بخشی از مقاله
چکیده:
بارها دانش آموزانی را دیده ایم که از لحاظ توانایی و استعداد یادگیری بسیار شبیه به هم هستند ،اما در پیشرفت تحصیلی تفاوتهای زیادی با یکدیگر دارند.این تفاوتها نه نتها در یادگیری درسهای آموزشگاهی بلکه در سایر فعالیتهای غیر تحصیلی نیز به چشم می خورد.این جنبه از رفتار آدمی به حوزه انگیزش مربوط می شود - سیف، . - 1392در این پژوهشمحتوای کتب درسی دوره ابتدایی از نظرپرداختن به سازه انگیزه پشرفت و مولفه های آن مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است.
در ابتدای مقاله پیشینه نظری و عملی موضوع ارائه شده است. در میان کتاب های درسی مقطع ابتدایی ، کتاب های مطالعات اجتماعی سوم تا ششم ابتدایی را مورد بررسی قرار گرفت .پس از بررسی نظریه های مختلف درباره انگیزه پیشرفت نظریه هرمنس را انتخاب شد و از بین مولفه های این نظریهبا توجه به دیسیپلین دانش علوم اجتماعی مولفه های مسئولیت پذیری، پشتکار، آینده نگری، کاری را به خوبی انجام دادن، توجه به ملاک شایستگی در انتخاب دوست را مورد تحلیل واقع شد.
مقدمه و بیان مسئله:
یک کلاس ایده ال کلاسی است که در آن دانش آموزان به درس توجه کامل دارند،سوالات زیادی می پرسند، در بحث های کلاسی شرکت دارند،تکالیف تعین شده را با دقت و به موقع انجام می دهند و معلم را وادار می کنند که به خاطر پاسخگویی به پرسش آنها به منابع اضافی مراجعه کند و اطلاعات خود را افزایش دهد.چنین کلاسی را کلاس دارای انگیزه می خوانند . در واقع انگیزش موتور محرک تلاش و فعالیت برای یادگیری است .دانش آموز بی انگیزه نه تنها رغبتی به درس خواندن و یادگیری نشان نمی دهد ،بلکه با بی تفاوتی و بی توجهی خود چه بسا برای کار کردن دانش آموزان دیگر در کلاس نیز مزاحمت ایجاد کند
شناسایی مفهوم انگیزش و آگاهی از انگیزه های مختلف و تاثیر آنها بر فرایند یادگیری دانش آموزان و دانشجویان به معلم کمک می کند تا در طرح و اجرای برنامه های آموزشی خود روشهای بهتری را به کار ببندند
یکی از نیاز های تعیین کننده رفتار انسانی"انگیزه پیشرفت" است. مطالعه علمی در مورد این انگیزه نخستین بار توسط مورای مطرح گردید. مورای معتقد بود که » نیاز به پیشرفت عبارت است از نیاز به غلبه کردن بر موانع، دستیابی به معیار های عالی، رقابت کردن با دیگران و پیشی گرفتن از آنها و طبق معیار بالایی زندگی کردن است - «.ریو، ترجمه محمدی، - 1376 انگیزه پیشرفت، میل و اشتیاق یا تلاش و کوششی است که فرد برای دست یابی به یک هدف با تسلط بر اشیا، امور، افراد، اندیشه ها و یا یک معیار متعالی از خود ابراز می دارد.
کورمن - - 1977 معتقد است که انگیزه پیشرفت عبارت است از آرزو برای پشی گرفتن بر یک رفتار ویژه که به صورت ملاک یا معیار در آمده باشد، - کورمن، ترجمه شکرکن، - 1370رابیز - 1993 - معتقد است که انگیزه پیشرفت گرایشی برای پیشی گرفتن از دیگران و تلاش برای دستیابی به موفقیت و پیشرفت با توجه به ملاک های مشخص می باشد.
بختیاری - 1379 - آورده است: انگیزه یکی از عوامل مهم در یادگیری به شمار می آید،که باعث می شود یادگیرنده بر اساس نیاز و علاقه فردی خود به سمت یادگیری گرایش پیدا کند.دانش آموزان در درسهایی موفقیت بیشتری کسب می کنند که نسبت به آن موضوعات علاقه و انگیزه بیشتری دارند. انگیزه موفقیت در کارها و تحصیل را به وجود می آورد و به همین تناسب، موفقیت بیشتر باعث انگیزه بیشتر برای ادامه کارها و تحصیلات را فراهم می آورد . بنابراین بر معلمان است که در ایجاد و بهبود انگیزه در دانش آموزان تلاش نموده و زمینه های موفقیت بیشتر را برای آنها فراهم نمایند.
