بخشی از مقاله
چکیده
بافت ها دارای ویژگی های منفی همچون آشفتگی سیما و منظر، عدم دسترسی مناسب، کمبود تاسیسات و تجهیزات شهری، آشفتگی در ساختار اقتصادی و اجتماعی و فرسودگی کالبدی سازهای نیز هستند که منجر به تخلیه جمعیت زیادی از این بافت ها شده است. تحقیق حاضر با هدف شناخت و تحلیل مسایل و مشکلات بافت تاریخی فرسوده محله شوشتر نو، در زمینه های مدیریتی، اقتصادی، اجتماعی و کالبدی انجام شده است.
شهرک شوشتر نو در همجواری شهر شوشتر، از جمله شهرهای جدید الاحداث است، که با هدف بهبود وضعیت اقتصادی و گسترش شهر شوشتر برنامه ریزی ساخت و طراحی آن صورت پذیرفت. این پژوهش با هدف راهبردهایی به منظور احیای سکونت در بافت شهرک شوشتر نو میباشد.در این پژوهش طبق سؤالاتی که از طریق پرسشنامه از افراد حاضر در فضا پرسیده شد مشخص گردید که عدم دسترسی به امکانات زیرساختی و کمبود وسایل حمل و نقل و همچنین سختی در دسترسی به بازارچه و سایر فضاهای عمومی باعث شده که ساکنین شهرک برای خرید، ارتباطات، اوقات فراغت، شرکت در مراسمات مذهبی و... به مرکز شهر بروند.
در نهایت عواملی که موجب عدم احیای بافت شهرک شوشتر نو میگردد و عبارتند از: تغییرات بسیار و دخل و تصرف های ساکنین است که برخی ناشی از فرسودگی و برخی حاصل نیازهای جدید امروز است، تغییراتی که باعث بحران هویت فضاهای شهری شده و انسجام و وحدت مجموعه را از بین برده است. شهرک شوشتر نو با احیای فضاهای عمومی چون مسجد، بازارچه، مدرسه بهبود می یابد. اهمیت زیبایی منظر در پارک ها و همچنین بازسازی نماهای منازل مسکونی، نشان از این دارد که قابلیت های شهرک شوشتر نو برای رسیدن به حد مطلوب احیای آن بسیار زیاد است. اما عدم توجه به دیگر نظام ها ممکن است موجب اختلال در فرصت موجود شود.
مقدمه
علی رغم وجود شهرهای تاریخی متعدد و بافت های کهن و با ارزش در شهرها، نگرش منسجم و متد خاصی درباره مشکلات شهرها با توجه به وبژگی آن ها در ایران پدید نیامده است. در واقع پس از رشد سریع و ناهنجار نقاط شهری و گسترده شدن ساخت و سازهای شهری در جهات مختلف آن بود. گذر زمان ردپای خود را بر تمامی پدیده ها حتی آنان که در زمان خود بهترین باشند می گذارد. در دسته بندی مداخلات در بافت های مسئله دار شهری مخصوصا در ایران، این کلمات هستند که نقش قالب را مخصوصا در مطالعات و نه در اجرا و پیاده کردن پروژه های احیاء بر عهده دارند. به این ترتیب که در اکثر مطالعات بدون آنکه به ریشه، سابقه و واکنش بیرونی اصطلاحات شهرسازانه مرمت و احیاء اندیشیده شود، این نمونه از واژگان در مطالعات آورده شده در حالی که در نهایت روش های مداخله از جنسی ورای این نمونه های مطالعاتی است.
فعالیت هایی که در قالب طرح های مطالعاتی گوناگون - طرح جامع شهر، طرح تفضیلی، مطالعات بافت قدیم و... - به انجام رسیده و دامنه آن از حد مطالعات فراتر نرفته است. در این زمینه طرح های مطالعاتی گوناگونی را می توان نام برد که گاه صرفا هدف آن شناسایی عوامل مؤثر بر کارکرد بافت تاریخی شهرها و تنگناها و معضلات اصلی فرسودگی و متروک شدن بافت تاریخی و ارائه راه حل هایی برای مرمت آن بوده است و گاه مطالعات انجام شده و راه حل های ارائه شده به سبب تعییر سیاست های اجرایی یا عدم جامعیت طرح به مرحله عمل نرسیده است.
