استفاده در تحلیل محتوا از روش های توصیفی است که بر اساس سه شاخص ارزیابی متن، تصویر و سوالات بود . برای اجرای روش تحلیل ویلیام رومی از کل کتاب به عنوان جامعه آماری و 10 صفحه از کتاب به طور تصادفی برای هر بخش - متن، تصویر، سوالات - به طور جداگانه انتخاب شده بود. ابزارجمعآوری اطلاعات، سیاههی تحلیل مبتنی بر روش ویلیام رومی است که براساس مبانی نظری تهیه و روایی آن توسط متخصصان علوم تربیتی تأیید شده است. واحد مطالعه، درسهای مندرج در کتاب و واحد تجزیه و تحلیل، متن، پرسشها و تصاویر کتاب است که بر اساس مقولههای فعال و غیرفعال توسط فرمول ویلیام رومی تحلیل و ضریب درگیری آنها مشخص شد وتجزیه و تحلیل اطلاعات نشان داد متن و سوالات در کتاب هدیه های آسمان پنجم غیر فعال اما تصاویر آن فعال و پویا می باشد.
مقدمه
کودکان ما ارزشمندترین سرمایه جامعه، ظریف ترین و گرانبهاترین هدیه ای هستند که خداوند به عنوان امانت به ما سپرده است. از وظایف جامعه و دست اندر کاران تعلیم و تربیت کشور اسلامی ایران است که از طریق مطلوب ترین روش ها و انسانی ترین رفتارها، کودکان جامعه را هدایت کنند.. در این راستا آموزش و پرورش یکی از راههایی است که می تواند در این راه مؤثر افتد - پیری عطاء اله، . - 1375 علیم و تربیت روند بروز حقیقت است و چون حقیقت مطلق، خداست، تعلیم و تربیت نیز روند تقرب به خداست و این، معنای رستگاری است. تعلیم و تربیت واقعی، آدمی را به سوی خداوند هدایت می کند و چون برای رستگاری انسان لازم است، بنابراین باید با کیفیتی بسیار معنوی ارائه شود - وزارت آموزش و پرورش،. - 1381 برای تحقق اهداف آموزش ابتدایی برنامه های درسی متنوع در قالب کتاب های درسی به صورت متمرکز پیش بینی و تدوین شده است.
- -1-1تعریف کتب درسی
کتاب درسی یکی از مهمترین مراجع و منابع یادگیری دانش آموزان در هر نظام آموزشی است و در ایران نیز یکی از مهمترین نقش ها را در برنامه درسی ایفا می نماید. به عبارت دیگر در ایران بیش تر فعالیت های آموزشی در چار چوب کتاب درسی صورت می گیرد و بیش ترین فعالیت ها و تجربه های آموزشی دانش آموزو معلم حول محور آن سازماندهی می شود - عریضی و عابدی،. - 1382کتاب درسی در نظامهای متمرکز آموزش وپرورش از اهمیت ویژهای برخوردار است و معلمان عمدتا فعالیتهای آموزشی خود را بر محور کتاب درسی و در جهت تحقق اهداف آن متمرکز کرده و فرایند یادگیری را هدایت می کنند بنابراین ضرورت دارد کتابهای درسی براساس موازین یاددهی-یادگیری تدوین و برمبنای اصول تحلیل محتوا، مواد و محتوای مطلوب را گزینش، وبه شیوه مناسب ارائه نمایند.
