بخشی از مقاله
چکیده
هدف: از جمله موضوعات مورد توجه استفادهکنندگان از صورتهای مالی، افشای اطلاعات اجتماعی شرکتهاست، تا به نوعی تضمین کننده منافع اجتماعی آنها در فرآیند عملیاتی واحدهای تجاری باشد. بر این اساس با توجه به مسئولیت اجتماعی شرکتها، بررسی روند فعالیت های صورت گرفته با مقررات و هنجارهای اخلاقی اجتماعی جاری موضوعی قابل توجه بوده که منجر به پدیدار شدن ایده حسابرسی اجتماعی شده است.
رویکرد: این پژوهش به معرفی و مرور نظریه های پیرامون درباره حسابرسی اجتماعی میپردازد.
یافتهها: تحلیل کلی موضوعات مطرح شده، نشان دهنده این موضوع است که عوامل محیطی و مقررات حاکم در کشورها به نحو مؤثری در روند اجرایی حسابرسی اجتماعی شرکتها مؤثر بوده به نحوی که میتواند در میزان کارآیی و اثربخشی این فرایند و الزامات پاسخگویی شرکتها در این حوزه مفید واقع شود تا با در نظر گرفتن پیامدهای مالی و غیرمالی آن، اهداف و منافع اقتصادی شرکتها برنامهریزی گردد.
دانشافزایی: این پژوهش با تبیین ادراکات ذینفعان درباره حسابرسیهای اجتماعی و نظریههای مطرح پیرامون آن، به بررسی مفاهیم حوزه حسابرسی اجتماعی از دو مبحث شکاف انتظار حسابرسی اجتماعی و نظریههای حسابداری پرداخته است.
واژههای کلیدی: حسابرسی اجتماعی، شکاف انتظار حسابرسی اجتماعی، مسئولیت پاسخگویی، مسئولیت اجتماعی شرکتها.
مقدمه
اگرچه فرآیند عملیاتی شرکتها، مؤسسات و واحدهای تجاری با اهداف منافع اقتصادی صورت میگیرد اما امروزه نمیتوان تمام تصمیمگیریها و تدوین خطمشیهای شرکتها را منوط به مناسبات اقتصادی دانست؛ زیرا به طور خاص عملکرد شرکتها توسط اجتماع و انظار عمومی جامعه مورد نقد قرار میگیرد که در روند عملیاتی شرکت اثرگذار و قابل ملاحظه است. بنابراین این موضوع به طور خاص در برگیرنده مسئولیت اجتماعی شرکتها1 خواهد بود که با توجه به عواملی همچون رشد تجارت جهانی، اهمیت مسائل زیست محیطی و اجتماعی و نوع روابط بین مدیران و سرمایهگذاران، دولت و اجتماع، موضوع مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکتها در طی سالهای اخیر مورد توجه پژوهشگران قرار گرفت .[2] مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکت در زمره مفاهیم اخلاق کسب و کار بوده که به نقش شرکت درحوزه اجتماعی مربوط میشود. این مسئولیت، به عنوان یک نسبت به قالب جامعه، مطرح میشود که پیامدهای انجام فعالیتهای آن، تنها منحصر به خود شرکت نخواهد بود. بر این اساس مسئولیت اجتماعی شرکت مجموعهای از فعالیتهای شرکت که نگرش و وجهه مثبت جامعه را در پی داشته باشد به نحوی که قوانین و مقررات، اخلاقیات، تجارت و انتظارات عمومی جامعه از کسب و کار برآورده شود .[8]
از آنجایی که خطمشی شرکت در قبال خود مسئولیت اجتماعی به عنوان یک مکانیزم داخلی، خود تنظیم شونده مطرح است، لذا نیاز است تا شرکت طی دورههای مختلف به صورت متناوب به انطباق فعالیت خود با مقررات موجود، هنجارهای اخلاقی و استانداردهای قابل قبول بینالمللی بپردازد. در این راستا طی مقاطع زمانی مختلف، اندازهگیری، گزارش و انطباق فعالیتهای شرکت با استانداردهای بینالمللی و هنجارهای خود تنظیم شده لازم و ضروری است. این تلاشها برای اندازهگیری، نظارت و ارزیابی کارایی غیرمالی واحد تجاری با توجه به اهداف و خطمشیهای اجتماعی آن، منجر به پدیدار شدن ایده حسابرسی اجتماعی2 شد .[1]
