بخشی از مقاله
چکیده
یکی از موضوع های اساسی در دنیای مدرن، با توجه به تعدد گزینههای پیشروی فرد در زمینههای مختلف، مسئلهی انتخابگری است. نوجوانی سن جستوجوی هویت است و در راستای هویتییابی یکی از مولفههای اساسی، مولفهی انتخاب یا تعهد به یک زمینهی هویتی است. از طرفی آثار ادبی تلویحا یا به تصریح، به مفهوم انتخاب، نظری افکندهاند.
از اینرو در پژوهش پیشرو، قصد نگارندگان براین است که مفهوم "انتخاب" در رمان نوجوان مورد تحلیل و تامل قراردادهشود و بر آن هستند که بهعنوان هدف اصلی، به تحلیل فرایند انتخابگری در ارتباط با شخصیتهای رمان بپردازند. نمونهی موردِ بررسی،"کتاب عاشقانههای یونس در شکم ماهی" نوشتهی جمشید خانیان است..
در این پژوهش مفهوم "انتخاب" اگزیستانسیالیستی از دو زاویه مورد کنکاش و واکاوی قرار گیرد که عبارتند از: انتخاب در متن رمان، انتخاب در نگاه نویسنده. برای دادهیابی از روش اسنادی و بهمنظور دادهکاوی از روش تحلیل محتوای قیاسی بهره گرفته شده است. نتایج نشان می دهد که مفهوم انتخاب به نحو آشکار، روشن و هوشمندانهای مطرح شده است. شرایط اجتماعی، فرهنگی و اقتصادیِ خانوادهی سارا، به گونهای است که آنها را در معرض گزینه های مختلف و متعدد برای انتخابنمودن قرارداده است. سارا شخصیت اصلی و سایر شخصیتهای داستان، در موارد متعددی در معرض انتخاب قرار میگیرند و این انتخابها باعث دریافتهای تازهای از محیط اطراف برای آنها میشود و باعث میشود آنها به یک هویت جدید از خود دست یابند.
مقدمه
با پایان جنگ جهانی دوم و اوج فشارها و معضلاتی که به انسان معاصر وارد شد، مکتب فکری اگزیستانسیالیسم روبهگسترش نهاد و این رشد روزافزون نتیجهی توجه خاص این مکتب به انسان به عنوان مهمترین و اساسیترین مسأله هستی بود. در این مکتب مفاهیم عمده و اساسی ای همچون آزادی، مسئولیت، اشتداد آگاهی، دلشوره و انتخاب وجود دارد که نقش مهمی در زندگی انسان و مهمتر از آن، ساخت ماهیت او وجود دارد ماهیتی که به زعم اگزیستانسیالیستها متأخر بر وجود است و انسان با زندگی و با انتخابهایش دست به آفرینش ماهیت خود میزند.
مفهوم "انتخاب" که برگزیده مفاهیم اگزیستانسیالیستی در این پژوهش است، دارای پیچیدگیها و گرههایی است که معرفت و شناخت آن را مشکل کرده است. پرواضح است که اگر تعریف این مفهوم از زبان یکی از متفکران این مکتب حاصل شود، می تواند منبع و مرجعی درست برای تحلیل این مفهوم باشد. از نظر سارتر انتخاب، تصمیم گرفتن در مورد هر یک از حالتها و اعمالی است که مجموع آنها زندگی شخص و ماهیت او را تشکیل میدهد
البته وی به عنوان مقدمه قبل از این تعریف معتقد است که انسان آزاد و محکوم به آزادی است و نتیجه و ثمره این آزادی انتخابهایی است که در این شرایط صورتخواهدگرفت و ادامه چنین میگوید "فرد بشر با انتخاب خود همه ی آدمیان را انتخاب میکند. انتخاب چنینوچنان بودن در عین حال تأیید ارزش آنچه انتخاب می کنیم نیز هست. زیرا ما هیچگاه نمیتوانیم بدی را انتخاب کنیم و آنچه که اختیار میکنیم همیشه خوبی هست و هیچ چیز برای ما خوب نمیتواند باشد مگر آنکه برای همگان خوب باشد - همان - . با این تعاریف در مییابیم که انتخاب هر فرد در زندگی خویش به طور زنجیروار با زندگی همه افراد بشر در ارتباط است و این خود میتواند نشاندهنده نقش مهم و اساسی این مفهوم در زندگی ما باشد.
