بخشی از مقاله
چکیده
تحلیل و بررسی محتوای کتاب درسی به تصمیمسازان، دستاندرکاران و برنامهریزان کمک میکند تا در هنگام تدوین کتابهای درسی تصمیمات صحیحی بگیرند تا میزان نقصها و کاستیها را به حداقل برسانند. چنانچه معلمان قادر به نقد و تحلیل علمی محتوای آموزشی و تعیین نقاط قوت و ضعف آن باشند، در انتخاب روش تدریس و ارزشیابی، انتخاب فرصتهای جدید یادگیری، تعیین تکالیف و فعالیتهای مکمل یادگیری و استفاده از مواد آموزشی و مکمل و مناسب و فراهم آوردن تمهیدات لازم، مانع از تاخیر و تعلل در دستیابی به اهداف رفتاری و آموزشی خواهند بود.
بر این اساس کسب مهارت در انجام این مهم، به پژوهشگر کمک میکند تا با استفاده از شیوههای علمی و دقیق به تشریح و ارزیابی محتوای پیامهای موجود در متن درسی بپردازد. امروزه نگاه طراحان، جهت طراحی آموزشی کمی تغییر کرده و برخی متخصصان، اولین گام طراحی در محتوای الکترونیکی را اقتباس از دوره ها و یا نرم افزار های آموزشی موجود می دانند. مرحله اقتباس باید با تحلیل محتوا صورت بپذیرد تا در طراحی جدید نقاط قوت، برجسته و نقاط ضعف برطرف گردد
در نتیجه یک طراح آموزشی و یا یک یاددهنده در مرحله اول باید تحلیل گر ماهری باشد. تحلیل محتوای، تنها به معنی تحلیل متن و نوشتار کتاب نیست، بلکه تحلیل میتواند سایر اجزای کتاب همچون تصویرها، جدولها، پرسشها، فعالیتها و... را نیز دربرگیرد. در تحقیقات اجتماعی برای شناسایی و حل مسائل، نیاز به دانش و تسلط بر روششناسیهای علمی و مسیر تحقیق است. در هر رویکرد کمی و کیفی برای انجام پژوهش نیاز به ابزار و روشهای متفاوتی است که یکی از آنها روش تحلیل محتواست
تحلیل محتوای کیفی را میتوان نوعی روششناسی تحقیق در خدمت تفسیر محتوایی دادهها دانست
در سیر گسترش پژوهش تحلیل محتوا، از تحلیل محتوا تعاریف مختلفی ارائه گردیده است برخی از این تعاریف، تحلیل محتوا را یک تکنیک و برخی دیگر آن را به عنوان »روش« مطرح نموده اند
بیشتر متخصصان علوم تربیتی تحلیل محتوا را تکنیکی برای طراحی آموزشی می دانند - نوروزی و رضوی، . - 1392 کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش، نوع جدیدی از یادگیری را مقدور ساخته است به نحوی که یادگیری در محیطهای غیر از محیط کلاس درس امکانپذیر است
تحلیل محتواهای الکترونیکی بر مبنای اصول طراحی آموزشی، قابلیت پیشبینی اثربخشی آموزش را ایجاد میکند و گامی است برای انجام یک طراحی آموزشی اثربخش. این پژوهش یک مطالعه مروری است که با استفاده از منابع متعدد در زمینه محتوای الکترونیکی و اصول طراحی است به نظر می رسد نیاز به تحقیقات کمی و کیفی برای استخراج مقوله ها ی تحلیل از اصول طراحی محتوای الکترونیکی جهت تحلیل و عملی ساختن این روش وجود دارد.
مقدمه
مسائل اجتماعی دامنهای گسترده دارند که حل آنها به شناخت ریشههای ظریف، عمیق و بهظاهر نامرئیشان وابسته است. شناخت این مسائل خودبهخود مستلزمِ دانستن و تسلط بر مبنای روشهای شناخت آنهاست
تحلیل محتوا، روش تحقیقی مفیدی است، که در آن، اقلام یا موارد مهم محتوای پیام همهی رسانههای همگانی، شناسایی و شمارش و با اقلام و موارد دیگر مقایسه میشوند؛ سرانجام با سایر آمار و ارقام مشابه گردآوری شده و از کل جامعه مقایسه میگردند
ولیزر و وینر - 1978 - 1 آن را هر رویه نظاممندی که به منظور بررسی محتوای اطلاعات ضبط شده طراحی شده باشد تعریف میکنند
کریپندورف - 1980 - 2 را بهعنوان یک فنّ پژوهشی برای ربط دادن دادهها به مضمون آن، به گونهای معتبر و تکرارپذیر تعریف میکند. تعریف کرلینگر بسیار متعارف است: تحلیل محتوا، روشی برای مطالعه و تحلیل ارتباطات به شیوهای نظاممند، عینی و کمّی با هدف اندازهگیری متغیّرهاست
باردن3 میگوید: تحلیل محتوا عبارت است از مجموعه فنون تحلیل ارتباط، که برای توصیف محتوای پیام و روشهای منظم عینی به کار میبرد
یارمحمدیان - - 1381 تعریفش را از تحلیل محتوا با رویکرد تحلیل محتوای کتب درسی بیان می کند که در آن تحلیل محتوا یعنی، یک روش پژوهش منظم برای توصیف عینی وکمی محتوای کتاب ها ومتون برنامه درسی یا مقایسه پیام ها وساختار محتوای با اهداف برنامه درسی.
