بخشی از مقاله
خلاصه
با توجه به اهمیت روز افزون تربیت فرزاندان در شهرهای پر تراکم و نیز نقش کودکان به عنـوان یکـی از شـکل دهنـده هـای اصـلی سـاختار اجتماعی،ضـرورت طراحـی فضاهایی برای رشد خلاقیت و استعدادیابی که نیازهای کودکان نیز در آن لحاظ شده باشند،نمایان می گردد. امروزه با افزایش زندگی ماشینی و آپارتمـان نشـینی و دور شدن کودکان ازمحیط های طبیعی، محدودیتهای بسیاری برای بازی، تحرک و خلاقیت آنان ایجاد شده است. هدف اصلی این پژوهش تحلیل شرایط کالبدی و فیزیکـی موثر در طراحی مراکز آموزشی کودکان با تاکید بر قابلیت های محیطی موثر در ارتقاء خلاقیت کودکان میباشد.از این رو ابتدا با بهره گیری از روش توصیفی-تحلیلی به بررسی نقش آموزش و پرورش و ابعاد مختلف خلاقیت و ویژگی های کودکان خلاق پرداخته شده و سـپس شـرایط کابـدی و محیطـی مـوثردر جهـت طراحـی مرکـز آموزشی کودکان و در نتیجه ارتقاءخلاقیت ذکر شده است. تا در نهایت بتوان با طراحی مراکز آموزشی مناسب بستری مناسب برای رشد خلاقیت کودکان فراهم نمود.
×واژگان کلیدی :آموزش ، ،خلاقیت،کودک ،مراکز آموزشی.
×
.1 مقدمه
اگر بپذیریم که همه ما انسا ن ها و هرآنچه که در درون ما اتفاق می افتد و هر رفتاری که از تک تک افراد در شرایط مختلف و موقعیت های متفـاوت سـر می زند،به نوعی ارتباط مستقیم و غیر مستقیم به گذشته انسان دارد؛آن وقت است که به این باور خواهیم رسید که ریشه تمام ایـن گذشـته در دوران مهمـی به نام کودکی خلاصه شده است.دورانی که قابلیت ها و خلاقیت های فردی در آن پایه گـذاری مـی شـود و بهتـرین زمـان پیشـرفت خلاقیـت و تخیـل در فاصله سنی 6 تا 9 سال روی می دهد.کودک طی این سال ها از محیط تاثیر بیشتری می گیرد و در مورد محـیط خـود بـه طـور طبیعـی کنجکـاو اسـت.حال آنکه فضاهای آموزشی در ایران فاقد طراحی مناسب است.(شفایی و مدنی،1389،(215 وجود مکانهایی که جوابگوی امکانـات مـورد نیـاز کودکـان ،کـه شامل فضاهای متنوعی ازجمله، نورگیری ، تهویه، محوطه باز و فضای سبز نمـی باشـداثرات سـوئی دارد. یـادگیری و پـرورش اسـتعداد، بـا شـرایط طبیعـی ارتباط تنگاتنگی دارد، بنابراین با بردن کودک به محیط های گوناگون و افزایش سطح ارتباطیاش با دیگران، دایره شناخت و انتخاب او را وسیعتر کنید تا بتواند مسیر درست را پیدا کند. در بین کودکان استعدادها و توانایی های گوناگونی موجود است که لازم است به آنها توجه شود.( پوریانی،1390،(35 فرزاندانمان مردان و زنان فردای این جامعه می باشند.بنابراین ایجاد مراکز و فضاهایی که پاسخگوی نیاز کودکان باشد در رشد پرورش استعداد و خلاقیـت و هوش نسل فردا و در نتیجه ارتقا سطح فکری،علمی و فرهنگی جامعه موثر است.(اسدالهی،1390،(45
.2 اهمیت و ضرورت پژوهش
با توجه به اهمیت روز افزون تربیت فرزاندان در شهرهای پر تراکم و نیز نقش کودکان به عنوان یکی از شکل دهنده های اصلی ساختار اجتماعی محیط، ضرورت طراحی فضاهایی برای رشد خلاقیت که نیازهای کودکان نیز در آن لحاظ شده باشند،نمایان می گردد. گنجاندن فضاهای باز تفریحی متنوع در
