بخشی از مقاله
مکانیابی بهینه استادیوم ورزشی با استفاده از روش AHP (نمونه موردي شهر یاسوج)
چکیده
رشد روزافزون ابعد شهرنشینی و شکل گیري مقیاس هاي جدیدي از رشد شهري در طی چند دهه اخیر، موجب شده است که شهر و شهرسازي معاصر با چالش هاي نوینی مواجه گردد. به دلیل گستردگی ابعاد و تغییر در ماهیت مسائل شهري و پیچیدگی این جامع نگري و توجه به ابعاد و جنبه هاي مختلف شهرنشینی از اهمیت ویژه اي برخوردار است. در این میان توجه و تأکید بر برنامه ریزي و توسعه پایدار شهرها بیش از هر زمان دیگري به سطوح پایین تر و ابعاد ملموس زندگی شهروندان به سطوح پایین تر و ابعاد ملموس زندگی شهروندان با هدف تأمین شرایط لازم براي رفاه و مشارکت شهروندان، متمایل گشسته است. مقاله ي حاضر با هدف مکانیابی استادیوم ورزشی در شهر یاسوج ارائه شده است. بر این اساس ضوابط و عوامل تاثیر گذار در انتخاب مکان مناسب براي احداث انواع ورزشگاهها، در4 دسته اصلی شامل دسترسی، اثرات قیمت زمین، امنیت و مساحت تقسیم بندي شده اند. اطلاعات موردنیاز براي معیارهاي فوق با شیوه ي بردداشت میدانی (مصاحبه و مشاهده) جمع آوري گردیده و سپس براي دست یابی به بهترین مکان از مدل فرایند ترکیبی "تحلیل سلسله مراتبی یا " AHP استفاده شده است . نتیجه ي نهایی که ماحصل بررسی کلیه معیارهاي مرتبط با مکانیابی استادیوم مورد نظر می باشد، محدوده مورد نظرتحقیق را به صورت پهنه هاي با اولویت قوي، متوسط و ضعیف نشان می دهد، و مکانهاي پیشنهادي براي استادیوم ورزشی را مشخص می کند.
کلید واژه ها: مکانیابی بهینه، شهر یاسوج، استادیوم، فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP)
.1مقدمه
1,1 بیان مسئله
جمعیت شهري ایران طی دهه هاي اخیر به خاطر دو عامل هجوم بی امان جمعیت روستایی و تمرکز مراکز رفاه فرصتهاي شغلی افزایش فراوانی یافته است. از طرفی در اغلب شهرها عدم تخصیص متناسب فضا و جایابی بهینه عناصر چه خدماتی و چه ورزشی باعث شکل گیري مقیاس هاي جدیدي از رشد شهر شده که افزایش روزافزون مشکلات شهري و شهروندان را به دنبال داشته است و دارد. همزمان با پیچیده تر شدن محیط هاي شهري کار برنامه ریزي در این زمینه نیز دشوارتر می گردد. شهر یاسوج نیز نه تنها از این قاعده مستثنی نبوده بلکه علاوه بر آن در سالهاي آتی شاهد مهاجرت روزافزون از شهرها و روستاههاي اطراف بوده و در نتیجه با رشد بی برنامه مواجه بوده است. از نگاه دیگر، یکی از مسایل مهم و اساسی در برنامه ریزي شهري ،استفاده بهینه از زمین و برنامه ریزي کاربري زمین شهري است و می بایست تخصیص زمین به کاربري هاي گوناگون در سطح شهر به نحوي باشد که دسترسی به آنها براي تمام افراد ساکن در شهر به بهترین شکل و با کمترین هزینه امکان پذیر گردد. یکی از این فعالیت هاي بسیار مهم ورزشگاه ها است . که تصمیم گیري درست درباره این مراکز جدید اهمیت زیادي براي زندگی آینده یک شهر دارد. در واقع منطقه اي که بر اساس تحقیقات کامل و کافی و مقایسه امکان هاي مخلتف انتخاب شده است، می تواند موجبات کیفیت مطلوب زندگی،ساختمان هاي کم هزینه و سطح ترافیک اندازه را فراهم آورد.
