بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر،به تحلیل محتوای کتاب علوم تجربی پایه پنجم ابتدایی سال 94-95 بر اساس تکنیک ویلیام رومی و الگوی آموزش خلاقیت پلسک می پردازد. روش تحقیق در این پژوهش از نوع تحلیل محتواست. جامعه آماری این پژوهش, کتاب علوم تجربی پایه پنجم ابتدایی می باشد. تکنیک ویلیام رومی مشخص می سازد که محتوا تا چه اندازه میتواند دانش آموزان را با یادگیری درگیر نماید و الگوی خلاقیت پلسک میزان خلاقیت کتاب را مشخص می سازد.
با توجه به بررسی های انجام شده بر اساس تکنیک ویلیام رومی, یافته های این پژوهش نشان می دهند که ضریب درگیری متن کتاب - 0/370 - می باشد که نشان می دهد متن کتاب به شیوه فعال نوشته نشده و در بخش تصاویر ضریب درگیری بدست آمده - 0/422 - میباشد که نشاندهندهی این است که تصاویر کتاب به شیوه فعال تنظیمشده است و همچنین در بخش سؤالات با توجه که ضریب درگیری آن - 6/000 - بهدستآمده است که نشان میدهد میزان درگیری بخش سؤالات فراتر از حد انتظار می باشد و مطلوب نیست و با توجه به بررسی های انجام شده بر اساس الگوی آموزش خلاقیت پلسک یافته های این پژوهش حاکی از آن است که از 221 واحد فعال مشخص شده در کتاب 23 واحد به اصل اول یعنی اصل توجه که همان آمادگی برای ایجاد خلاقیت است و 13 واحد به اصل دوم یعنی اصل گریز پرداخته اند و 4 واحد به اصل سوم یعنی اصل تحرک پرداخته شده است.و ضریب درگیری بدست آمده - 0/22 - می باشد که این نتایج بدست آمده نشان می دهد محتوا به صورت خلاق تنظیم نشده است و الزاما هر محتوا فعالی نمی تواند خلاق باشد.
مقدمه
نظام آموزشی فعلی کشور، یک نظام متمرکز و برنامهی درسی آن منحصر به کتاب درسی است که در کل کشور استفاده میشود - مهر محمدی، . - 1381 کتاب درسی متنی سازمانیافته است که اهداف آموزشی را در قالب نوشتار، تصاویر و تکالیف، ارائه و اهداف آموزشوپرورش را باکلاس درس پیوند میدهد foster - ، 2002، ص. . - 15 به دلایل ساختار آموزشی و برنامه درسی حاکم بر آموزشوپرورش کشور، کتابهای درسی بهعنوان رسانهای مهم و پرکاربرد در ساختار آموزشی کشور مطرح میباشند. کتابهای درسی، رسانهای هستند که همهروزه معلمان و شاگردان از آن استفاده میکنند، لذا گاهی اوقات بهعنوان تمام برنامه درسی، معلم بر آن تأکید میکند - آلتبیچ، 1991، به نقل از نوریان، . - 1387
باوجود تنوع و گوناگونی منابع و فناوریهای آموزشی، کتابهای درسی هنوز یکی از عناصر مهمی هستند که در فرایند یادگیری، معلم و دانشآموز از آن بهره میبرند keklik - ، . - 2011 برنامهی درسی شامل کلیه فعالیتهای گروهی و فردی و اعمالی ست که شاگرد با سرپرستی مدرسه انجام میدهد - شریعتمداری، . - 1386 برنامهی درسی بهمنزلهی طرح و نقشهی یادگیری چند عنصر اصلی و مجموعهای از عناصر فرعی است، یکی از عناصر اصلی برنامهی درسی محتوا است، بدون تردید باید چیزی به یادگیرنده آموخت تا او به هدف خود برسد، آن چیز همان محتواست - ملکی، . - 1393 منظور از محتوای آموزشی، هرگونه پیام کتبی، اعم از تصویری و نوشتاری و یا ترکیبی از آنها هست که بهطور مستقیم یا غیرمستقیم بر افکار، ارزشها و مهارتهای مخاطب تأثیر میگذارد در این برداشت، محتوای آموزشی دربرگیرندهی طیف وسیعی از مطالب و موضوعات یادگیری در شکلهای متنوع نوشتاری، تصویری و شنیداری خواهد بود. - serkan arik