همچنین می توان گفت تحلیل محتوا به عنوان یک روش، عبارت است از شناخت و برجسته ساختن محورها یا خطوط اصلی یک متن یا متون مکتوب، مجموعه سخنرانی ها، سلسه ای از تصاویر و ... است
هولستی می گوید تعاریف بر خلاف تنوعشان توافق جامعی را درباره شروط »عینیت«، »انتظام« و …عمومیت« دارند - ترجمه سالارزاده امیری - . برلسون - 1952 - تحلیل محتوا را به عنوان روشی برای توصیف عینی، کمی و قاعده مند محتوای آشکار ارتباطات مطرح نمود وی با چنین تعریفی سه شکل اصلی برای تحلیل محتوا مطرح کرده است که عبارتند از:
• استنباط دربارهی پیشایندهای یک ارتباط؛
• توصیف و استنباط درباره ویژگیهای یک ارتباط؛
• استنباط درباره اثرهای یک ارتباط.
هولستی نیز همانند برلسون به توصیفی، استنباطی و ارتباطی اشاره کرد و می گوید زمینه های کاربرد این روش بسیار گسترده است و تنها به بررسی ویژگی های متن محدود نمی شود. یک طراح آموزشی از اطلاعات به دست آمده از توصیف، استنباط و ارتباط عناصر آموزشی و عناصر طراحی، طراحی و تدریس خود را پایه ریزی می کند. بی دلیل نیست که دکتر نوروزی و رضوی - 1393 - تحلیل را مهمترین عنصر طراحی می دانند.
البته ناگفته نماند وقتی یک مدرس و یا پژوهشگر با روش تحلیل محتوا آشنایی یابد می تواند از این روش با توجه به علاقه و نیاز پژوهشی خود در قسمت های مختلف آموزشی استفاده کند. علاوه بر کتاب های درسی، می توان مقاله درسی، انشاء ها، داستان ها، روزنامه دیواری های دانش آموزان و کلیه مطلب تحقیقی و ... کلاس درس را مورد بررسی قرار دهند. حتی رفتارهای کلامی فراگیران را تحلیل نمایند
تحلیل محتوا تکنیک است یا روش؟ بین متخصصان در مورد تحلیل محتوا مبنی بر روش تحقیق و یا تکنیک، اختلاف نظر وجود دارد موریس دوورژه و هارولد لاسول و کارنی تحلیل محتوا را تکنیک یا فن می شناسند و کاپلان و ریچارد بارد و بارکوس آنرا روش معرفی می کنند
می توان اینگونه بیان کرد که هدف ما از تحلیل محتوا و نحوهی نگارش گزارش تحلیل محتوا، نشاندهنده تکنیک بودن یا روش بودن، تحلیل محتواست . اگر جمع آوری اطلاعات از طریق تحلیل محتوا بود و نتایج به شکل رساله یا مقاله منعکس شد در اینجا واژه روش برازنده تحلیل است همانطور که دکتر علی دلاور - - 1394 در کتاب خود از آن به عنوان یک نوع روش تحقیق یاد کردند. و اگر به طور مثال یک طراح آموزشی از تکنیک تحلیل محتوا، جمع آوری اطلاعات کرد و از آن در یک طراحی آموزشی استفاده کرد، در اینجا واژه تکنیک برازنده است.
در کل فرایند طراحی آموزشی با انواع گوناگونی از تحلیل همراه است. مهمترین تحلیلهایی را که طراح آموزشی در طول فعالیت خود انجام می دهد عبارتنداز:
• تحلیل نیاز تحلیل
• تحلیل سیستم یا موقعیت و روابط عناصرآموزشی نیاز
• تحلیل هدف یا شغل تحلیل
• تحلیل وظیفه یا سطح عملکرد موقعیت
تحلیل
با توجه به اینکه تحلیل مهمترین عنصر طراحی آموزشی است، یک طراح هدف محتوا را سپری کند تا تحلیلگر ماهری شود. دنیس - 2005 - معتقد است،
.1 انتخاب محتوا برای تجزیه و تحلیل سطح
.2 تعیین واحدهای محتوا عملکرد
3. تهیه محتوای برنامه نویسی
.4 کدگذاری محتوا شکل شماره :1 حدود تحلیل های عنصر طراحی
5. شمارش و وزن دهی
6. نتیجه گیری
اعتقاد راجردی و دومینگ - ترجمه سیدامامی، - 1389 این است که گرچه تحلیل محتوا دارای مراحل مجزاست ولی در حقیقت مراحل نخستین تحلیل را می توان به سهولت در هم ادغام کرد.
هرندی و همکاران - 1387 - بیان می کنند که دو عنصر اصلی در کل مراحل تحلیل مطرحاند که عبارتند از: واحد تحلیل و مقوله تحلیل
رسولی و امیرآتشانی - 1393 - تعیین مقوله ها، انتخاب واحد محتوا و انتخاب روش شمارش را به عنوان سه مبحث مهم شیوه گردآوری اطلاعات برای تکنیک تحلیل محتوا می داند. در تحلیل محتوا لازم است برای گردآوری اطلاعات ابتدا مقوله ها ساخته شود. سپس واحد محتوا انتخاب شده و در نهایت به شمارش داده ها بپردازیم.
جدول شماره :1 شیوه گردآوری اطلاعات