کدام یک از مفاهیم و پدیدههای رایج در زندگی جاری ما هست که میتواند خود را بری از نقد و تحلیل بداند. نقد را میتوان تحلیل یا واکاوی یک اثر دانست. نقد در معرفی هر موضوع و گسترش فرهنگ آن نقش اساسی دارد. هم میتواند به یک حرکت فرهنگی مثبت سمت و سو دهد و باعث گسترش آن شود و هم میتواند مانع رشد و حتی حذف یک حرکت و یا جریان فرهنگی مضر شود. نقد آشکار کردن نقاط قوت جهت تقویت و مشخص کردن نقاط منفی جهت آگاهی و عدم تکرار است. در حوزه ادبیات نیز میتوان با نقد آثار چه از زاویه دید هنری و چه از زاویهی دید تربیتی و یا هر نگاهی، به رشد و پیشرفت این حوزه کمک کرد. نقدی که اصولا باید منصفانه باشد و برمبنای یک دیدگاه و تفکر باشد زیرا که اساسا نقد بر مبنای نظریه است و نظریه نیز از معرفت سرچشمه میگیرد. خاستگاه و منشأ فکری فلسفی ما در پژوهش حاضر، همانطور که اشاره شد مکتب فکری اگزیستانسیالیسم است.
یکی از مهمترین ابزارهای آموزش در هر نظام تعلیم و تربیت استفاده از رسانههای مختلف دیداری و شنیداری است که اثرگذاری آن بر هیچکس پوشیده نیست، از میان رسانههای مختلف تربیتی میتوان به کتابهای داستانی منجمله رمان اشاره کرد که می تواند سرمنشأ بسیاری از تغییرات آموزشی و تربیتی در نسل امروز باشد. رمان میتواند از جنبه های مختلفی قابلتوجه باشد.
پرکردن اوقاتفراغت، آموزش به روش پنهان و غیر مستقیم و علاقه نسل جوان به آن، از جمله این مواردند. شاید به نوعی رمان ما که دارد روند روبهرشدی را طی میکند برای تربیت نسل جوان و نوجوان، استفاده از توان و ظرفیت ادبیات برای تربیت باشد موردی که شاید در سالها و دهههای گذشته به نوعی مورد غفلت قرارگرفتهبود و در این سالها مجدد در کانون توجه قرارگرفتهاست.
آنچه که ضرورت و اهمیت پژوهش را بخصوص در این مقطع، مهم جلوه میکند از یک طرف، هجوم رسانههای تصویری که عرصه را بر رسانههای مکتوب منجمله رمان تنگ کرده است، هر چند گذشت زمان نشان داده این هجوم، شاید به طور محدود و مقطعی اثرگذاری منفی بر این حوزه داشته است و رمان نوجوان آنقدر ریشه دار و پردوام هست که گمان حذف آن خیالی بیهوده خواهد بود. اما باید با توجه و واکاوی این حوزه به بازسازی و احیاء آن، بیش از پیش همت گماشت و از طرف دیگر کمبود نقدهای فلسفی تربیتی در این حوزه یعنی ادبیات نوجوان و بطور خاص رمان نوجوان است.
رمان نوجوان امروزه جای پای خود را همچون نهالی در زمین محکم نموده و با چشم اندازی روشن، رو به سوی آسمان دارد. در دهه حاضر رشد نشر در حوزه رمان نوجوان این ضرورت را میرساند که باید به نقد و آسیبشناسی آن پرداخت تا جریان رو به رشد این نهال تضعیف نگردد
