بخشی از مقاله
چکیده:
روش تحقیق تحلیل محتوا در سال های اخیر بیشتر مورد توجه پژوهشگران قرارگرفته است.این روش برای استنباط جنبه های فرهنگی پیام و تغییرات فرهنگی و در پژوهش های علوم رفتاری به ویژه روان شناسی و علوم تربیتی برای بررسی های مربوط به محتوای کتاب های درسی نیز به کار برده می شود. محقق این مقاله با تحلیل وبررسی 6 اثرمرتبط بااین موضوع، اهمیت وضرورت استفاده از این روش عینی،کمی،نظامدار وسیستماتیک را بیشتر بیان می کند. قابل تکرار بودن این روش نیز برای پژوهشگران حائز اهمیت است. پژوهشگر با استفاده از این روش می تواند به تحلیل ویژگی های پیام به منظور توصیف آن،پیشینه ای پیام به منظور توصیف فرستنده و پی آمدهای پیام به منظور شناختن اثر آن روی مخاطب بپردازد.
کلمات کلیدی: تحلیل محتوا، استنباط، عینی، نظامدار، سیستماتیک
مقدمه :
میزان ارتباطی که هریک از ما در طول یک روز برقرار می کنیم باور کردنی نیست. ما با دیگران صحبت می کنیم، آنچه را که دیگران می نویسند می خوانیم، به سرودها ومصاحبه های زنده یا تایپ شده گوش می دهیم، عمل دیگران را در تلویزیون یا در صحنه های فیلم تماشا می کنیم و به مطالعه روزنامه ها ومجله های علمی وغیر علمی می پردازیم. تحلیل محتوا یک روشی پژوهشی است که به منظور مطالعه این ارتباطات به کار برده می شود.لاس و ل و پول چارچوب اصلی تحلیل محتوا را در سؤال »چه کسی، چه چیزی را، چگونه وبا چه تأثیری می گوید؟« تو صیف کرده اند.تحلیل محتوا به هر روش استنباطی اطلاق می گردد که به صورت منظم وعینی به منظور تعیین ویژگی های پیام ها به کار برده می شود. در این روش، پیام ها یا اطلاعات به صورت منظم کد گذاری وبه نحوی طبقه بندی می شوند که پژوهشگر بتواند آنها را به صورت کمی تجزیه و تحلیل کند.این روش برای هر شکلی از ارتباطات انسانیBاز اشارات تا کتاب های درسی و از تخته اعلانات تا پیام های تجاری تلوزیونBبه کار برده می شود. - دلاور، - 275:1385
تحقیق توصیفی تحلیل محتوا به منظور توصیف عینی وکیفی محتوای مفاهیم به صورت نظامدار انجام می شود. در واقع قلمرو این تحقیق را متن های مکتوب، شفاهی و تصویری درباره ی موضوع خاص تشکیل می دهد. در تحلیل محتوا عناصر ومطالب مورد نظر گردآوری وطبقه بندی می شود ومورد تجزیه وتحلیل قرار می گیرد .این عناصر ممکن است ،کلمه ها،جمله ها ،بندها،یا متن های کامل در آثار مکتوب یا شفاهی باشد. در این روش همانند سایر روشهای تحقیق محقق اقدام به ناختش مساٌله وتعریف آن ،تدوین فرضیه، نمونه گیری، گردآوری اطلاعات ،تنظیم وطبقه بندی اطلاعات، تجزیه وتحلیل ونتیجه گیری می نماید. - تیرگر، - 58 : 1394
گام های اساسی در فرآیند پژوهش : گام های اساسی در فرآیند پژوهش را به صورتهای گوناگون می توان ارایه کرد. در گذشته،شرح وتوضیح همین گام ها به عنوان »روش علمی تحقیق «به حساب می آمد. ازاین دیدگاه، چهار مرحله در گام های اساسی تحقیق شمرده شده است:
.1 تعیین مسأله که بیانگر تعریف هدف تحقیق نیز هست .
.2 طرح پیش بینی - یا فرضیه - که اگر تأیید شود مسأله تحقیق حل شده است .