موانع دسترسی مراکز ورزشی به 5 دسته طبقه بندي می شود که شامل :
الف) موجود بودن؛ ب) قابل دسترس بودن؛ ج) توانایی؛ د) مقبولیت و انطباق
در این تقسیم بندي دو مانع اول عمدتاً به عنوان موانع فضایی و سه نوع آخر به عنوان موانع غیر فضایی یا عوامل اجتماعی اقتصادي شناخته می شوند. با نگاهی بر تعاریف برنامه ریزي فضایی و برنامه ریزي کاربري زمین شهري می توان به مفهوم درونی مکان یابی رسید. برنامه ریزي کاربري زمین ، علم تقسیم زمین و مکان براي کاربردها و مصارف مختلف زندگی است که به منظور استفاده موثر از زمین صورت می گیرد. بنابراین مکانیابی جزء برنامه ریزي فضایی و شهري محسوب می گردد و به دنبال بهترین شرایط و امکانات براي شهروندان است و کارایی فضاهاي ورزشی را به حداکثر می رساند. در همین راستا این پژوهش به ارایه الگوي مکان یابی بهینه استادیوم ورزشی شهر یاسوج در قالب استفاده از سیستم تحلیل سلسله مراتبی پرداخته است.
.1روش تحقیق
تعیین مکان مناسب براي احداث ورزشگاه، تا حد زیادي به شناخت صحیح عوامل موثر وابسته است. در این تحقیق ابتدا شاخص هاي اقتصادي، ارتباطی، اقتصادي اجتماعی و معیارهاي کالبدي از طریق مصاحبه با کارشناسان و مدیران خبره در این امر جهت بررسی موضوع تدوین شد و از روش میدانی براي تعیین دقیق موقعیت مراکز ورزشی بهره گرفته شد. همچنین از روش کتابخانه اي به منظور گرداوري اطلاعات و تهیه سوابق طرح و تهیه منابع، اعم از نقشه و مقالات و رسالات و پایان نامه هاي مرتبط استفاده شد. در نهایت با استفاده از مدل فرایند تحلیل سلسله مراتبی AHP اطلاعات مورد پردازش قرار گرفت و سپس مکان هاي با اولویت قوي مشخص گردید.
1,2 معرفی منطقه مورد مطالعه
شهر یاسوج در موقع جغرافیایی30درجه و 28دقیقه عرض شمالی و 51 درجه و 36دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار دارد. (سالنامه آماري، استان کهگیلویه و بویراحمد،1387،ص(31 این شهر از نظر تقسیمات سیاسی کشور مرکز استان کهگیلویه و بویراحمد و مرکز شهرستان بویراحمد، در بخش مرکزي، دهستان سررود شمالی و از نظر طبیعی بین رودخانه هاي بشار در جنوب و مهریان در غرب و کوه هاي دنا در شمال و شرق محصور شده است. حوزه ي شهري یاسوج در پهنه ي کوهستانی زاگرس مرتفع و چین خورده واقع شده است. این محدوده بوسیله پهنه هاي توپوگرافی پرشیب و پیچیده احاطه شده است (مهندسین مشاور همسو ،1375ص240تا(246 مساحت این شهر در سال 1385برابر1801 هکتار و جمعیت این شهر برابر100544 نفر بوده است و همچنین این شهر از 4 ناحیه و 23 محله تشکیل شده است.
2,2 فرایند تحقیق و روش وزن دهی
AHP یا روش تحلیل سلسله مراتبی از جامع ترین فنون تصمیم گیري با شاخصه هاي چندگانه می باشد که در واقعه این روش در نظر گرفتن بیش از یک معیار یا گزینه براي هر مساله و نیز موثر دانستن معیارهاي کیفی در کنار معیارهاي کمی بوده است. این فرایند یک شکل جزئی ازANP است. که به عنوان فناوري اي موثر براي مکان بهینه استقرار تاسیسات از میان شاخص هاي چند معیاري استفاده می شود. فرایند برنامه ریزي،پس از تبیین اهداف کلی، بیان مقاصد،برنامه ریزي و تهیه گزینه هاي مختلف براي رسیدن به اهداف و مقاصد برنامه ریزي (ارزیابی) صورت می پذیرد. تا بر اساس شایستگی نسبی هر یک از گزینه ها ،گزینه مطلوب یا بهینه انتخاب شود. براي سنجش شایستگی نسبی هر یک از گزینه معمولا ازمعیارها استفاده می شود تا بر اساس آن بتوان نسبت به برتري اراضی گوناگون تصمیم گیري کرد.
استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی براي مکان یابی استادیوم شامل دو مرحله است: در مرحله ي نخست براي دستیابی به هدف مطالعه،معیارها ي لازم تدوین شد. و در مرحله ي دوم معیارها ي بدست آمده وزن دهی شدند. جدول شماره 1,2 وزن دهی معیارهاي تحقیق را نشان میدهد.
