بخشی از مقاله
انعطاف پذیری بعنوان یک واژه کلیدی در طراحی معماری امروز و به ویژه طراحی آینده بکار می رود تا معماری بتواند در طول زمان همچنان پاسخگوی نیازها و خواست های کاربران خود باشد. با توجه به تفاوت مخاطبین واحدهای مسکونی و به طبع آن تفاوت نیازهای آنان ، ساکنین این واحد ها غالبا برای تامین نیازهای کالبدی- سکونتی خود با ایجاد تغییرات در ساختار واحدهای م سکونی ، متحمل بارهای اقت صادی مختلف می شوند که ضمن فا صله گرفتن از معیارهای م سکن مطلوب موجب نار ضایتی ساکنان می گردد . پژوهش حا ضر به برر سی ارکان انعطاف پذیری م سکن و تاثیر آن بر ر ضایتمندی ساکنان واحد های م سکونی با رویکرد اقت صادی با ا ستفاده از روش تو ص یفی- تحلیلی می پردازد.
در همین راستا در ابتدا جمع آوری اطلاعات با استفاده از تحقیقات کتابخانه ای و اسنادی صورت گرفته ودر ادامه به منظور سنجش دیدگاه افراد، به تدوین جدول هدف و محتوا بر ا ساس مطالعات انجام شده و م صاحبه با ا ساتید و ساکنان ، پرداخته شده ا ست. یافته های پژوهش ن شان می دهد ، باتوجه به ح ضور مخاطبین مختلف واحد های م سکونی در طول عمر مفید یک ساختمان ، نیازهای بیشتر آنان پاسخ داده نمی شود و انعطاف پذیری بعنوان یک راهکار موثردر بهبود کیفیت مسکن علاوه بر کاهش بارهای اقتصادی ضمن افزایش کیفیت کالبدی محیط مسکن امروز ، منجر به افزایش رضایتمندی ساکنین مختلف واحدهای مسکونی در طول عمر مفید ساختمان می گردد.
.1 مقدمه
مدرنیسم در معماری در قالب سبک بین المللی - International Style - ظاهر شد ، سبک بین المللی جنبشی بود که در پی نو کردن فرآیند ساخت و ساز و طراحی از طریق نفی محیط های سنتی به دنبال اصول جهانشمولی برای معماری بود که در آن ساخت و ساز مراکز تجاری و خانه سازی از قواعد یکسانی تبعیت می نمود .[1] مدرنیست ها معماری را یک مسئله تکنولوژیک می دانستند . تکنولوژی یک خصوصیت عام دارد و در سراسر جهان از قواعد یکسان تبعیت می کند .[2]
توجه به نکات فوق و نیازهای روزافزون جوامع ، تعریف سبک زندگی جدید و ظهور اتومبیل در ساختار شهری ، مقیاس انسانی به مقیاس اتومبیل تغییر کرد که در نهایت منجر به تغییرات اساسی و کالبدی در ساختار شهرها شد [2] ، از جمله این تغییرات ظهور و توسعه ساختمان های چند طبقه ، آپارتمان ها و ساختمان های بلند مرتبه و صنعتی سازی مسکن بود. بحث کیفیت مسکن همواره مورد تحقیق و پژوهش قرار می گیرد اما آنچه کمتر به آن پرداخته شده می شود مفهوم آسایش داخلی برای ساکنین یک مجموعه است .
با نگاهی بر مبانی نظری مربوط به مسکن با کیقیت و بر اساس تاکید اکثر محققان این عرصه بر نظریه ی رضایت مندی سکونتی ، یک محیط با کیفیت اینگونه تعریف می شود : محیطی که سکنی گزیدن در آن القا کننده ی احساس رفاه و رضایت مندی به ساکنان از راه خصوصیات کالبدی ، اجتماعی یا نمادین است .[3] . از نظر پیر نیا مسکن جایی است که ساکنان آن احساس ناراحتی نکنند و اندرون خانه جاییست که زن و بچه زندگی می کنند.او کل خانه را معادل اتاق می داند و معتقد است که آنچه به خانه اطلاق می شود در گذشته به اتاق اطلاق می شده است .[4]
مسکن انعطاف پذیر به عنوان مسکنی است که می تواند با نیازهای در حال تغییر کاربران وفق پیدا کند، شامل امکان انتخاب طرح بندی های مختلف مسکن قبل از اسکان و همچنین توانایی برای تنظیم مسکن در یک بازه زمانی، شامل پتانسیل ترکیب فن آوری های جدید برای تنظیم جمعیت در حال تغییر و یا حتی به طور کامل، تغییر استفاده ساختمان از مسکن به چیز دیگری می گردد مطرح می شود .[5]
.2 پیشینه تحقیق
یکی از مشکل ترین وظایفی که معماران با آن مواجه اند پیش بینی صحیح درک فضا توسط استفاده کنندگان و نحوه ی رفتار آن ها با برخورد با فضا می باشد. از آنجا که انعطاف پذیری مبتنی بر جدا سازی بین عناصر باربر و عناصر جداکننده است، طبعاً سابقه انعطاف پذیری - فضا - نیز با دوران تکامل اسکلت سازی ارتباط تنگاتنگی دارد . در قرن هجدهم در سالن های بزرگ ریسندگی کشور انگلستان، دیوارهای باربر برداشته شدند و به جای آنها از ستونهای چدنی استفاده گردید.این امر آغاز تحول و تکاملی بود که پیآمد امروزی آن ساختمانهای اسکلت دار با نماهای سبک و پس آویخته است .[6]