در مورد تحلیل محتوای کتاب درسی چندین تعریف وجود دارد که موارد زیر ازجمله آنها است:
· "تحلیل محتوای کتاب درسی یک روش علمی برای تشریح و ارزشیابی عینی و منظم پیامهای آموزشی است" - شعبانی، 1391، ص. . - 180
· "تحلیل محتوای کتاب درسی، یک روش پژوهش منظم برای توصیف عینی و کمی محتوای کتابها و متون برنامه درسی و یا مقایسه پیامها و ساختار محتوا با اهداف برنامه درسی است" - یار محمدیان، 1391، ص. . - 150
· تحلیل محتوا یکی از روشهای پژوهش کیفی است که با تجزیهوتحلیل متون به تعیین ارتباط بین مفاهیم، معانی و ...همچنین به تفسیر آثار و پیامدهای پیام در فراگیر میپردازد - حسن مرادی، . - 1393 با تحلیل محتوا نقاط ضعف محتوا آشکارتر شده، ضرورت پیروی یا ایجاد یک برنامه استاندارد، بیشتر احساس میشود - بدریان و رستگار، . - 1385 برنامه درسی، محتوا، نحوهی سازماندهی دانش، چگونگی تدریس معلم، نحوهی یادگیری فراگیر و نوع ارزشیابی را شامل میشود - ادموند سی. شورت، به نقل از مهرمحمدی، . - 1392 آقازاده واحدیان - 1377 - در کتاب راهنمای عملی برنامهی درسی هشت اصل را برای انتخاب و تدارک محتوا به شرح زیر ارائه دادهاند:
· اصل اول: محتوا باید فراگیران را به فعالیت و یادگیری عمیق تحریک کند.
· اصل دوم: محتوا باید در یادگیرندگان ایجاد انگیزه کند.
· اصل سوم: محتوا باید راهنمای فراگیران باشد و به آنها بازخورد دهد.
· اصل چهارم: محتوا باید مواد آموزشی مناسب را برای فعالیتهای یادگیری فراگیران فراهم سازد.
· اصل پنجم: در انتخاب محتوا باید زمان لازم برای فعالیت یادگیری لحاظ گردد.
· اصل ششم: در انتخاب محتوا باید روشهای آموزش ویژه آن در نظر گرفته شود.
· اصل هفتم: محتوا باید فعالیتهایی را فراهم کند که معلمان بتوانند عمل درست فراگیران را تقویت کنند و مورد تعریف و تمجید قرار دهند.
· اصل هشتم: محتوا باید برای موفقیت و انتظارات از فراگیران معیار و ملاکی را مشخص کند - آقازاده واحدیان به نقل از ظفری نژاد، 1392، ص. . - 32 روگر - Roger - بیان میکند که کتابهای درسی با توجه به اهداف یادگیری میتواند یکی از نقشهای زیر را داشته باشند: آموزش قائل به انتقال دانش که این امر نشاندهندهی تأثیر محدود کتاب درسی است و آموزش باز، این نوع آموزش، زمینهی رشد استعدادهای فراگیران را برای مشاهده، تفکر و استقلال در فعالیتهای یادگیری تسهیل میکند Roger - ، - 1989 امروزه با توجه به نظریات جدید نظریهپردازان یادگیری که بر آموزش و یادگیری فعال، تأکید فراوانی دارند، نیاز به محتوای فعال، بیشتر احساس میشود.
بدون شک آموزش و یادگیری فعال، محتوای فعال میطلبد. رویکردهای سنتی که قائل به انباشتن ذهن دانشآموز است از اطلاعات بودند، امروزه دیگر جایی در نظام آموزشی ندارد و در کتابهای درسی هم نقش آنها بهتدریج باید از بین برود. battista - ، . - 2001 در نظام پیاژه شناخت هدف اصلی آموزشوپرورش است که از طریق یادگیری حاصل میشود، دانشآموز نظام پیاژه همواره در حال کسب دانش است، دانشی که بر تعامل او با محیط استوار است - کدیور،. - 1391 محتوا برنامه درسی باید موجب درگیری یادگیرنده شود یعنی او را وادار به استفاده از تجربیات قبلی خود و تجزیهوتحلیل مطالب نماید - موسی پور، . - 1382