جدول شماره 1,2 وزن دهی معیارهاي تحقیق
براي تعیین (وزن)، معیارها دو به دو با هم مقایسه شده سپس این ضرایب اهمیت در ماتریس مقایسات دودویی معیارها قرار گرفتند. با استفاده از روش تقریبی میانگین هندسی،ضرایب اهمیت معیارها که "برابر است با تقسیم میانگین هندسی هر معیار به جمع میانگین ها" بدست آمد(زبر دست،.(1384 مقایسه هاي دو به دو در یک ماتریس ثبت شدند.این ماتریس، ماتریس مقایسه دودوئی معیارها نامیده می شود. سپس در نرم افزارEXCEL با استفاده از روش میانگین هندسی، وزن نهایی هر کدام از معیارها محاسبه شد. جدول نهایی که ماحصل بررسی کلیه معیارهاي مرتبط با مکانیابی استادیوم مورد نظر می باشد، محدوده موردنظر را به صورت پهنه هاي با اولویت قوي، متوسط و ضعیف نشان می دهد، و مکانهاي پیشنهادي براي استادیوم ورزشی را مشخص می کند.
3,2 استانداردهاي کلی ورزشگاه در سطح ناحیه
جهت انتخاب محل مناسب براي ایجاد ورزشگاه باید به شرایط زیر توجه و دقت شود:
-1اندازه: زمین مورد نظر باید قابلیت احداث اماکن ورزشی استاندارد با گنجایش کافی دررشته هاي مختلف و کلیه فضاهاي جانبی نظیر رختکن ،اداري ،پارکینگ و..را داشته باشد.
-2موقعیت: مکانهاي ورزشی علاوه بر دارا بودن موقعیت و شرایط جغرافیایی باید از نظر جغرافیایی شهري داراي دسترسی آسان براي بهره برداري باشد و نباید در کنار مراکز عمومی پررفت و آمد و یا مراکزي که نیازمند آرامش هستند مثل بیمارستان احداث گردند و ارجح آن است که در کنار مراکر آموزشی نظیر دبیرستان ها و مدارس و دانشگاهها احداث گردند و دسترسی لازم به مسیرهاي سهل الوصول مثل بزرگراهها را داشته باشد.
-3قابلیت تغییر در نوع استفاده از ورزشگاهها در رشته هاي مشابه پیش بینی شده باشد.
-4تعیین محل بناي استادیوم باید به نحوي باشد که از عوارض زمین براي ساخت و طراحی، نهایت استفاده شده و از عوامل مصنوعی در تکمیل آن بهره گیري شود و به عواملی نظیر آفتاب، باد و باران نیز باید توجه شود. (استانداردها و ایمنی در اماکن ورزشی،(1388
در ادامه در مورد مشخصات زمین هاي ورزشی ناحیه اي باید گفت در مرکز ورزشی ناحیه، هم بر تعداد ورزش هاي انجام گرفته در فضاي باز و هم بر تعداد ورزش هاي که در فضاههاي سرپوشیده انجام می گیرد افزوده می گردد. زمین ها در ابعاد استانداردي طراحی می شوند و امکان برگزاري مسابقه نیز وجود دارد. شعاع کارکرد مرکز ورزشی ناحیه 1500تا 3000 متر است و جمعیتی در حدود30000 نفر را تحت پوشش قرار می دهد. متوسط مساحت این مرکز بین 20 تا 30هزار متر مربع است و ظرفیت تماشاگران و بازیکنان آن 7000 نفر پیش بینی می گردد.(سعیدنیا،1377؛51و( 52
.1 فرایند تحلیل سلسله مراتبیAHP
اگر بخواهیم یک مکان را براي استادیوم در نظر بگیریم .و گزینه هاي این مساله سه مکان اکبرآباد، سالم آباد، بلهزار ، و همچنین معیارهاي انتخاب ما شامل قیمت ،دسترسی ،امنیت و مساحت باشد.براي حل مساله ابتدا سلسله مراتب را رسم می کنیم. سپس به محاسبه وزن پرداخته و در پایان وزن نهایی هر گزینه را مشخص می کنیم. ساختن سلسله مراتب: سلسله مراتب نمایش گرافیکی از مساله (هدف ،معیارها و گزینه هاي انتخاب) می باشد. شکل1,3 زیر نمایش گرافیکی از سلسله مراتب مساله را نشان میدهد.
