بخشی از مقاله
خلاصه
در این مقاله به تحلیل و بررسی موضوع معماری معاصر در ابعاد مختلف پرداخته شده، که هدف از بیان این موضوع، مرور کلی بر تحولات معماری ایران در دورهی معاصر و پرداختن به گذیدهای از دیدگاهها و اندیشهها در حوزهی جامعه و فرهنگ و نیز با نگاه به وضعیت تحولات در معماری ایران صورت میپذیرد. این تحقیق با استناد از روش تحلیلی-توصیفی، بیانگر این موضوع میباشد، که تاریخ، سنت و فرهنگ اسلام رابطه مستقیمی با معماری ایرانی دارد، ولی عوامل دیگری هم در این موضوع دخالت دارند . اجماع محققان تاریخ معاصر ایران بر این است که اولین جرقه ضرورت تغییر نظام گذشتهی حاکم بر جامعه و تاریخ ایران، به وسیله عباس-میرزا در تبریز زده شد، این مقایسه در چهار دوره از تاریخ معاصر ایران از اواسط قاجاریه تا دورهی اسلامی به طور جداگانه صورت میگیرد. انقلابات صنعتی اروپا در قرن نوزدهم میلادی که به عنوان عامل اساسی و اصلی تغییرات و تحولات در معماری و شهرسازی اروپا و امریکا و خاستگاه اصلی معماری و شهرسازی مدرن است که مصادف با حکومت سلسله قاجاریه در ایران میباشد.
ورود معماری نئوکلاسیک غرب و به طور کلی ورود معماری غربی به ایران، از زمان ناصرالدین شاه قاجار یعنی از نیمه دوم قرن نوزدهم میلادی صورت گرفت. تا پیش از این تاریخ معماری در ایران همواره از سنت الگو میگرفت. اما در دوره اول پهلوی کودتای 1299 شمسی مصادف با خاتمه جنگ اول جهانی یعنی سال 1920 میلادیست و در دو دهه 1300 تا 1320 شمسی شهرسازی و معماری با جهاتکاملاً تازهای به خود میگیرد که این بار نیز تحت تاثیر مسقیم تغییرات و تحولات شهرسازی و معماری در اروپاست، ولی در دورهی دوم پهلوی اینبار تحولات شهرسازی و معماری ما بیش از پیش تحت تاثیر مستقیم اروپا و امریکاست، معماری در دوره جمهوری اسلامی اجتناب این نسل از معماری مدرن برخلاف اسلافشان به معنای علاقه آنان به آشتی دادن این شکل از معماری با معماری سنتی ایران نیست و از اینرو میتوان آنان را نئومدرن دانست. از مهمترین اهداف این تحقیق بررسی و شناخت مسیر کلی طی شده در معماری معاصر اسلامی و عوامل تاثیرگذار بر آن میباشد. جهت دستبابی به شناخت بهتر موضوع، در پایان مقاله با ذکر نمونه موردی در دورهی دوم پهلوی - رمانتیسم - پرداخته شده است.
کلمات کلیدی: معاصر، پهلوی، معماری، رمانتیسم، معماری ایران
.1 مقدمه
1 -1 بیان مسئله:
طرح موضوع معماری معاصر در چارچوب امر تاریخی و امر معاصر را بخشی از تاریخ دانستن، پیش فرضی است که نیاز به توضیح دارد. به جز تفکر ضد قاجاری دورهی پهلوی، رویکرد باستانگرایی در آثار اولیه درخصوص معماری ایران و حتی میراث کلاسیسیم بوزاری در دانشکدهی هنرهای زیبا را میتوان عامل مهمی در توجه نکردن به تحلیل معماریهای نزدیک به دورهی معاصر در دوران پیش از انقلاب برشمرد [1]معاصر در لغت نامه دهخدا و معین به معنی همعهد، هم زمانه و همعصر میباشد. در فرهنگ لغت عمید به معنای همدوره، هم زمان است. معماری اسلامی که بر مبنای هستیشناسی وحدت شکل گرفته و عالم ماده و زندگی مادی انسان و نهادهای مرتبط با زندگی انسان معاصر نفی نمیشوند.