.3 جمع آوری اطلاعات متناسب با پیش بینی - یا فرضیه - مذکور.
.4 تحلیل وتفسیر اطلاعات برای اینکه ببینیم آیا می توان پیش بینی تحقیق را تأیید و مسأله پژوهش راحل کرد. بسیاری دیگر از محققان شش گام اساسی در فرآیند پژوهش را به شرح زیر ارایه میکنند:
بیان مسأله
1. مطالعه پیشینه پژوهش
2. مشخص کردن هدف وفرضیات وسوالات تحقیق
3. جمع آوری اطلاعات
4. تحلیل وتفسیر اطلاعات
5. گزارش وارزیابی تحقیق
در آثار روش تحقیق ،که در کشور ما نیز ترجمه واقتباس شده است - مثلا نگاه کنید به شریفی ،.1383 وخوی نژاد ، - 1383، عموماً همین تقسیم بندی تاییدشده است ودر پایان نامه های تحصیلات تکمیلی وگزارش های پژوهشی روان شناسی وعلوم تربیتی نیز به عنوان معیار پذیرش علمی به حساب می آید. - لطف آبادی، - 12 : 1388
حیطه تحلیل محتوا
در هر ارتباطی سه عنصر اساسی وجود دارد: این عناصر، به ترتیب عبارتند از فرستنده پیام، پیام وگیرنده آن. گاهی اوقات پیام به منظور کسب اطلاعات بیشتر در مورد فرستنده آن تجزیه وتحلیل می شود. حلقه های ارتباطی بین محتوای پیام و ویژگی های فرستنده، غالبا مهم ودر عین حال بسیار باریک و دقیق اند و از طریق آنها -در صورتی که نمونه های لازم موجود باشند-می توان به ویژگی های فرستنده پی برد. بیشتر اوقات، پژوهشگران تحلیل محتوا را به منظور تعیین تأثیر پیام بر گیرنده آن به کار می برند. استنباط ویژگی های فرستنده یا تعیین تأثیر پیام روی گیرنده یک فعالیت هوشیارانه است و در خیلی از موارد هنر است تا یک علم. تحلیل محتوا در گذشته بیشتر بر تعیین فراوانی حوادث یا متغیرهای مورد مطالعه تأکید داشت، در صورتی که در حال حاضر از این روش برای کسب بینش پیرامون مسایل پیچیده اجتماعی و متغیر های روانی استفاده می شود. - دلاور، - 277 : 1385
گردآوری و تحلیل اطلاعات :
همان طور که قبلا اشاره شد انجام یک تحقیق علمی معمولا از پنج مرحله می گذرد که عبارتند از: طرح پرسش تحقیقاتی،تدوین فرضیه، استفاده از استدلال قیاسی، گرد آوری و تحلیل اطلاعات و سرانجام قبول یا ردفرضیه. از ویژگی های مهم تحقیق علمی سنجش دقیق متغیرها ست. برای آن که مقایسه میان دو یا چند گروه ممکن باشد، لازم است ابزاری حساس برای اندازه گیری زمینه رفتاری مورد مطالعه فراهم گردد.
افزون بر این، اطلاعات لازم باید به گونه ای گردآوری شود که راه برای هیچ گونه احتمالی در دو گانگی عملکرد دو گروه باز نباشد. مقایسه کمیت های حاصل از سنجش دو گروه نیز محتاج آگاهی از قواعد و اصول علم آمار و مهارت در به کار گیری آن ها است. در مورد فرضیه تأثیر مثبت حضور کودکان در کودکستان، محقق، اول باید تصمیم بگیرد که از چه وسیله ای برای مقایسه میزان یادگیری دو گروه استفاده کند. پس از تعیین وسیله سنجش وانجام آزمایش دقیق، کمیت های حاصل را با استفاده از ضابطه های آماری مقایسه نماید و معین کند که میان دو گروه مورد مقایسه از لحاظ یادگیری درس های دبستانی تفاوت قابل ملاحظه ای وجود دارد یا خیر. - رضویه، - 11 : 1390
