بخشی از مقاله
چکیده
به گفته ي بسیاري از کارشناسان امر تعلیم و تربیت ، یکی از بزرگترین علل دستیابی به اهداف آموزشی در درسهاي مختلف ، بهره بردن از کتابهاي درسی مناسب میباشد. از آنجا که تدوین و تالیف کتابهاي درسی باید به شیوهاي سازماندهی شود که به جاي انتقال دانش ومعلومات به ذهن دانش آموز، یادگیري فعال ایجاد نمایدو با توجه به اینکه کتاب تاریخ معاصر براي کلیه ي رشته ها در نظر گرفته شده است، طرح یک سوال اساسی ضروري به نظر میرسد که » آیا کتاب تاریخ معاصر به صورت فعال تدوین گردیده است؟
« براي پاسخ به این سوال از روش بررسی محتوا ي ویلیام رومی استفاده گردیده است. در این روش پرورش مهارتهاي ذهنی مخاطبین ، میزان پژوهش و تحقیق در کتاب درسی مورد ارزیابی قرار میگیرد. براي این منظور کتاب تاریخ معاصر از سه منظر متن، تصاویر و سوالات کتاب بررسی میشود. آنچه از بررسی کتاب تاریخ معاصر به دست آمد حاکی ازاین است که کتاب یاد شده از ضریب درگیري مطلوبی برخوردار نیست که نشانگر ارائه غیر فعال و نامناسب بودن محتوا میباشد. روش پژوهش، توصیفی –تحلیلی میباشد . یافته ها پژوهش مورد نظر میتواند براي مولفان عرصه ي تالیف کتب درسی و دبیران این درس مفید باشد.
مقدمه
عده اي از متفکران معتقدند تدریس رشتههاي علمی، خود بخود باعث پرورش تفکر میشود. این در حالی است که کار معلم انتقال چند نکته از ذهن خود به ذهن فراگیر است. آنها معتقدند فراگیران فقط به حفظ نکته ها میپردازند. تحصیلات در مراکزعلمی توام با بالابردن سطح محفوظات است و مفهوم تفکر محور یادگیري، مورد بی توجهی قرار گرفته است. از آنجایی که یادگیري باعث ایجاد تغییر نسبتا پایدار در رفتار یاد گیرنده، مشروط بر تجربه است ، تغییرات موقتی رفتار، از چهارچوب یادگیري خارج است.
برنامه ریزي با تعیین، هدایت و انتخاب هدفهاي غایی مشترك نظام آموزشی، مسیر برنامههاي درسی و تدریس را هموار میکند.
برنامه درسی به قصد ایجاد تغییر در رفتار یادگیرنده اجرا میشودواین تغییرات همان اهداف برنامه است. هدفها معمولا بر اساس زندگی خارج از محیط آموزشی، الگوهاي استخدام نیروي انسانی، رفتارها و فعالیتهاي سیاسی-اجتماعی تعیین میگردند . ساختار موجود در چارچوب هر ماده درسی از دیگر هدفهاي تدوین درس میباشد. 5 محتواي مطالب آموزشی در نظامهاي آموزشی متمرکز کتاب محور، که فعالیتهاي معلم و دانش آموز حول محور کتاب سازمان کافمن ، راجر و هرمن، جري، برنامه ریزي استراتژیک در نظام آموزشی بازاندیشی، بازسازي، ساختارها، بازآفرینی، ترجمه فریده مشایخ و عباس بازرگان میشود، نیاز به تحلیل و بررسی علمی دارد. این تحلیل به مولفان کتابهاي درسی کمک میکند تا در هنگام تهیه و تدوین یا گزینش کتاب درسی، تصمیم عاقلانهاي بگیرند.
همچنین اگردر طی فرایند آموزشی، نتیجهاي در خور برنامه به دست نیاید یا برنامه متناسب براي فراگیر نباشد، لزوم بازنگري در مطالب درسی ضروري بنظر میرسد
هدف پژوهش حاضر این است که آیا کتاب تاریخ معاصر توانسته موجبات فعالیت دانش آموزان را به درستی مهیا کند و ضریب درگیري آنان را در اجزاي گوناگون محتوا اعم از متن، پرسش و تصویر ارتقا دهد
کتابهاي تاریخ معاصر و تاریخ ایران و جهان ، در مقالهاي دیگر توسط نگارنده مورد تحلیل محتوا بر اساس سطح خوانایی قرار گرفته است. در این مقاله کتاب تاریخ معاصر بر مبناي روش ویلیام رومی مورد بررسی قرار گرفته است. روش پژوهش، توصیفی-تحلیلی است.
چگونگی تنظیم محتوا
برنامه ریزي درسی، حداکثر بهره برداري از امکانات موجود براي دستیابی به اهداف مطلوب میباشد. طراحی و اجراي یک برنامه درسی جذاب، گیرا و متناسب با یادگیرنده میتواند انگیزه بیشتري جهت مشارکت فعال فراگیر در یادگیري ایجاد کند.
