بخشی از مقاله
مقدمه
تربیت سیاسی از دوران باستان تاکنون موردتوجه فیلسوفان بوده است . در دیدگاه فلاسفه بزرگی همچـون ارسـطو و افلاطـون، سیاسـت بـر اساس اخلاق و تربیت در خدمت آنان بوده و موضوع سیاست را تربیت میدانستند (ارسـطو، 1378 و افلاطـون، .(1386 تربیـت سیاسـی در دیدگاه اسلام، به پرورش باطنی انسان های آزاده و بااراده توجه دارد که هم برای زندگی دنیوی خود برنامه ریـزی مـیکننـد و هـم بـه سـعادت اخروی خود توجه میکنند . امام (ره ) موضوع سیاست را تربیت میداند، نه قدرت ( سلحشوری،.(1391 ایشان بـرای تربیـت سیاسـی، مبـانی و مؤلفه های مختلفی را بیان نموده اند. یکی از مؤلفههای تربیت سیاسی که امام (ره) بدان اشارهکردهاند، اسـتقلال هسـت. کشـوری کـه اسـتقلال داشته باشد، دیگر بحرانهای جهانی تأثیر کمتری بر روی آن دارد. کشورها برای اینکه مستقل باشند، باید اقدامات زیادی را انجام دهند. یکی از مواردی که سبب استقلال یک کشور میشود، خودکفایی است. کشورها باید درصدد برطرف کردن نیازهای ملت خود باشند. کشوری کـه تـوان تولید داخلی داشته باشد، از کشوری که به تولید خارجی وابسته است، بهتر میتواند نیاز ملت خود را برآورده کنـد؛ بنـابراین مـردم را بایـد بـه مصرف کالای داخلی دعوت نمود. بهترین مکانی که میتوان افراد را به مصرف کالای داخلـی سـوق داد در مـدارس و بهتـرین زمـان در دورهی ابتدایی میباشد، بنابراین مؤلفان کتب درسی دوره ابتدایی باید توجه بیشتری به این امر داشته باشند. در این مقاله ابتدا به بررسی تعریف تربیت سیاسی از دیدگاه امام خمینی (ره) پرداخته و سپس مؤلفه های تربیت سیاسی ازنظر ایشان بیان می شود. در ادامه یکـی از مؤلفـههـای آن در کتب مطالعات اجتماعی دوره ابتدایی مورد بررسی قرار می گیرد.
بیان مساله
بنیان گذار کبیر انقلاب اسلامی برای تربیت سیاسی مؤلفه هایی را برشمرده اند. یکی از این مؤلفـه هـا اسـتقلال مـی باشـد کـه دارای ابعـاد گوناگونی ازجمله: استقلال اقتصادی، سیاسی، نظامی و فرهنگی است. در این میان استقلال اقتصادی از اهمیت شایانی برخـوردار بـوده و دارای مؤلفههای گوناگونی می باشد. یکی از مهمترین این مؤلفه ها گرایش به مصرف کالای داخلی میباشد. از جهات مختلفی این موضوع اهمیت دارد ازجمله: خنثیسازی اثر تحریم، ایجاد فرصت های شغلی برای جوانان، کمک به تولیدکنندگان داخلی و... . مردم برای استفاده از کالاهای داخلی باید تشویق و ترغیب شوند. عواملی مانند ارزانی قیمت و بادوام بودن میتواند مردم را به استفاده از کالاهای داخلی تشویق کند. از دیرباز مـردم کشور ما بیشتر به مصرف کالاهای خارجی تمایل داشته اند، لذا این پژوهش قصد دارد به این موضوع بپردازد که کتب مطالعات اجتمـاعی دوره ابتدایی به چه میزان به فرهنگ سازی در دانش آموزان به منظور توجه به مصرف کالای داخلی می پردازند.
