بخشی از مقاله
چکیده
نشانه های شهری، بخش اصلی تصویر ذهنی شهروندان را شکل می دهند که می بایست واجد کیفیات معنا و معناگرایی باشند. در این بین توجه به اصول روانشناسی محیط برای گروهی خاص می تواند ماندگاری و هویت بخشی این عنصر معماری و شهری را افزایش دهد. هدف از این مقاله بررسی مفهوم نشانه شهری از دیدگاه معناگرایانه و واکاوی اصول روانشناسی محیط برای زنان به منظور طراحی آن می باشد. در این مقاله از روش تحلیل محتوا استفاده شده است. از نتایج مهم این تحقیق میتوان به دسته بندی نشانه های شهری از دیدگاه معناگرایانه و شناسایی شاخص های مطلوب نشانه شهری از دیدگاه معناگرایانه و روانشناسی جنسیتی برای زنان اشاره کرد
-1 مقدمه
نشانه های شهری، بخش عمده ای از تصویر ذهنی شهروند از شهر را تشکیل می دهند که تصویر ذهنی شکل یافته می تواند منجر به بهبود خوانایی گردد. نشانه های شهری در واقع تداعی گر مفاهیم و معنای مشترک میان شهروندان می باشند که تداوم این نقطه اشتراک هویت شهر را شکل می دهد. در این بین تحلیل معناگرایانه از نشانه های شهری می توان ما را در رسیدن به مفهوم یک شهر خوب یاری رساند. بر این اساس می توان با دسته بندی نشانه های شهری بر اساس مفاهیم معناگرایانه آن و شناسایی کیفیت های مطلوب جهت ایجاد آنها به عنصری شاخص در شهر رسید. از طرفی توجه به اصول روانشناسی محیط برای زنان می توان به طراحی یک نشانه شهری با توجه به نیازهای این گروه از جامعه منتهی شود.
در این مقاله سعی شده است تا با تعریف مفاهیم مرتبط با نشانه شهری به صورت معناگرایانه و همچنین بیان نیازهای کیفی زنان در طراحی با استفاده از اصول روانشناسی محیط به تبیین رویکردی مناسب جهت تحلیل و طراحی این عنصر معماری و شهری بپردازد. در این راستا، مقاله حاضر با استفاده از تحلیل ادبیات موضوع گسترده در قالب یک مقاله تحلیلی در نهایت به ارائه شاکله مبانی نظری تحقیق در قالب نتیجه گیری پرداخته است. از نتایج حاصل از این تحقیق می توان در طراحی نشانه های تاریخی و خاطره انگیز در فضاهای شهری با توجه به نیازهای حسی و عاطفی زنان اشاره گرد.
-2 مفهوم نشانه و نشانه شهری
-1-2 نشانه
لغت نامه دهخدا، نشانه را آیت، نمودار و دلیل می داند. نشانه کلمه ای فراگیر است که اصطلاح های نماد، نمایه و شمایل را در برمی گیرد - مبرهن، - 7 : 1378 نشانه محرک یا جوهر محسوسی است که تصویر آن در ذهن ما با تصویر ذهنی محرکی دیگر تداعی می شود. کارکرد محرک نخستین ، برانگیختن محرک دوم با هدف برقراری ارتباط است - گیرو، . - 39 : 1380 پیرس نشانه را عنصری می داند که به جای چیز دیگری قرار می گیرد و از این طریق، قابل فهم می شود یا معنایی را تداعی می کند همچنین یک رابطه دوسویه بین نشانه و کاربر وجود دارد. وی نشانه را در سه وجه مختلف نماد، شمایل و نمایه مورد بررسی قرار می دهد - فلاحت، - 19 :1391 به عقیده سوسور ارزش نشانه ها، ناشی از رابطه نظام یافته آنها با یکدیگر است و در الگویی که وی از مفهوم نشانه مطرح می کند ارجاع نشانه به یک مفهوم است و نه یک شی خاص.
-2-2 نشانه شهری
شهر، یک مفهوم انتزاعی و ذهنی نیست، بلکه، نوع خاصی از سازمان یافتگی زندگی اجتماعی در انطباق با فضا است. به همین دلیل، سرشار از معنا، واقعیت های کالبدی و تجربه های انسانی بوده و رابطه عاطفی عمیقی با انسان برقرار می کند. انسانها، با توجه به ویژگی های فیزیولوژیکی و اجتماعی خود، مانند سن، جنس، طبقه اجتماعی، قومیت، ملیت، تخصص و مانند آن، اطلاعات دریافت شده خود از محیط را منظم کرده و تصویری از شهر در ذهن خود ایجاد می کنند. تصویری که پایه و اساس هر گونه کنش و واکنش فرد با محیط می گردد.