حسابرسی اجتماعی، به عنوان بخشی از مسئولیت اجتماعی شرکت، ارائه دهنده اطلاعاتی است تا در تصمیمگیریهای مهم و راهبردی درون سازمانی و برون سازمانی استفاده شود. بنابراین، سازمانها از حسابرسیهای اجتماعی به عنوان یک استراتژی کاهش ریسک استفاده میکنند به طور کلی حسابرسی اجتماعی به بررسی شرایط کاری، سلامتی و ایمنی و ضعفهای موجود در ارتباط با حقوق مصرف کننده و نیروی کار در اختیار یک شرکت و مقایسه آنها با استانداردهای مورد قبول جوامع و هنجارهای اجتماعی انجام میشود .[7] باتوجه به اینکه حسابرسی اجتماعی یک ابزار تصمیمگیری مهم برای ذینفعان به شمار میآید، کیفیت و هدف حسابرسیهای اجتماعی از اهمیت زیادی برخوردار است. اطلاعات مورد بررسی در گزارشهای حسابرسی اجتماعی، ذینفعان را قادر خواهد ساخت تا در تصمیمگیریها و قضاوتهای اجتماعی نگرش صحیح و مناسبی را نسبت به عملکرد شرکت اتخاذ کنند، به نحوی که این گزارشها در ارتباط با موضوعاتی همچون برقراری یا معافیت برخی مالیاتها، جرائم یا صدور احکام قضایی، میتواند مبنای تصمیمگیریها برای نهادهای حاکمیتی و یا اجتماعی قرار گیرد.با اینحال، کیفیت و هدف حسابرسیهای اجتماعی میتواند متناسب با بروز برخی از رویدادها مورد سؤال، تعدیل یا اصلاح قرار گیرد. از جمله موضوعهای مطرح در اینباره، ابهامات و پرسشهای پیرامون یکپارچگی و حرفهای بودن حسابرسیهای اجتماعی است .[2]
این پژوهش در تلاش است تا با تبیین ادراکهای ذینفعان درباره حسابرسیهای اجتماعی و نظریههای مطرح پیرامون حسابرسی اجتماعی در شرکتها، به بررسی ارتباط مبهم بین تهیه کنندگان و استفادهکنندگان گزارشهای حسابرسی اجتماعی پرداخته است. در ادامه با تبیین مفهوم حسابرسی اجتماعی، به کارکرد آن در فرآیند عملیاتی شرکتها و اثرگذاری در روند تصمیمگیری ذینفعان و استفادهکنندگان پرداخته است. همچنین در ادامه با اشاره به شکاف قابل تبیین تفاوت دیدگاهها بین انتظارات استفادهکنندگان و اطلاعات ارائه شده در حسابرسی اجتماعی، به موضوع شکاف انتظارات حسابرسی اجتماعی و ادراکهای ذینفعان در این زمینه پرداخته شده است. بخش بعدی پژوهش با اشاره به مبانی نظری مفهوم مسئولیت پاسخگویی، به تشریح حسابرسی اجتماعی از منظر پاسخگویی پرداخته شده است. بخش پایانی پژوهش نیز با جمعبندی و نتیجهگیری از مفهوم کلی حسابرسی اجتماعی، به نتیجهگیری کلی از تحلیل نظری حسابرسی اجتماعی پرداخته شده است.
مفهوم حسابرسی اجتماعی و شکاف انتظار حسابرسی اجتماعی
از جمله معیارهای مطرح در ارتباط با توجیه خدمات و بازار حسابرسی، توجه به جدایی مالکیت و مدیریت واحدهای تجاری است که به نوعی در مبانی نظریه نمایدگی مطرح گردیده است تا فرایند حسابرسی با هدف اطمینانبخشی مطلوبیت صورتهای مالی، کاهنده تنشها و مشکلات نمایندگی تهیهکنندگان صورتهای مالی و استفادهکنندگان آن باشد. اگرچه تهیه و گزارش حسابرسیهای مالی میتواند گام مؤثری جهت شفافیت مالی و مرتفع کننده مسئولیت پاسخگویی عملکردی مالی شرکتها و واحدهای تجاری باشد، اما انتشار گزارشهای مقبول و مطلوب مالی، نمیتواند توجیه کننده ارزیابی فعالیتهای اجتماعی شرکتها باشد. در این راستا از جمله معیارهای مطرح نهادهای اجتماعی فعال با هدف حمایت از اقشار مختلف اجتماعی و تبیین آگاهی و شفافیت بیشتر عملکرد اجتماعی شرکتها، ارزیابی عملکرد اجتماعی شرکتها از طریق حسابرسیهای اجتماعی است .[10]
با تأکید بر این نکته که حسابرسی اجتماعی مفهومی به مراتب وسیعتر و جامعتر از مسئولیت اجتماعی شرکتها است، حسابرسی اجتماعی فرآیندی است مستقل که در آن تأثیر اقدامهای انجام شده سازمانها و شرکتهای مختلف در جامعه و مزایای اجتماعی را تعیین کرده و آنها را اندازهگیری و گزارش میکند و تبیین کننده نوع خاصی از حسابرسی است، که نیازمند مهارت خاص و حسابرسان با صلاحیت دارد. به عبارت دیگر، حسابرسی اجتماعی به عنوان یک ابزار پاسخگویی اجتماعی، روش اندازهگیری عملکرد و تعهد شرکتها در راستای تحقق اهداف و ارزشهای مشترک اجتماعی است تا تأثیر رفتار غیرمالی شرکتها ازطریق نظارت مستمر