بهترین مفهومی که میتوان بر آن تاکید کرد مفهوم انسان کامل است که همهی مراتب موجودات را در خود جمع دارد، لذا در طراحیهای معماری که ساختهی همین انسان است، بهتر است تا بر نقش و اهمیت انسان و اینکه همهی این نهادها، نهادهایی برای انسان هستند تاکید شود. تزیین و نقوش تریینی، به مثابه یکی از جامعترین تفسیرهای بصری مقام وحدت در کثرت که فلسفهی اشراق از عهده ی اثبات آن برآمده بود نقش پررنگی در معماری کلاسیک اسلامی داشت، لذا دلیلی بر استفاده از آن در معماری معاصر اسلامی دیده نمیشود، بلکه در معماری اسلامی معاصر بهتر مینماید که بهجای استفاده از نقوش تزیینی به مثابه تفسیر بصری مقام وحدت در کثرت، از سطوح یکپارچه به مثابه تفسیر بصری مقام کثرت در وحدت که فلسفه اشراق نتوانسته بود از عهدهی اثبات آن برآید و این مهم در عرفان نظری تبیین گردید استفاده شود [2]
این کار با مرور کلی بر تحولات معماری ایران در دورهی معاصر و پرداختن به گذیدهای از دیدگاهها و اندیشهها در حوزهی جامعه و فرهنگ و نیز با نگاه به وضعیت تحولات در معماری ایران صورت میپذیرد.آنچه در این تحقیق مد نظر است ضرورت بیان مسئله، با این پرسش مطرح میگردد که معماری معاصر چیست؟ چه عواملی باعث به وجود آمدن تغییر و تحولات در معماری اسلامی شد؟ به نظر میرسد تاریخ، سنت و فرهنگ اسلام رابطه مستقیمی با معماری ایرانی دارد، ولی عوامل دیگری هم در این موضوع دخالت دارند. بنابراین هدف اصلی این تحقیق بررسی و شناخت مسیر کلی طی شده در معماری معاصر اسلامی و عوامل تاثیرگذار بر آن میباشد. جهت دستبابی به شناخت بهتر موضوع، با ذکر نمونه موردی در دورهی دوم پهلوی پرداخته شده است.
.2 ادبیات تحقیق
اجماع محققان تاریخ معاصر ایران بر این است که اولین جرقه ضرورت تغییر نظام گذشتهی حاکم بر جامعه و تاریخ ایران، به وسیله عباسمیرزا در تبریز زده شد [3] این مقایسه در چهار دوره از تاریخ معاصر ایران از اواسط قاجاریه تا دورهی اسلامی به 2 طور جداگانه صورت میگیرد: - تصویر - 1
-1-2 دورهی قاجاریه:
زمینههای تاریخی، فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و محیطی از جمله عواملی هستند که در شکلگیری آثار معماری بسیار موثرند. معماری معاصر ایران دربستری شکل گرفته است که از جریانهای مدرنیته، صنعتی شدن و جهانی شدن به طور مداوم تاثیر پذیرفته است. فناوری شیوه زندگی مردم و متعاقب آن کالبد و محیط زیست وی را تغییر داده است [4]انقلابات صنعتی اروپا در قرن نوزدهم میلادی که به عنوان عامل اساسی و اصلی تغییرات و تحولات در معماری و شهرسازی اروپا و امریکا و خاستگاه اصلی معماری و شهرسازی مدرن است مصادف با حکومت سلسله قاجاریه در ایران میباشد. ورود معماری نئوکلاسیک غرب و به طور کلی ورود معماری غربی به ایران، از زمان ناصرالدین شاه قاجار یعنی از نیمه دوم قرن نوزدهم میلادی صورت گرفت. تا پیش از این تاریخ معماری در ایران همواره از سنت الگو میگرفت [5]
از دورهی قاجاریه فضاها و عناصری در شهر باقی ماندهاند که هنوز به حیا خود ادامه داده و فعالیتهای شهری در آنها در جریان است. این عناصر و فضاها عبارتند: بازار نو - بازار میرزا یوسفی - در ادامه بازار وکیل، مسجد مشیر، باغ ارم، باغ نارنجستان. البته عمارات متعددی در مقیاس شهری و فراشهری در این دوره احداث گردید که اکنون عملکرد گذشتهی خود را از دست دادهاند و احیاء موزهای به خود گرفتهاند. این عناصر و فضاها عبارتند از: عمارت فرمانفرما در گوشهی شمال غربی باغ نظر، مجموعه قوام، مجموعه مشیر [6] دوره قاجار تا پهلوی ملاحظه میشود که عناصر کلاسیک در آن دوره نیز در معماری برخی ساختمانها استفاده میشده وطبیعتاً خصوصیاتی به همراه داشته با این حال، اکنون آن خصوصیات تغییر کرده است. معماری ایران تا دوره قاجار روندی پیوسته را طی میکرده و ویژگیهایی نظیر، توجه به درون، مردمواری، پرهیز از بیهودگی و... را به همراه داشته است. اما آغاز
