بخشی از مقاله
چکیده
روند فزاینده توسعه شهری در قرن بیستم با گسترش سطح ساخت و ساز ها و کاهش ظرفیت های طبیعی شهری سبب کاهش کیفیت محیطی شده است. هم چنین کمبود فضاهای طبیعی در پیرامون شهر برای بهره برداری تفریحی و تفرجی از جمله چالش های دوران اخیر است. رود- دره های شهری یکی از عوامل مهم در شکل گیری تحولات ساختاری و عملکردی شهرها به شمار می روند.
در این کریدورهای طبیعی، علاوه بر جریان دایمی یا فصلی آب، شرایط تنوع زیستی، ارز شهای بصری و طبیعی و نیز در کنار آن الگوی فعالیتی /عملکردی متفاوتی - در قالب عملکردهای تفریحی - توریستی - وجود دارد. در نظریات معطوف به توسعه پایدار شهری، بهره گیری مناسب از این نواحی در چارچوب تدوین طرح های مناطق حساس و حیاتی شهری در دستور کار نهادهای مسئول شهری قرار گرفته است.
ساختار های طبیعی به خصوص رود دره های موجود در کالبد شهر تهران با توجه به نیاز ارتباط شهروندان با طبیعت و نقش این ساختار ها در بهبود کیفیت شهر و ارتقا ارزش های اکولوژیکی، زیبایی شناختی و اجتماعی اهمیت ویژه ای دارند.
در این راستا، اهداف این پژوهش ارائه الگویی برای احیای ساختار کالبدی و هویت فرهنگی اجتماعی رود دره های درون شهری بر اساس اهداف طراحی محیطی و اکولوژیک به منظور ارتقای فرصت های گردشگری می باشد. با استفاده از روش تحلیلی توصیفی، مطالعات نظری و کتابخانه ای، چارچوب مفهومی شامل راهکار های برنامه ریزی و طراحی محیط و منظر به منظور گردشگری پایدار ارائه شده است.
-1 مقدمه:
در حال حاضر بستر بسیاری از رودخانه های شهری و حریم آن به جای آن که به عنوان یک فضای شهری دلپذیر مورد استفاده قرار گیرند، به عنوان یک فضای زائد، غیر قابل استفاده، نا امن ، متروکه و بازمانده شهری به حساب می آیند. از طرفی دیگر مسیل ها و رودخانه های درون شهری، به عنوان یکی از عناصر ساختاری شهر و کریدور های طبیعی شهری در فراهم کردن منابع زیست محیطی نقش موثری دارند. این کریدور ها در عین حال که ارتباطات درون شهر و طبیعت را برقرار می کنند، می توانند واجد کارکرد های تفریحی، تفرجی و اکولوژیکی نیز باشند.
امروزه فضاهای طبیعی از ارکان اصلی بافت کالبدی شهرها است و نه فقط به عنوان مکانی برای آرامش یافتن بلکه فضاهای طبیعی شهری، بخشی از نیازهای جامعه را براورده ساخته و سطح زندگی شهروندان را ارتقا می بخشند. بایستی چارچوب و الگویی برای ارتقای شرایط اکولوژیکی آنها در نظر گرفته شود و هم چنین به عنوان مکان های تفریحی و گردشگری بهره برداری نمود.
کریدورهای رود دره های شهری می توانند ارزش های رو به افول اکوسیستم شهری را حفظ نمایند و هم چنین فرصت هایی برای گردشگری و اکوتوریسم به وجود آورند. احیای رود دره های شهری مستلزم طراحی محیطی و اکولوژیک است و شرایط را برای فعالیت های گردشگری در این مکان ها بهبود می بخشد. برای رسیدن به این اهداف طراحی رود دره های درون شهری باید طبق چارچوب و الگوی طراحی خاصی صورت پذیرد. بدین ترتیب ساختار مقاله حاضر بدین شرح است:
ابتدا مهم ترین مفاهیم مرتبط، رودخانه ها به عنوان کریدور های طبیعی و ساختار فضایی آنها مورد بررسی قار می گیرد. در ادامه به رابطه بین حفاظت از رود دره ها و گردشگری پایدار و بررسی تعاریف مختلف از گردشگری پایدار پرداخته و از خلال آن گردشگری پایدار تعریف و عوامل موثر بر آن شناسایی می شود، در ادامه مبتنی بر روش های ارزیابی توان اکولوژیک چارچوبی مفهومی برای طراحی محیطی رود دره ها ارائه می شود.