-1کتاب درسی مرجع رسمی کورد استناد برای تعیین محتوا و برنامه آموزشی بوده و راهنمای عملی برای کلیه کارگزاران آموزش و پرورش است. - آون1، - 2007
-2کتاب درسی متنی است سازمان یافته که اهداف آموزشی را در قالب نوشتار، تصاویر و تکالیف عرضه نموده و پیوند دهنده اهداف آموزش و پرورش با کلاس درس است. - فوستر2، - 2002
-3تحقق اهداف یادگیری مستلزم حضور عوامل متعدد و متنوع است که در این میان می توان از کتاب درسی که از مهمترین فرصت های یادگیری رسمی به شمار می آید یاد کرد. - فلودن3، - 2002
-4کتاب درسی موثق ترین میثاق کارگزاران آموزشی است که خطوط اصلی تدریس، یادگیری، سنجش و اندازه گیری و ارزشیابی آموزشی را تعیین و تعریف می کند. - کارینگر4، - 2006
-2-1هدفهای کتاب درسی
کتاب آموزشی، در عین توجه به هدفهای دانشی، باید زمینههای لازم را برای پرورش و توسعهی هدفهای مهارتی و نگرشی موردنظر در برنامهای که بر اساس آن تنظیم شده یا برنامهی درسی مربوطه در نظام آموزشی، فراهم کند. یکی از مهمترین مسؤولیتهای مؤلفان، ایجاد تعادل در پرورش همهجانبهی هدفهای برنامهی درسی است. کم نیستند کتابهایی که در عرصهی نظر قرار است به هدفهای فراوانی توجه داشته باشند، اما در عمل دچار افراط و تفریط میشوند. همچنین، توجه به هدفهای مشترک میباید مدنظر مؤلفان قرار گیرد. مطرح ساختن مطالب آموزشی بهصورت خشک و بیروح است، مسلماً به کاهش کیفیت کتاب میانجامد. از اینرو، مطالب کتاب آموزشی باید تا حد امکان با زندگی روزمره و محیط اجتماعی مرتبط باشند و با مسائل اجتماعی، روابط انسانی و زندگی فردی و اجتماعی همچون محیطزیست، انرژی، ارتباطات و ... پیوند زده شوند.
- -3-1ساختار و ویژگیهای کتابهای درسی
محتوای کتاب آموزشی باید بتواند به تسهیل، تعمیق و تحکیم یادگیری کمک کند. بنابراین، بدون پیروی از منطق یادگیری، نمیتوان به طراحی کتاب آموزشی پرداخت.هنگامیکه یادگیرنده محتوای کتاب را میخواند، در واقع، مفاهیم را با توجه به پیش دانسته هایش، در ذهن خود سازماندهی میکند، به نظام ارتباطها و کاربردها پی میبرد، و بهوسیلهی نگرش و تفکر خاص خود، دست به تولید دانش میزند. در مجموع، کتابهای آموزشی با توجه به هدفها، نوع محتوا و مخاطبانشان، ممکن است به شیوههای گوناگون طرحریزی شوند.با اینهمه، میتوان برخی ویژگیهای ساختاری مشترک را در قالب نوعی الگوی انعطافپذیر برای تدوین این کتابها پیشنهاد کرد .
- -4-1لزوم سازماندهی محتوا در کتابهای درسی
هرچند کتاب های درسی به عنوان بخشی از عنصر محتوا، فعالیت های یادگیری و تجارب آموزشی دانش آموزان مساوی برنامه درسی نیستند، اما در نظام های آموزشی متمرکز که محور مکتوب و مدون آموزش و پرورش محسوب می گردند از جایگاه ویژه ای برخوردار می باشند و اگر از منظر و دیدگاه برنامه درسی و کتاب های درسی به ویژه محتوا و فعالیت های یادگیری شاگردان نگاه کنیم، اهمیت و ضرورت یک محتوای خوب و پویا در فرآیند آموزش و پرورش پیش از پیش نمایان می شود.
به طوری که برخی از متخصصان آن را پایه اصلی آموزش و پرورش می دانند و غالبا کیفیت آموزش و پرورش یک جامعه را از روی محتوای برنامه تحصیلی آن را در مقاطع مختلف ارزیابی می کنند. زیرا برنامه درسی در واقع وسیله برقراری ارتباط بین محصل و محیط است. هدف های تربیتی یک جامعه نیز در محتوای برنامه درسی منعکس می شوند به عبارت دیگر معلم رابط میان محصلان و جامعه است و وسیله مهم او برای ایفای نقش به ویژه در نظام های متمرکز کتاب های درسی است. این کتابها نیروی عقلانی فراگیران را فعال و مشارکت آنان را در امر یادگیری، سازماندهی و مدیریت و به عبارت روشنتر، تولید راهحل یا دانش و تجربه جدید مینمایند.