2
مبانی نظری
تربیت سیاسی
تربیت سیاسی تعریف خاصی ندارد، بنابراین ابتدا باید به بررسی خود این مفهوم پرداخت. تربیت سیاسی از دو کلمه تربیـت و سیاسـت تشکیل شده است. تربیت از ریشه »رب ب« گرفته شده است (باقری، .(1386 بنابراین در امر تربیت باید بر فعالیت های آزاد و درونی توجه کرد . هنگامی میتوان از تربیت انسان سخن گفت که به گوهر انسان و ارزشهـایی کـه او را از سـایر حیوانـات جـدا مـیکنـد، توجـه کنـیم (نقیـب زاده،.(1385 سیاست در لغت به معنی پاس داشتن ملک، حراست و نگهداری، حکم راندن، رعیتداری، ریاست، داوری، مصلحت، تدبیر، تأدیب، دوراندیشی، قهر کردن، شکنجه، عذاب، عقوبت، عدالت و غیره آمده است (دهخـدا، .(1377 سیاسـت، مجموعـه تـدابیری اسـت کـه حکومـت بهمنظور اداره امور کشور اتخاذ میکند (آقا بخشی، .(1374
امام خمینی (ره) به لحاظ اندیشه ای و فکری، دارای نگرشی عرفانی و دینی است. بنابراین، معنویت و ارزش های معنوی و اخـلاق متعـالی و انسان شدن، برای او از مسائل اساسی حیات و زندگانی انسان است. او با اعتقاد به توحید و عدل وجودی، همه چیز را در سایه این اعتقاد خویش
و در راستای انسان سازی در سایه توحید تفسیر می کند. باور امام به جامعیت اسلام و رهایی بخشی آن، ارتباط تنگاتنگ زندگی در دنیا و آخـرت را نشان می دهد. ازاین رو، اسلام برنامه جامع شدن انسان در عرصه فردی و اجتماعی، دنیایی و اخروی است؛ بنابراین امام (ره) سیاست را تدبیر، مدیریت و رشد و پرورش دادن و هدایت کردن افراد جامعه به مصالح دنیوی و اخروی میداند. از دیدگاه امام خمینی (ره) موضوع سیاست همان تربیت است نه قدرت و اساس عالم را بر تربیت انسان میداند (خمینی، ج 14، .(1364 در نظر امام خمینی (ره) انسان موجودی است کـه بـا تعلیم و تربیت رشد میکند، البته آدمی چندگونه رشد دارد؛ رشد نباتی که با همه گیاهان، هم کاروان است. رشد حیوانی که با همه حیوانات در خوردن، خوابیدن و تولیدمثل، هم قافله است و رشد انسانی که از راه تعلیم و تربیت صورت میپذیرد و در این مقطع، آدمی از کـاروان نباتـات و نیز از قافله حیوانات، جدا و متمایز میگردد. تردیدی نیست که تعلیم، منهای تربیت، بینتیجه و گاهی مضر است، چنان که تربیت بـدون تعلـیم نیز سودمند نخواهد بود (خمینی، ج 8، .(1364 ایشان هدف تشکیل حکومت اسلامی را تحقق انسان کامل و همه جانبه میداننـد. مهـم تـرین هدف پیامبران، پرورش انسان ها بر اساس دین توحیدی است و سیاست همجزءِ جداییناپذیر این نظام فکری است. تربیـت سیاسـی از دیـدگاه امام (ره) روی آوردن آزادانه و آگاهانه به سمت ارزش های والای انسانی است. ایشان مدام تأکید میکردند، تنها نظامی که با انسان چه در منزل
و چه در بیرون کار دارد، اسلام است و او به دنبال انسان سازی است. اسلام است که میتواند انسان را از مرتبـه طبیعـت تـا مرتبـه روحانیـت و مافوق روحانیت تربیت کند (همان، .(415
3
مؤلفههای تربیت سیاسی از دیدگاه امام خمینی (ره)
مؤلفههای تربیتی سیاسی از منظر بنیانگذار کبیر انقلاب عبارتاند از: آزادی، استقلال، خودشناسی، آگاهی و عدالت
آگاهی
آگاهی مردم در مقام تبدیل قدرت به اقتدار است. از دید امام خمینی (ره) هر ملتی که میخواهد اقتدار بیشتری داشته باشد بایـد آگـاهتـر باشد. آگاهی سیاسی باعث رشد حکومت است، شناختن منافع ملت درگرو آگاهی جامعه است؛ زیرا اگر ملتی به درک و روشنبینی صحیح برسد دیگر از گزند حوادث به دور است و آسیب نمیبیند (خمینی، ج 21، .(1364 ازنظر امام خمینی تربیت سیاسی باید با بصیرت همراه باشـد در چنین حالتی، افراد با آگاهیهای سیاسی پرورش مییابند.