برنامه ریزی فضای شهری، نقشی اساسی در خلق محیطی شاداب، ایمن و همچنین تضمین سلامت روانی شهروندان خواهد داشت.امروزه با زندگی ماشینی و آپارتمان نشینی و دور شدن کودکان از محیط های طبیعی، محدودیتهای بسیاری برای بازی، تحرک، دسترسی، امنیت و خلاقیت آنان ایجاد شده است. کودکان حساس ترین و تاثیر پذیرترین گروه سنی جامعه را تشکیل می دهند و در حساس ترین و مهم ترین سال های زندگی شان یعنی زمانی که پایه های رشد شخصیتی،ذهنی و اجتماعی آنها شکل می گیرد تا زمانی که وارد محیط کسب و کار می شوند،نیازمند این هستند تا زندگی اجتماعی و فضاهای آموزشی را در مقیاس خود تجربه کنند.واین امر مستلزم فراهم نمودن فضایی است که کودک در آن فضا فرصت بیان افکار تازه و پرورش استعدادهایش را داشته باشد،فضایی که زمینه مناسب برای خلاقیت کودکان فراهم آورد.(نجفی،1391،(11
.3 روش تحقیق
روش استفاده در این پژوهش،توصیفی و تحلیلی اسنادی است.از این رو در گام نخست پژوهش،بـا اسـتفاده از روش کتابخانـه ای و بهـره گیـری از متـون علمی به جمع آوری داده پرداخته شده است و پس از آن در مرحله تحلیل،روش استدلال منطقی در این حوزه به کار برده شده است.
.4 هدف آموزش و پرورش
آموزش و پرورش به جریان یا فرآیند منظم و مستمری گفته می شود که هدف آن هدایت رشد جسمانی و روانی،یا به طور کلی هدایت رشد همـه جانبـه در جهت کسب و درک معارف بشری و هنجارهای مورد پذیرش جامعه و نیز کمک به ارتقاء خلاقیت و شکوفا شدن استعدادهای افـراد اسـت.بنا بـه ایـن تعریف،یک نظام آموزش و پرورشی موفق هم فرد را در شکوفا ساختن استعدادهای ذاتی اش کمک می کنـد و هـم او را بـه عنـوان یـک فـرد آگـاه از مسائل جهانی و متعهد به ارزش های جامعه ای که به آن وابسته است،آموزش و پروزش می دهد.(سیف،1387،(28
.5 خلاقیت
خلاقیــت مــوهبتی الهــی و همگــانی اســت.از آنجــا کــه پــرورش خلاقیــت بایــد از کــودکی انجــام گیــرد تــا درآینــده افــراد خلاقــی بــرای جامعــه باشــند، بایــد عــواملی کــه در افــزایش قــدرت خلاقیــت مــوثر اســت را بررســی کــرد و در جهــت تحقــق آن گــام برداشــت .خلاقیــت یــک نیــروی ذاتــی اســت کــه در همــه افــراد وجــود دارد و راههــای بیشــماری بــرای پــرورش آن وجــود دارد آنچــه مســلم اســت اینکه؛فضــا در کیفیــت آمــوزش و پــرورش و بــروز خلاقیــت کودکــان،نقش بســیار مهمــی ایفــا میکنــد. آنچــه مســلم اســت اینکــه فضــا در کیفیــت آمــوزش و پــرورش و بــروز خلاقیــت ونقــش بسیار مهمی ایفـا میکنـد. امـا سـاخت و سـازهای معمـاری مخـتص بـه ایـن امـر، بسـیار کمرنـگ اسـت.و واقعیـت امـر ایـن اسـت کـه فضـاهای آموزشـی کودکــان مــا بیشــتر، باعــث از بــین رفــتن خلاقیــت آنهــا میشــود. فضــاهای کوچــک و شــلوغ و بیرنــگ.... و مــانع ذوق وشــوق کــودک بــرای ورود بــه آنها می شود .
.1.5تعریف خلاقیت
ارائــه تعریــف دقیقــی از خلاقیــت کــار دشــواری اســت و هنــوز تعریــف جــامعی کــه مــورد قبــول اکثریــت باشــد ارائــه نشــده محققــان و روانشناســان بــه جای ارائه تعریف جامعی از خلاقیت بیشتر به بررسی ویژگیهای افراد خلاق پرداخته اند.