برای اینکه محیط کالبدی بتواند به ایجاد این تصویر کمک کند؛ باید خوانایی داشته باشد.خوانایی، کیفیتی است که موجبات قابل درک شدن محیط را فراهم می کند. اگرچه خوانایی به هیچ روی تنها صفت یک شهر خوب نیست؛ اما، اگر محیط زندگی آدمیان به مقیاس اندازه، زمان و پیچیدگی شهر مورد ملاحظه قرار گیرد؛ این عامل اهمیت خاصی می یابد. مطالعات کوین لینچ در سال 1960 نشان داد که یکی از عناصر اصلی سازنده ی تصویر ذهنی، که می تواند موجبات خوانایی را فراهم کند؛ نشانه ها هستند. مجموعه نشانه های شهری، بخش ثابت و قابل اتکایی از تصویر ذهنی شهروند از شهر را تشکیل می دهند.
از آن جایی که خوانایی، یکی از کارکردهای هویت است - دانشپور، - 66 :1383 تداوم نشانه های شهری درطول تاریخ، با کمک به افزایش خوانایی، بخشی از هویت هر شهر را بازنمایی کرده و میتواند مبنای رشد و توسعه آتی شهر واقع شود. بنابراین، نشانه های شهری، با تداعی معانی و مفاهیم مشترک میان نسل های مختلف، به تداوم هویت شهری کمک می کنند. آن ها در هر مقیاس و از هر نوعی که باشند؛ در واقع توانسته اند ارتباطی صریح و عمیق با مخاطب برقرار نموده و بخشی از هویت کالبدی به تبع آن، هویت فردی شهروندان باشند. این عناصر، به لحاظ شکل و عملکرد با محیط اطراف متفاوت بوده، قابل تشخیص و برجسته هستند و جهت القای حس مکان به شهروندان و هدایت گری آنها مورد استفاده قرار می گیرند.
-3 مفهوم معنا و تحلیل معناشناسانه در معماری و شهرسازی
-1-3 مفهوم معنا
در رویکرد زبانشناسان به معنی،معماران و شهرسازان الگوهای شهری را به زبان بصری تشبیه کرده و تلاش نموده اند ساختار زبان را با ساختار شهر تطبیق دهند و بحث معنی، قواعد و نحو و کلمات را عنوان میکنند. بناها، کلمات و نشانه هایی هستند که جمله یا شهر را میسازند معنا کلیه ذهنیت هایی است که یک محرک برای ناظر به وجود می آورد، زمانی که آن را با تجربیات خود، اهداف و منظورهایش مقایسه می کند - حبیب، . - 1385 ما در تحلیلمان از شهر به دنبال معنا هستیم، چرا که این معناست که زندگی را می آفریند - بارت، - 53: 1382 معنی دار بودن محیط شهری بیشتر مشخصه ای کیفی است که تاویل آن نیاز به مرور محتوی دارد . امروزه موضوع معنی یا به عبارت بهتر، مطرح کردن معنی به عنوان یک معیار برای ارزیابی یک شهر - به ویژه شهر خوب - مورد استفاده و استناد قرار می گیرد.
از جمله لینچ، معنی را به عنوان معیاری برای شهر خوب معرفی می نماید - لینچ، - 1387 منظور او میزان وضوح ادراک شهروندان از شهر است. در این رابطه باید گفت که معیار معنی با معیارهای دیگری از قبیل خوانایی و قابلیت تصور ارتباط تنگاتنگی دارد. در واقع در معنا شناسی، شکل شهر، تفسیر می شود - ماجدی، - 1389 به گمان راپاپورت معنا را می توان در سه سطح طبقه بندی کرد: -1 سطح بالای معنا که با معانی مرتبط با طرح واره های شناختی، جهان بینی ها و سیستم های فلسفی و... مرتبط است. -2سطح میانی که معانی همچون هویت، موقعیت، توانگری، قدرت و... و در سطحی انتزاعیتر زمینه های ابزاری همچون فعالیت ها، رفتار ها و چیدمان ها را در بر می گیرد. -3 و سرانجام سطح پایین معنا که شامل معانی ابزاری، نشانه های مادی برای تعیین کاربردهای هر یک از چیدمان ها و بنابراین بیان کننده موقعیت اجتماعی، رفتار های مورد انتظار، حریم خصوصی، میزان نفوذ و ... می شود.
-2-3 تحلیل معناشناسانه فضای شهری
تحلیل در فلسفه به معنای تجزیه کردن چیزی است تا به عناصر بسیط آن برسید و در برابر ترکیب باشد . در تحلیل معنا شناسانه فضای شهری کلیت فضا به عنوان یک واحد دارای معنایی فراتر از مجموعه معنای تک تک عناصر و اجزا خویش است و هر پدیده ای دارای دو گروه معنای ظاهری و باطنی، حقیقی و مجازی، مادی و معنوی یا صریح و ضمنی است .