انگیزش در هر نگره تربیتی مفهومی ریشه ای دارد.هنگامی که در نظام تربیتی شکستی رخ می دهد غالبا انگیزش نکوهیده می شود. چنانچه کودکان بومی استرالیای مرکزی و یا کودکان سیاه پوست محروم آمریکایی نتوانند در مدرسه، به خوبی از عهده آن برآیند، بسیاری از معلمانشان انگشت روی انگیزه ضعیف آنان می گذارند و زمینه خانوادگی آنان را مسئول آموزش آن می دانند. والدین این قصور را بر گردن نمی گیرند و می گویند که شکست برآیند تدریس بد است.بدان معنا که هیچ قصوری در زمینه خانوادگی وجود ندارد و معلم خوب باید بتواند دانش آموزان را برانگیزد
در این پژوهش، مسئله اساسی ما این است که می خواهیم با تحلیل محتوای کتاب های مطالعات اجتماعی دوره ابتدایی ایران میزان توجه این کتاب ها را به" سازه انگیزه پیشرفت و مولفه های آن" بررسی کنیم. به عبارت دیگر در این پژوهش میزان توجه به سازه انگیزه پیشرفت در کتاب های مطالعات اجتماعی با توجه به پایه تحصیلی بر اساس مولفه های انگیزه پیشر فت مورد بررسی و تحلیل محتوا قرار می دهیم.تعریف مولفه های این سازه به شرح زیر است:
الف - مسئولیت پذیری: در فرهنگ لغت دهخدا به معنایموظّف بودن و یامتعهّد بودن به انجام امری می باشد.
ب - پشتکار: در فرهنگ فارسی عمید - اسم - پشتکار
1. سعی و کوشش در کار.
2. قوه انجام دادن و به پایان رساندن کاری.
3. استقامت و پایداری در پیشبردن امری
ج - آینده نگری: - آینده پژوهی - فرایندی نظام مند و مشارکتی که در آن استنباط های مختلف را درباره آینده گرد می آورند و از آن طریق چشم اندازی میان مدت یا بلند مدت یا با هدف اتخاذ تصمیم های روز آمد و مهیا کردن اقدام های مشترک پی می ریزد.
د - کاری به خوبی انجام دادن.
ه - توجه به ملاک شایستگی در انتخاب دوست.
پیشینه نظری
نظریه ی دیوید مک کللند - 1965 - به چگونگی پیدایش انگیزه پیشرفت و پیامدهایاجتماعی آن علاقه داشت و کوشش وی بر آن بود که درجه اول انگیزه ای را که باعث می شود فردی نسبت به فرد دیگر تمایل بیشتری برای کار کردن داشته باشد شناسایی نماید.آنگاه مشخص نماید که آیا می توان چنین انگیزه ای را در افرادی که رغبتی به کار کردن ندارند به وجود آورد وی پس انجام بررسی ها و مطالعات نظری فراوان در این زمینه، اصول زیر را برای تعریف این نیاز تبیین نمود:
-1افراد از لحاظ درجه ای که پیشرفت را تجربه ای رضایت بخش تلقی کند با هم تفاوت دارند.
-2 افرادی که نیاز شدید به پیشرفت دارند، موقعیت های زیر را ترجیح داده و در ان به سختی کار می کند
الف - موقعیت های مخاطره آمیز در حد متوسط زیرا در مواردی که مخاطره ای وجود ندارد و یا اندک است تمایل به پیشرفت در حداقل خواهد بود و در مواردی نیز که به شدت مخاطره آمیز است احتمالا پیشرفتی حاصل نخواهد شد.
ب - موقعیت هایی که در آنها که امکان آگاهی از نتایج وجود دارد؛ فردی که انگیزه زیادی برای پیشرفت دارد مایل است بداند که آیا پیشرفت قابل حصول هست یا خیر.
پ - موقعیت هایی که در انها مسئولیت فردی فراهم می شود شخصی که گرایش به پیشرفت دارد می خواد مطمئن شود که کسی جز او برای پیشرفتش امتیاز نمی گیرد.
-3 افرادی که انگیزه پیشرفت زیادی دارند؛ غالبا به حرفه افراد کار آفرین به صورت مادام العمر جذب می شوند.
اتکینسون - - 1964 مطالعات مک کللند را در زمینه پیشرفت را گسترش داد. به اعتقاد او افراد مختلف ممکن است به دو روش انگیخته شود؛ عده ای با جست و جوی موفقیت عده ای با اجتناب از شکست . او دریافت که در بعضی از افراد اجتناب از شکست موجب برانگیختگی بیشتری می شود - اجتناب کنندگان از شکست - در حالی که در افراد دیگر جست و جوی موفقیت موجب برانگیختگی می شود - جست و جو کنندگان موفقیت - .