فعالیت های عملی که اغلب ناتمام مانده و نتوانسته اند در قالب طرح اجرایی اولیه به طور کامل بع اجرایی اولیه به طور کامل به اجرا درآیند نمونه اجرا شده و کامل نشده در این زمینه، بافت شهرک شوشترنو است که ضمن توجه به عناصر ریشه دار سکونت و فعالیت و تداوم آن در حیات شهر، در تلاش برای ایفا و احیای بافت تاریخی به توفیق نسبی دست یافته است. تفکر حاکم بر مرمت بافت تاریخی شهر، تقویت عناصر فرهنگی و حفظ و تداوم فضای شهری را مد نظر قرار داده و از این نظر به اصول فکری مکتب فرهنگ گرایان تاسی کرده است. هرچند اجرای طرح احیای باقت تاریخی است، به جز نمونه های عملی منحصر به فرد در زمینه ایفا و مرمت یک بافت تاریخی است. به جز این نمونه اگر به دیگر نمونه های عملی چند دهه اخیر توجه کنیمدر اغلب موارد تفکر تخریب و بازسازی آن را اغلب می بینیم، ضمن آنکه اقدام های انجام شده در موارد یاد شده عموما پراکنده، جزء نگر، به نظر می رسند.
روش تحقیق
از آنجاییکه محقق برای گردآوری اطلاعات مربوط به احیای شهرک شوشتر نو میبایست از پرسشنامه استفاده نماید.جامعه آماری مورد مطالعه در این پژوهش ساکنین، کسبه و افراد متخصص میباشد. از آنجاییکه امکان توزیع و جمعآوری پرسشنامه بین کل جامعه آماری امکانپذیر نبود از نمونهگیری از نوع تصادفی استفاده شده است و پس از جمع آوری پرسشنامه ها نتایج حاصل، استخراج و با استفاده از نرم افزار spss شاخص های تحقیق مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
محقق برای انجام این پژوهش به منابع معتبر کتابخانهای نظیر مقالات، پایاننامهها، سایتهای مختلف از جمله مراجعه نموده است. همچنین با حضور در شهرک و مصاحبه با کسبه و افراد حاضر در شهرک و همچنین مسؤلین استانداری خوزستان اطلاعات مورد نیاز خود را گردآوری نموده است. شهرک شوشتر نو و موقعیت جغرافیایی شهرستان شوشتر بافت مسئله دار بافتهای فرسوده عمدتاً بخش هایی از شهر هستند که از چرخه تکاملی حیات آن جدا گشته و به شکل کانون مشکلات و نارسایی های کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی درآمده اند.
ظهور این مشکل به زمانی باز می گردد که عناصر سازنده شهر یعنی کالبد، فعالیت و معنا دچار فرسودگی شده باشد و سرعت تحول و پویایی آنها، با آنچه که نیاز و خواست شهرهای امروزی است مغایر باشد. از آنجا که نیروهای متحول ساز درون این بافت ها، قدرت و سرعت لازم برای همگام کردن خود با سایر بخش های شهر را دارا نبوده اند این بافت ها اجباراً حرکتی واپس گرا را در پیش گرفته و روز به روز از گردونه توسعه پویای شهر دور می گردند.
ویژگی های بافت مسئله دار
بافت های فرسوده دارای شرایط و ویژگی های مشترکی هستند که با توجه به نوع بافت، زمان تشکیل و ... در مکان های مختلف، صورت های متفاوتی می یابند. لیکن شناسه هایی وجود دارد که به صورت کلی در جهت شناسایی بافت های فرسوده به کار می روند . فضاهای عمومی، فضاهایی هستند که ما با غریبهها شریک میشویم، مردمی که اقوام یا دوستان یا همکاران ما نیستند. آنها فضایی برای سیاست، مذهب، تجارت و بازی و… هستند، فضایی برای همزیستی با صلح و برخوردهای غیرشخصی. شخصیت فضای عمومی،زندگی عمومی ما، فرهنگ شهر و زندگی روزمره ما را نشان داده و تنظیم میکند.
