بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به پژوهشهای انجام شده درباره توان محیطی بسیار مناسب اکوتوریسم در استان گلستان، این پژوهش به مطالعه و شناسایی سیستم مدیریتی اکوتوریسم در این استان و راهبردهای آن می پردازد. در انجام این مطالعه از 374 پرسشنامه منتخب از جامعه آماری استان برای شناسایی نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدید استفاده و مدل راهبردی شناخته شده SWOT جهت تدوین راهبردها به کار گرفته شد. یافته های این پژوهش نشان دهنده به ترتیب وجود 17، 11، 12، 11 مورد قوت، ضعف، فرصت و تهدید در سیستم مدیریت اکوتوریسم است که در چهار دسته راهبرد شامل 5 راهبرد SO، 4 راهبرد ST، 3 راهبرد WO و 6 راهبرد WT دسته بندی می شوند. هر کدام از راهبردهای پیشنهادی در این پژوهش با سایر راهبردها ارتباط و همبستگی نزدیک دارد و میزان احتمال موفقیت آن ها باید به طور دوره ای ارزیابی شود. بدیهی است روندها و گرایش های اکوتوریسم در استان گلستان به مرور زمان تغییر می کند که این موضوع نیازمند بازنگری و یا طراحی و تدوین راهبردهای جدید خواهد بود.
-1مقدمه
در سال های اخیر گام های خوب اما نه چندان کافی برای توسعه اکوتوریسم برداشته شده است. با وجود این که در مقالات گوناگون، منابع اکوتوریستی ایران را ارزشمند و اقتصادی نامیده اند، اما عملا این منابع رها شده است. آمار نشان میدهد از مجموع گردشگران وارد شده به ایران تنها 2,02 درصد آنها اکوتوریست بوده اند. این موضوع نشان می دهد کشور هنوز در زمینه برنامه ریزی و مدیریت اکوتوریسم بسیار ضعیف عمل می کند. یکی از روشهایی که می تواند در این زمینه کمک فراوانی به اکوتوریسم کند رویکرد برنامه ریزی راهبردی است. در برنامه ریزی برای استفاده بهینه از توانهای اکوتوریستی یک منطقه نیاز به تدوین راهبردهای آن داریم که در چارچوب برنامه ریزی راهبردی قرار می گیرد.
در منابع گوناگون، تعریف های مختلفی از برنامه ریزی راهبردی وجود دارد، اما به طور کلی، برنامه ریزی راهبردی - شامل طراحی، اجرا، ارزیابی و کنترل راهبرد - به آن مجموعه از تصمیمات و فعالیت های مدیریت اطلاق می شود که هدایت و تعیین عملکرد بلندمدت سازمان را برعهده دارد - حمیدی زاده، . - 1384 نخستین گام این فرایند یعنی طراحی یا تدوین راهبرد، مرحله حیاتی در برنامه ریزی و مدیریت است و منجر به شناخت بهتری از مشکل می شود - محرم نژاد، . - 1385 برای طراحی راهبردهای دلخواه باید فاکتورها - عوامل - راهبردی هر سیستم مدیریتی را شناخت. این موضوع درباره بررسی وضعیت اکوتوریستی هر منطقه نیز صادق است. از این رو، شناسایی و استفاده از فاکتورهای راهبردی می تواند به مدیریت بهینه اکوتوریسم در کمک فراوان کند.
روش های زیادی برای تجزیه و تحلیل فاکتورهای راهبردی در فرایند برنامه ریزی و مدیریت راهبردی وجود دارد. از این میان، تجزیه و تحلیل نقاط قوت، ضعف، فرصت ها و تهدیدها1 برای طراحی و تدوین راهبردهای یک سیستم، روش شناخته شده ای در علوم گوناگون است. این تکنیک که اجرای آن ساده است، روشی است که معمولا برای شناسایی مسیر راهبردی یک سازمان یا یک فعالیت به کار می رود . - Paliwal, 2006 - به عبارت دیگر، ابزار برنامه ریزی راهبردی برای ارزش یابی نقاط قوت، ضعف، فرصت ها و تهدیدهاست . - Arsalan & Deha Er, 2008 - هر طرح مدیریتی فاکتورهای یاد شده بالا را در خود دارد که به نام گروه های SWOT شناخته می شوند و در این گروه ها قرار دارند .
این نوع تجزیه و تحلیل و ماتریس آن، به عنوان یک روش ساده می تواند در تدوین راهبرد و خط مشی به مدیران کمک کند. در SWOT هر دو جنبه درونی و بیرونی یک سیستم ارزیابی می شود. تجزیه و تحلیل فرصت ها و تهدیدهای بیرونی بیشتر برای این به کار می رود که مشخص شود یک فعالیت می تواند فرصت ها را به دست آورد و از تهدیدها پرهیز کند یا نه. تجزیه و تحلیل نقاط قوت و ضعف درونی بیشتر برای ارزش یابی این است که یک فعالیت، چگونه کار درونی خود را انجام می دهد.پژوهشگران زیادی از SWOT برای بررسی مسائل مربوط به گردشگری و محیط زیست استفاده کرده اند . کاربر د این روش در زمینه ها و مناطق گوناگون، به خوبی اثبات شده و می تواند به برنامه ریزی بهینه در زمینه گردشگری دوست دار محیط زیست کمک فراوان کند.
این نکته را نیز باید افزود که به دلیل ماهیت پیچیده فاکتورهای متقابل گردشگری و محیط زیست، تدوین راهبرد در گردشگری باید بتواند به تغییرات در محیط زیست سازش یابد - Lee and Liu, 2011 - و انعطاف پذیری زیاد داشته باشد. بنابراین برای طراحی برنامه های راهبردی باید به شناسایی، تنظیم و ارزیابی فرصت ها، موقعیت ها، تقاضاها، موانع، تنگناها و محدودیت های محیطی در چارچوب نقاط قوت و ضعف سازمان - یا فعالیت - پرداخت - حمیدی زاده، . - 1384 از آن جا که تدوین راهبردها مساله ای اساسی در برنامه ریزی و مدیریت راهبردی فعالیت های گوناگون گردشگری است، هدف پژوهش حاضر، کاربرد روش SWOT برای طراحی و تدوین راهبردهای مناسب برای مدیریت فعالیت های اکوتوریستی در استان گلستان است. چرا که استان گلستان با وجود جاذبههای طبیعی و تاریخی و ویژگیهای فرهنگی و فولکلوریک منحصر به فرد به دلایل مختلف، هنوز نتوانسته متناسب با این قابلیتها به لحاظ گردشگری و اکوتوریسم، از این منابع بهره برداری مناسب نماید.
-2 روش پژوهش
-2-1منطقه پژوهش
استان گلستان با مساحتی بالغ بر 20437,7 کیلومتر مربع در شمال شرق ایران واقع شده است. وجود منابع آبی - مانند خلیج گرگان و انواع تالاب ها - و منابع جنگلی - شامل پارکهای جنگلی، رودخانه ها و فضای روستایی ویژه منحصر به فرد - متنوع و قرارگیری در مسیر بزرگراه تهران به مشهد، تنوع قومی، زبانی و مذهبی و قدمت تاریخی نیز از شاخصهای بارز این منطقه و از قابلیتهای بارز منطقه برای جذب گردشگران میباشد، به طوری که طبق آمار اداره میراث فرهنگی استان گلستان میزان مسافران در سال 1392، تعداد 7404319 نفر و در سال 1393، 8054278 تعداد بوده است.
