بخشی از مقاله
چکیده:
سیاب در سرود باراندست تضرّع به درگاه ربالنوع حیات و باروري دراز میكند و از او میخواهدتا باروري را دوباره به عراق بازگرداند آن هنگام كه میبیند مردم عراق به بدبختی و خشكسالی و قحطی دچار شدهاند و خود نیز دست به تالش می زند و با این سروده مردم كشورش را به انقالب فرا می خواند
از این رو مهمترین معنایی كه در سرتاسر این سروده به چشم می خورد، تغییر و تحول و بحث انقالب است. این نوشتار نیز به دنبال آن است تا به روش توصیفی- تحلیلی به خوانش تازه اي از سروده«أنشودة المطر» برسد و معانی پنهان آن را بر اساس تحلیل نشانه معناشناسی كشف و استخراج نماید.
نتایج این بررسی نشان داد كه بدر شاكر السیاب با قراردادن واژگان متضاد در هر سطر شعري خود به دنبال ترسیم دو فضاي كامال متضاد در كشورش عراق بوده است از یک سو شرایط مردم را در صورت پذیرش تغییر و تحول و قیام براي انقالب و از سوي دیگر در شرایط خاموشی و سكوت و پذیرش ظلم حكمرانان و مزدوران به تضویر می كشد. نكته جالب توجه این است كه سیاب معانی مورد نظر خود را از معانی كوچک همچون شادي، بركت شروع كرده و به معانی بزرگتر همچون عدالت، آزادي و... به پایان می رساند. از این رو، این معانی به شكل متوالی و سیال توسط كنش فاعلیِ تغییر و انقالب در قالب چند مربع معنایی تولید می شوند و مردم پله نهایی كه جهانی پر از لبخند و زندگی است را با موفقیت به پایان می رسانند.
مقدمه:
نشانه معناشناسی ابزاري مناسب در جهت تجزیه و تحلیل ژرف ساخت معنایی است و به پژوهشگر كمک می كند تا الیه هاي پنهان متن را دریابد و خوانشی متفاوت از آن داشته باشد. اولین كسی كه به طرح نظریه نشانه شناسی پرداخت، سوسور بود كه به نشانه شناسی ساختارگرا مشهور بود پس از آن بررسی معنا مورد توجه قرار گرفت و الگوهاي متعددي شكل گرفت كه یكی از آن الگوها مربع معنایی گریماس است كه پایه اصلی كار خود را بر تقابل هاي دوتایی قرار داد و مقصود از نردبان معنایی كه در این پژوهش مورد بررسی قرار می گیرد، چندین مربع معنایی است كه یكی در پی دیگري شكل می گیرد و معانی به هم مرتبط و وابسته اند.
سؤال اساسی كه این پژوهش به دنبال آن است، این است كه تجزیه و تحلیل معنایی سروده«أنشودة المطر» بر اساس نردبان معنایی به چه صورت است؟
اهمیت این پژوهش در این است كه تاكنون چنین خوانش متفاوتی از متن«أنشودة المطر» صورت نگرفته است و بر اساس مربع معنایی بررسی و تحلیل نشده است. روش تحقیق در این پژوهش، توصیفی- تحلیلی بوده است بدین گونه كه مطالب بخش تئوري، به روش كتابخانه اي و مطالعه كتابهاي این حوزه به دست آمده است و در بخش بررسی سروده به تطبیق نظریه گریماس بر آن و تجزیه و تحلیل معانی جدید پرداخته می شود.
پیشینه تحقیق:
با توجه به دو كلید واژه اساسی یعنی نردبان معنایی و سروده«أنشودة المطر» به مطالعات و تحقیقات صورت گرفته تا كنون اشاره می شود. درباره نردبان معنایی به معناي خاص كلمه جز یک مقاله آن هم در زبان فارسی، تحقیقی در زبان عربی صورت نگرفته است. مقاله با عنوان«عبور از مربع معنایی گریماس و صعود با نردبان معنایی» از فاطمه ثواب و محمد علی محمودي:
نویسندگان در این مقاله ضمن تعریف مربع معنایی و با پیشنهاد الگوي نردبان معنایی به تجزیه و تحلیل چند روایت در ژانر غنایی پرداخته اند. و از آنجا كه هر نردبان معنایی خود متشكل از چندین مربع معنایی است از این رو به پاره اي از تحقیقات صورت گرفته در این زمینه اشاره می كنیم. باید اعتراف كرد كه نظریه «مربع معنایی» گریماس در ادبیات كالسیک منظوم و منثور زبان فارسی بسیار كار شده است و از ذكر آنها در اینجا صرف نظر كرده و تنها به تحقیقات صورت گرفته در زبان عربی پرداخته می شود.
مقاله با عنوان«المربع السیمیائی و التركیب السردي» از دانیال باط و ترجمه عبدالحمید بورایو از دانشگاه الجزائر: نویسنده در این مقاله به توصیف مربع معنایی و شرح آن پرداخته است و با ذكر نمونه هاي مختلف خطوط مربع را مشخص و واضح می سازد.
مقاله«تحلیل سیمیائی لقصة«عائشة للكاتب أحمدرضا حوحو» به قلم رشید بن مالک: نویسنده در این مقاله به مكتب معناشناسی پاریس و از جمله مربع معنایی گریماس پرداخته است و در حد مختصر این مربع را در داستان عائشه تحلیل نموده است. از جمله نتایج این تحقیق می توان به تنها راهی كه زن را از دست بندهاي جامعه نجات می دهد اشاره كرد و آن پیكار و مبارزه زنان در جامعه است.
مقاله«االتجاهات السیمیائیة المعاصرة نموذج غریماسی علی مقطوعة نزاریة:» به قلم بومعزة رابح: نویسنده در این مقاله ضمن تحلیل قصیده «اختاري» از نزار قبانی بر اساس مربع معنایی به این نتیجه دست یافته است منهجی كه منهج معنایی خوانده می شود در نزد همه پژوهشگران مورد اتفاق نظر نیست. از این رو تنها آرایی به چشم می خورد كه برخی جوانب متن را مورد بررسی قرار می دهد و از برخی دیگر غافل می ماند و هر كس كه سعی دارد تا یک متن ادبی را تحلیل كند باید همه جوانب اجتماعی، ادبی، روانی و ... را در نظر بگیرد.
مقاله«توظیف المربع السیمیائی فی تحلیل القص قصة «شبیب» نموذجا »از علی حسین یوسف: نویسنده در این مقاله ضمن تحلیل این قصه بر اساس مربع معنایی و تحلیل عناصر و شخصیات بر دو پایه متناقض حركت و ثبات به این نتیجه رسیده است كه انتقال جهت از حركت به ثبات در این قصه نزدیک است به نقطه صفر برسد.