شهر تاریخی شوشتر در طول تاریخ دستخوش تغییرات بسیاری بوده است. تغییراتی بسیار که موجب بحران های اقتصادی و اجتماعی بسیاری گردید. لذا احداث کارخانه ای گشت و صنعت نیشکر - از حدود نیم قرن پیش - ، که موجب رونق اقتصادی شهر گردید، عامل مهمی در عمران و آبادانی شهر محسوب می شد. از این رو طرح اسکان کارگران با دیدگاه ساماندهی بهتر فعالیت های اقتصادی، نقش تعیین کننده ای در آینده شهر شوشتر ایفا می نمود.
اسکان کارگران شرکت کشت و صنعت کارون، به عنوان عملکرد اصلی این شهرک، منظور گردید و طراحی فضاهای سکونتی و عملکردهای خدماتی عمومی مورد نیاز، سرلوحه شکل گیری و ظطراحی شهرک قرار گرفت. شوشتر با مساحت 2436 کیلومتر مربع در شمال استان خوزستان کشور ایران،جمعیت آن 191 هزار نفر است - سرشماری سال - 1390 و پنجاه و هفتمین شهر از نظر جمعیت در ایران است. شهرک شوشتر نو در مساحت 270 هکتارو با ظرفیت 31 هزار نفر برای کارکنان شرکت کشت و صنعت طراحی و در 5 فاز ساخته شده است.
کیفیت های فضای شهری در شوشتر نو عموما اینگونه می پندارند که در طراحی یک شهر یا شهرک مکان های زیستی از ساختمان ها، پارکینگ ها، خودروها، ... مهم ترند. در دهه های گذشته در دوران مدرنیسم در سراسر دنیا اکثر فعالیت های مربوط به طراحی و ساخت مکان های زیستی در قالب شهرک، معطوف به ساخت عناصر منفرد یعنی ساختمانها بوده است. طراحان معمولا به مجموعه ای از ساختمانها می اندیشند که مسیرهای عبور و مرور ما بین آنها شکل می گیرد.
مجموعه ای از عناصر مجزا که کل منسجم و واحدی را تشکیل نمی دهد. در حالیکه امروزه نظریه های شهرسازی تغییر کرده و توجه بیش از حد به عناصر منفرد را کنار گذاشته اند و به کل واحد می اندیشند. - پوردیهیمی،1380، . - 4 مبانی طراحی شوشتر نو به عنوان یک شهر معاصر از این تفکر بهره برده است. در حقیقت هدف اصلی طراح، تعریف عناصر و فضاهای معماری در انسجام با فضاهای عمومی - میادین - و شبکه های دسترسی عمومی است.
منازل مسکونی در قالب واحدهای همسایگی تعریف شده اند و میادین و معابر به تفکیک استفاده کننده - پیاده یا سواره - با پوشش های گیاهی، ساباط ها، کفسازی های خاص و اسامی ویژه هویت گذاری شده اند. حتی به منظور ایجاد حس وحدت نماهای شهری نیز منسجم و یکپارچه با مصالح محدود به آجر و سیمان ساخته شده تا ادراک مخاطب نسبت به فضاهای اطراف بهتر صورت گیرد.انسجام و وحدت مجموعه به نوعی در کیفیت ادراک فضاهای شهری تاثیرگذار است و رابطه ای خاص و هماهنگ ما بین اجزا برقرار می کند وحدت با توجه به کثرت تصور و کثرت با هدف غائی وحدت دو مفهوم مکمل یکدیگرند که هم در طراحی ساختار فضاهای شهری و هم در طراحی نماها بخوبی به آن توجه شده است. - جولایی، 1385، - 11 بگونه ای که بطور ناخودآگاه تمامی اجزا مجموعه در ذهن هر شهروندی، در یک کل واحد متصور می شود.
بدین ترتیب مکان هایی خلق می شود که ارزش فضایی آنها از پاسخ گویی به عملکرد مهمتر است. در واقع طراح به بهانه خلق فضای شهری مطلوب از عملکردها بهره می گیرد چرا که کیفیت های فضایی از ابعاد کمی فضاها مهمترند. براساس مطالعات انجام شده در شهرک شوشتر نو فضاهای شهری با هویت بومی منطقه، تعریف و ساخته شده اند و تعلق خاطری در مردم بوجود می آورند که موجب می شود هر فرد خود را وابسته به آن مکان احساس کند چرا که مردم به فضاهای شهری هویت دار نیاز دارند.