در شیکاگو و تقریبا در اواخر قرن نوزدهم ، بسیاری از خانه های مسکونی بدون عنصر جدا کننده فضا طرح ریزی شدند ، به طوری که این طرح ها بعدها مطابق خواسته مستاجرین قرار می گرفت.[7 ] ایده طراحی انعطاف پذیر واحدهای مسکونی از ابتدای قرن بیستم به عنوان بخشی از جنبش مدرن به وسیله معمارانی مانند لوکوربوزیه ، وندروهه و هابراکان مطرح گردید. این ایده ناشی از تحولات رخ داده در فناوری بود که جداسازی ساختارهای ثابت بنا را از عناصر قابل جابه جایی آن ممکن می ساخت،با رایج شدن روش ها وراهکارهای مختلفی مانند مبلمان تاشو،پارتیشن های متحرک و...امکان همپوشانی کارکردی فضاها درترکیب بندی داخلی بنا فراهم شد.[8]
آنچه به عنوان یکی از عوامل مطلوبیت مسکن سنتی موجود است ، انعطاف پذیری و امکان استفاده چند منظوره از فضاست این عامل با گنجاندن پتانسیل های لازم در داخل واحد مسکونی و فراهم آوردن امکان تغییر فضاها ، قابلیت تطبیق آنها با نیازهای ساکنان و تغییر فضاهای زندگی ، مطلوبیت مسکن را افزایش داده و امکان استفاده چند منظوره از فضاهاب سکونتی را فراهم می آورد .[9]
.1,2 انعطاف پذیری
انعطاف پذیری در لغت به معنای قابلیت برای تغییر پذیری، قابلیت برای سازگاری با شرایط و تغییرات جدید، تغییر پذیر بودن، قابلیت برای مقابله با شرایط متغییر و قابلیت تغییر به آسانی است. انعطاف پذیری در طراحی شامل فعالیتهایی است که در ارتباط با تغییر پذیری برای دست یابی به عملکرد و کاربری جدید صورت میپذیرد. در معماری و طراحی محیط، منظور از واژه انعطاف پذیری فضایی و سازماندهی فضایی انسان ساخت وتغییرات درآن برای دستیابی به شرایط، نیازها و کاربست های جدید است .[10] انعطاف پذیری به عنوان یک واژه کلیدی در طراحی معماری امروز و به ویژه هنگام بحث از معماری آینده به کار می رود تا معماری بتواند در طول زمان همچنان پاسخگوب نیازها و خواست های کاربران خود باشد .[11]
.2,2 دلایل نیاز به انعطاف پذیری
توضیح نیاز به انعطاف پذیری در مسکن می تواند به وضوح سوال تحقیق کمک بیشتری کند . با توجه به اینکه نیاز به انعطاف پذیری تا حدود زیادی در طول زمان و با تغییر نیازهای انشان تغییر می کند ، تنها می توان به دسته بندی عوامل موثر پرداخت . نیاز به انعطاف پذیری در واحد مسکونی را می توان در زمینه های کارکردی ، اجتماعی- روانی و اقتصادی دسته بندی کرد. نیازهای کارکردی با تغییر در نظام خانواده و اندازه خانواده ، تغییر در شیوه زندگی ، تغییر در فعالبت ها و تغییرات حاصل از مراحل رشد سنی اعضای خانوار و تغییر در نحوه استفاده از تجهیزات ، لوازم خانگی و اثاثیه بوجود می آید .[10]
نیاز به انعطاف پذیری از دو عامل اصلی ناشی می شود: اول تغییر مداوم پدیده های هستی و دوم عطش سیرآب ناپذیر انسان برای تحول بخشی، نوآوری ونوخواهی در اشیاء .[6] افزایش و ارتقاء سطح کیفی در امر مسکن، در نظر گرفتن نیازها، ویژگی ها و سلایق استفاده کننده، مشارکت دادن کاربران در امر طراحی، نه تنها موجب بهبود سطح زندگی استفاده کننده در بعد فیزیکی و کالبدی خواهد شد. بلکه تامین این نیاز باعث ایجاد رضایتمندی و آرامش در اعضای استفاده کننده از مسکن در درجه اول و جامعه در درجه دوم نیز خواهد گردید.
انعطاف پذیری یکی از آن تمهیداتی است که طراحان از آن برای ارتقای کیفیت مسکن، نه تنها در ایران بلکه در معماری سایر ملل از سرزمین های شرقی چون ژاپن تا مغرب زمین نیز مورد استفاده قرار می گرفت. مطالعه مفهوم انعطاف پذیری و کاربرد آن در طراحی مسکن سنتی و تحولات بعدی آن نشان می دهد که این مفهوم در معماری گذشته کشورهای مختلف از نکات قابل توجه و مهم طراحی بوده است.
در این مقاله ابتدا به تعریف اصل انعطاف پذیری و معرفی انواع گونه های آن می پردازیم و سپس به تعریف مسکن مطلوب و شاخص های آن پرداخته می شود. در ادامه تاثیر انواع گونه های انعطاف پذیری بر روی شاخصه های مطلوبیت مسکن مورد بررسی قرار گرفته و مزایا و علل نیاز به مسکن انعطاف پذیر توضیح داده می شود و در پایان ضوابط و راهکارهای عملی ایجاد مسکن انعطاف پذیر درجهت به وجودآوردن مسکن مطلوب و افزایش رضایتمندی ساکنان بیان می گردد .[9]