رود خانه ها به عنوان کریدور های طبیعی
شهرها اغلب از این نظر غیرقابل زیست هستند، که هر گونه ارتباط و پیوند بین مردم و طبیعت در آن از بین رفته است.
از نظر متخصصان، احیا ی سیستم های طبیعی و از آن جمله رودخانه ها، یکی از زمینه هایی است که باعث پایداری شهری می شود. به عنوان مثال احیای نهرها و آبراهه ها از جمله ایده هایی است که به سرعت در بسیاری از کشورهای جهان در حال گسترش است. احیا ی یک آبراهه طبیعی علاوه بر اینکه مسیر و زیستگاهی را برای حیات وحش فراهم می کند، فضای باز و مسیر پیاده ای را نیز برای مردم به وجود می آورد. به علاوه ساکنین شهر را با منطقه زیستی پیوند داده به آنها یادآوری می کند که در جهانی زندگی می کنند که ریزش باران و جریان آب جزئی از ادوار آن است
ساختار فضایی کریدور رودخانه
سه معیار اصلی و مهم وجود دارد که بر روی ساختار فضایی شبکه کریدور رودخانه تاثیر می گذارد . 1 . - Cook, 1991 - ارتباط و اتصال با محیط های غنی گونه ای .2 ارتباط بین کریدور رودخانه ای با بستر شهری .3 ساختار و محتویات کریدور رودخانه ای
• ارتباط و اتصال با محیط های غنی گونه ای: مناطق در طول حاشیه رود دره ها با تنوع گونه ای زیاد از گونه های بومی باید که بتواند با کریدور مورد استفاده ارتباط برقرار کند چرا که مهاجرت انواع گونه ها را تسهیل می کند. در مناظر شهری منابع غذایی طبیعی برای گونه های بومی می تواند محدود باشد بنابراین ارتباط و اتصال با مناطق طبیعی بیشتری امری مهم و ضروری می باشد.
• ارتباط بین کریدور رودخانه ای با بستر شهری: در درون محیط زیست شهری - - تاثیرات لبه - - دارای اثرات مهمی بر روی کیفیت کریدور ها می باشد. گونه های گیلهی و جانوری بومی با گونه های موجود در لبه ها در رقابت می باشد و در اکثر مواقع باعث ورود گونه های مهاجم می شود. در نتیجه محیط زیست شهری به طور موثری بر روی لکه های کوچک باقیمانده و کریدورهای باریک اثر می گذارد.
• محتویات و ساختار کریدور رودخانه ای: هدف از تهیه وضعیت مناسب و ایده آل زیستگاه در مناطق طبیعی موجود و مسیرهای شاخص مهاجرت بین مناطق طبیعی باقیمانده زمانی می تواند مورد رضایت قرار گیرد که بتوان به معرفی ارتباط ساختاری و محتویات اشاره کرد. مدلهای پراکنش فضایی موجود لکه ها و کریدور ها از پوشش گیاهی رودکناری به عنوان ساختار اصلی استفاده می کند تا بتواند با استفاده از آن لکه ها با اندازه های متفاوت را به هم مرتبط کند. در کل، لکه ها به عنوان یک زیستگاه و همچنین کریدور ها به عنوان مسیرهای مهاجرت بسیار مهم و با ارزش محسوب می شوند.
رود دره های درون شهری
آب در محیط زیست در طی فرآیند های بارندگی دز سطح زمین جریان پیدا کرده و با نفذ به داخل زمین به گردش در می آید. ساخت شهر ها بر چرخه آب به شدت تاثیر گذاشته و این آثار، خاک و در نتیجه گیاهان و جانوران شهری را نیز تحت تاثیر خود قرار می دهد.
ارتفاعات شمال تهران از جمله مهم ترین تفرجگاههای شمال تهران به حساب می آیند که مورد استقبال وسیع شهروندان ته رانی قرار گرفته است. دره های مشرف به شهر تهران از قدیم الایام، مورد توجه شهروندان تهرانی بوده است، به طوریکه هر روز و به خصوص ایام تعطیل تعداد زیادی از ورزشکاران و و دوستداران طبیعت برای گذرانیدن اوقات فراغتو استفاده از طبیعت خدادادی به ارتفاعات صعود می کنند