خودشناسی
ازنظر امام (ره) انسان باید ابتدا خودش را تربیت کند تا بتواند دیگران را تربیت کند. ایشان یکی از دلایلی که حاکمان منحـرف شـدهانـد را عدم اصلاح خود میداند. امام خمینی (ره) تأکید فراوانی روی این جمله میکند که اول چیزی که در ابتدا بر ما لازم است، اصـلاح خـود اسـت (خمینی، ج 15، .(1364 ایشان در جای دیگر میفرماید اگر کسی خودش را اسلامی نکند، نمیتواند دیگران را به اسلام دعوت کند ( خمینی، ج 12، .(1364 از سخنان امام خمینی می توان فهمید که انسان ابتدا باید به اصلاح خود اهتمام ورزد و بعدازآن به فکر اصلاح دیگران باشد.
آزادی
اگر انسان آزاد باشد به درجه بالایی از انسانیت میرسد. امام خمینی (ره) معتقد است که هیچ کس نمیتواند انسانهـا را مجبـور بـه انجـام کاری کند. مالک اصلی و حقیقی انسانها خداوند متعال است، هیچ فردی حق ندارد انسانی را و هیچ ملتی حق نـدارد، ملـت دیگـر را از نعمـت آزادی محروم کند. امام (ره) معتقد است که باید اصل آزادی بشر را بیاموزیم که هیچکس حق ندارد ملـت یـا انسـانی را از آزادی محـروم کنـد (خمینی، ج 4، .(1364
عدالت
عدالت عبارت است از: اصل آرمانی یا طبیعی یا قراردادی که معنای حق را تعیین و اقرار به آن را در عمل ایجاب میکند (صانعی دره بیدی، .(1370 وظیفه انبیا، برپایی عدالت اجتماعی بوده که خداوند متعال در قرآن میفرماید: انبیا را فرستادیم تا مردم به عدل و قسـط قیـام کننـد
4
(حدید، .(25 عدالت باید در سایه اسلام باشد. تمام ملل جهان باید برای برپایی عدالت قیام کنند. عدل و قسط یک گرایش فطـری اسـت. ایـن یک امر الهی است و از راه اکتساب نمیشود به دست آورد.
استقلال
آخرین مؤلفه از تربیت سیاسی که مورد بررسی قرار می گیرد، استقلال هست. تمامیت ارضی و حاکمیت ملی کشور با حفظ استقلال مصون میماند. استقلال برای حفظ اسلام است و اسلام زمانی منزوی میشود که جمهوری اسلامی از بین رود. امام (ره) معتقد بـود کـه سیاسـت مـا همیشه بر حفظ آزادی و استقلال و حفظ منابع مردم است که این اصل را فدای چیزی نمیکند . استقلال و آزادی بـا یکـدیگر رابطـه مسـتقیم دارند، اگر یکی از آن ها از بین رود، دیگری نیز از بین میرود. امام همیشه در نظر داشتند کاری که مربوط بـه اقتصـاد و فرهنـگ و امـور دیگـر کشور است، می بایست خودمان فعالیت کنیم و منتظر دیگران نباشیم ( خمینی، ج 10، .(1378 ملتی آزاد و مستقل است که بـر ارزش هـای دینی و فرهنگی اتکا کند و بدون استقلال، این اتکا سودی ندارد. اگر آزادی بدون استقلال باشد، همان بردگی هست.