ســیکزنتمی هــالی مــی گویــد:ما نمــی تــوانیم بــه افــراد و کارهــای خــلاق جــدا از اجتمــاعی کــه در آن عمــل مــی کننــد بپردازیم،زیــرا خلاقیــت هرگــز نتیجــه عمــل فــرد بــه تنهــایی نیســت.هارینگتون بــر مبنــای شــناخت محــیط زیســت در زیســت شناســی،نظریه اجتمــاعی خــویش را از خلاقیــت پایــه ریــزی مــی کنــد و معتقــد اســت:همان گونــه کــه در زیســت بوم،موجــود هــا بــا یکــدیگر و بــا اکوسیستمشــان در ارتبــاط انــد،در اکوسیســتم خــلاق نیــز همه اعضا و همه جنبه های محیطی در حال تعامل هستند.(حسینی،1381،(32
.1.1.5ابعاد مختلف خلاقیت
خلاقیـــت دارای ســـه بعـــد شناختی،انگیزشـــی و غیـــر شـــناختی اســـت.ابعاد شـــناختی خلاقیـــت نـــاظر بـــر وجـــود تفکـــر واگـــرا در فـــرد اســـت.فرد خلاق،توانمندی تولید ایده های بیشتری را دارد.به علاوه،وی در جریان تولید ایده ها از انعطاف پذیری ذهنی بیشتری برخوردار است .
ابعاد انگیزشی خلاقیت
ابعـاد انگیزشــی خلاقیت،نــاظر بــه انگیــزه درونــی فــرد بــوده،وی را بــر آن مــی دارد تـا بــدون آن کــه الزامــا پــاداش بیرونــی وجــود داشــته باشــد،به شــکل مستمر و پی گیر به کار مورد علاقه اش بپردازد.
ابعاد غیر شناختی
ابعــاد غیــر شــناختی خلاقیــت هــم شــامل ویژگــی هــای خــلاق در امــور حرکتی،هنــری و توانــایی هــای خــاص اســت کــه در ســطح افــراد مشــابه،کم تــر می توان شاهد آن بود.
نظریه شناختی
نظریــه شــناختی مبتنــی بــر تقویــت تفکــر واگــرا اســت.تفکر واگــرا در عــین حــال تفکــری اســت کــه بــرای سوال،پاســخ مشخصــی نداشــته و بــه پاســخ هــای متعــدد و در جهــت گونــاگون بــه پاســخ گــویی مــی پــردازد در حــالی کــه در تفکــر همگــرا پاســخ معــین و مشــخص بــه ســوال داده مــی شود.(منطقی،1380،(17
.2.5عوامل موثر در خلاقیت
عوامــل مــوثر در خلاقیــت را نیــز مــی تــوان بــه دو دســته فــردی و محیطــی تقســیم کرد.عوامــل فــردی مربــوط بــه ویژگــی هــا ی فــردی و شخصــی و عوامـل محیطــی یــا بیرونــی مربــوط بــه موقعیــت هــای فــرد در رابطــه بــا دیگــران است.انســان هــای خــلاق خــود را بــا محــیط ســازگارتر کــرده و از ابــزار پیرامــون خــود اســتفاده مــی کننــد.این افــراد از تلفیــق اندیشــه هــای متفــاوت لــذت مــی برنــد بــه همــین دلیــل بــع ابــزار پیچیــده تــر گــرایش بیشــتری دارند.بســیاری از مواقــع مجموعــه ای از تضــادها را مــی تــوان در وجودآنهــا مشــاهده کرد.بعضــی از ایــن خصوصــیات را در زیــر مــورد بررســی قــرار گرفته اند.
-پرتحرک ثابت
افرا خـلاق دارای نیـروی نهفتـه و عظیمـی هسـتند کـه ممکـن اسـت سـال هـای سـال بـه همـین شـکل بـاقی بمانـد.این گـروه از افـراد مـی تواننـد سـاعت هــای متمــادی بــا شــور و اشــتیاق بــر روی یــک مســئله تمرکــز کننــد و از آن جــا کــه یــک نیــروی ذاتــی آن هــا را هــدایت مــی کنــد،فکر مــی کننــد،می توانند مسئله را حل کنند.انسان های خلاق می توانند توان خود را کنترل کرده و در صورت لزوم از آن استفاده کنند.
-ساده باهوش
افــراد خــلاق در عــین ســادگی بســیار بــاهوش هســتند.یک مشخصــه ی مهــم در ایــن گونــه افــراد میــزان هــوش عمــومی آنهــا اســت.افراد خــلاق از کارهای پیچیده و دارای چالش لذت می برند که این مسئله به تداوم رشد ذهنی آنها مربوط میشود.
-مسئولیت پذیر سهل انگار