یکی از ویژگی های بارز اجتناب کنندگان از شکست، میل آنها به انتخاب تکالیف خیلی آسان و یا خیلی مشکل است. برای مثال، اتکینسون و لیتوین - - 1960 دریافتند که اجتناب کنندگان از شکست در بازی پرتاب حلقه فواصلی را انتخاب می کردند که نسبت به هدف یا خیلی دور و یا خیلی نزدیک بود؛ در حالی که جست و جوکنندگان موفقیت، فاصله متوسطی را انتخاب می کردند. - کدیور، - 1380 نظریه برنارد واینر - 1943 - در تبیین انگیزه پیشرفت، بر مفهوم علت یابی در دو زمینه "موفقیت" و "شکست" تاکید نموده و می گوید
اسنادی که افراد از علت موفقیت یا شکست خود دارند عامل مهمی است که تعیین کننده ی رفتار های پیشرفت گرا و انتظارات آتی آنها از عملکرد خودشان می باشد. وی چهار علت عمده ی زیر را برای تبیین موفقیت و شکست شناسایی نموده است.
الف - توانایی - یا عدم توانایی - ب - تلاش - عدم تلاش - ج - دشواری - یا سادگی - تکلیف د - شانس - خوب یا بد -
وی هر یک از چهار علت فوق را از دو جنبه به شرح زیر طبقه بندی نموده است:
الف - جایگاه مهار
- توانایی - و - تلاش - علت های درونی اند زیرا از درون فرد نشات می گیرند و تحت کنترل خودش هستند، اما - دشواری تکلیف - و - شانس - علتهای بیرونی هستند، زیرا غالبا از اختیار و کنترل فرد خارج هستند بنابراین می توان گفت که اگر فرد احساس نماید که موفقیت یا شکست او، در درون خودش کنترل می شود، احتمال بیشتری دارد که برای موفق شدن تلاش نماید
ب - جنبه ثبات و عدم ثبات
- توانایی - و - دشواری تکلیف - ، ویژگی های ثابتی هستند که به سادگی تغییر نمی کنند، ولی - تلاش - ویژگی ثابتی نیست و تغییر می کند.
هرمنس - - 1977 بر مبنای دانش نظری و تجربی موجود درباره نیاز به پیشرفت، و با بررسی بیشتر پژوهش های مربوط به آن، ده ویژگی بارز افراد دارای انگیزه پیشرفت بالارا، در مقایسه با افراد با انگیزه پیشرفت پایین، تعیین نمود. این ده ویژگی به شرح زیر است:
- 1سطح آرزوی بالا - 2 انگیزه قوی برای تحرک به سوی بالا - 3 داشتن پشتکار یا مقاومت طولانی در روبه رو شدن با تکالیفبا سطح دشواری متوسط - 4 میل به انجام کار متوقف شده - 5 داشتن ادراک پویا از زمان و احساس این که امور به سرعت روی می دهد - 6آینده نگری - 7 کاری را به خوبی انجام دادن - 8 توجه به ملاک شایستگی در انتخاب دوست، همکار و الگو - 9 بازشناسی از طریق عملکرد خوب در کار - 10 رفتار ریسک کردن پایین.
هرمنس بر این اساس پرسشنامه ی سنجش نیاز به پیشرفت را که یکی از رایج ترین پرسشنامه های مدادی- کاغذی است تهیه نمود.
ما در پژوهش خود با توجه به نظریه های گوناگون مذکور در فوق 5 مولفه ی سازه ی انگیزه پیشرفت را به شرحی که ذیل در بخش روش تحقیق آمده مورد مطالعه قرار داده ایم.
پیشینه عملی
در مقاله با عنوان - بررسیرابطهبینانگیزشپیشرفت تحصیلیدانشآموزاندختر و پسر دوره متوسطه شهر اصفهان باویژگیهای آموزشگاهیآنان - نوشتهی فاطمه بهرامی استادیار گروه مشاوره دانشگاه اصفهان و شیوارضوان، دانشجوی دکتری مشاوره دانشگاه اصفهان نتیجه ی زیر بیان شد: روابط عاطفی درون مدرسه بیشترین تأثیر را بر میزان انگیزش پیشرفت آموزان داشتهاست.
رابطه مطلوب و دوستانه، تعامل بین معلم و دانشآموز تأثیر بسیاری برمیزان انگیزش پیشرفت تحصیلی دارد . این نتیجه بانتایج تحقیق اسپالدنیگ - 1996 - و رضایی - 1372 - هم سو است. همچنین مک کیجی - - 1961 طی پژوهشی نشان داد کهوجود معلمانگرمو صمیمیانگیزه تحصیلی و پیوندجویی دانشآموزانرا افزایشمیدهد . نتیجه فوق با نتیجه ی تحقیق مهابادی - - 1377 و شاهسونی - - 1379 همسواست. آنها نتیجه گرفتهاند درکلاسهایی که معلم مانند دیکتاتور عملمیکند، جو کلاس برای رشد وتربیت دانشآموزان مناسب نیست. نگرش هایی که مدارس به صورت پنهان و نه به صورت رسمی به دانشآموزان منتقل میکنند برمیزان انگیزش پیشرفت تحصیلی آنهامؤثراست