فرایند یادگیري مستلزم چهار عنصر اصلی است که شامل دانش آموز، معلم، محتواي آموزشی و وسایل آموزشی است. تحقق اهداف آموزشی در دورههاي آموزش رسمی مستلزم تمهید مقدمات و فراهم نمودن شرایط و منابع خاص است که در این میان »کتاب درسی« از جایگاه ویژهاي برخوردار است. »کتاب درسی« به عنوان اصلی ترین منبع و موثق ترین مرجع علمی هدایت و راهنمایی فعالیتهاي معلم و دانش آموز در جهت تحقق اهداف آموزشی است.
هریسون در بررسی تاثیر متون درسی بر رفتار معلم و فراگیر معتقد است همانطور که کتاب درسی مناسب میتواند جریان تدریس را تسهیل کند، کتابی که داراي ابهام است میتواند جریان آموزش را مختل کرده و مانع فعالیت خلاقانه معلم در حین تدریس گردد
در هر آموزشی معرفت سازمان یافته مناسب براي آموزش را دیسیپلین مینامند. ملاك براي سنجش درجه و کیفیت این معرفت بر اساس سه صفت ساده سازي تحلیلی، هماهنگی ترکیبی و پویایی است.
مفهوم بودن مطلب قابل یادگیري مبتنی بر کاهش چندگانگی در برداشتهاي ذهنی فراگیر است که تعبیر به ساده سازي تحلیلی شده است. منظور از هماهنگی ترکیبی، فهمیدن مطالب و یافتن الگوها و روابط معنی دار میان آنها است. پویایی نیز مبتنی بر تحلیل و ترکیب مطالب میباشد.
براي تدوین مواد درسی ، گام نخست تعیین هدفهاي درس میباشد که بر مبناي تعیین دانشی است که در هر رشتهاي داراي اهمیت است. در طراحی برنامه درسی و آموزشی، پس از مشخص کردن نیازها و اهداف آموزشی به تعیین محتوا و سازماندهی آن میپردازند. محتوا مطلبی است که قرار است آموزش داده شود. محتوا شامل کلیه مطالب، مفاهیم ، حقایق ، تعمیم هاو اطلاعات مربوط به درس مورد نظر و نظریههاي مشابه در دانش مورد نظراست.
در انتخاب محتوا و تنظیم آن دو نظر و روش جداگانه وجود دارد. یکی نظر دانشمندان حرفهاي و اصحاب علم که بر روشهاي حرفهاي دانش پژوهی و تحقیق تاکید میکنند و معتقدند در تنظیم محتوا، به سازمان منطقی درسی باید توجه شود. این افراد این واقعیت را نادیده میگیرند که محتوا باید با توجه به رشد ذهنی و شناختی یادگیرنده باشد. اما مربیان تربیتی دیدگاه دیگري در مورد این امر دارند. آنها معتقدند در تنظیم محتوا، سازمان روانشناختی تجارب یادگیري باید مورد توجه قرار بگیرد. توالی روانشناختی تجارب یادگیري اهمیت دارند. در محتوا باید ساخت معین مورد توجه باشد.
آنچه اهمیت دارد این است که افکار اساسی یا الگوهاي روابط یارمحمدیان، محمدحسین، اصول برنامه ریزي درسی، ماهیت برنامه ریزي درسی، مبانی فلسفی، روان شناختی و جامعه شناختی برنامه ، ارزشیابی برنامه، تحلیل محتواي برنامه با کتاب درسی، - تهران:انتشارات یادواره کتاب، راهنماي عملی تکنیک تحلیل محتوا با تاکید بر کتب و رسانه هاي آموزشی، مهم محتوا به صورت مبهم، پیچیده یا نادرست تنظیم نشود.
در بحث محتوا، مرتبط بودن محتوا با هدفهاي عینی، اعتبار و روایی داشتن حائز اهمیت است. محتواي کتاب درسی با معیارهایی مانند هدف، معنی دار بودن محتوا براي یادگیرنده ، تناسب با تجربیاتی که فراگیر از خانه و جامعه همراه دارد، جذاب و عملی بودن، تناسب در ارتباط با گروههاي اقلیت و جنسیت، اهمیت عقلانی و در نهایت تناسب برنامه ي درسی با پیشینه علایق دانش آموزان سنجیده و تهیه میگردد. جهت ایجاد ارتباط میان برنامه ریز و استفاده کننده برنامه، باید از نمادهاي ارتباطی استفاده شود که خود به دودسته تقسیم میشوند:
نمادهاي شفاهی که محدود به بیان کلامی بوده و ناظر بر مطالبی است که معلم تدریس میکند و نماد کتبی که در قالب کتاب درسی و دیگر اشکال به دانش آموز ارائه میگردد. محتواي نوشتاري خود به دو شیوه ي ارائه غیر فعال و شیوة فعال تقسیم میگردد. در مورد شیوة ارائه غیر فعال، محتوا به شکلی مشخص خشک و مکانیکی در اختیار فراگیر قرار میگیرد و وي به حفظ کردن و یادگیري سطحی قناعت میکند.
در این شیوه هر گونه خلاقیت از بین میرود. در شیوةارائه فعال، فراگیر به تفکر، اندیشه و تحلیل وادار میشود و ارائه محتوا به صورت چالش زا است . در این شیوه، هدف، دستیابی دانش آموز به تفکر منطقی است. منظور از یادگیري فعال، یادگیري با حداقل دخالت عامل خارجی یعنی معلم، کتاب درسی یا هر وسیله ي تسهیل کنندة یادگیري است. بنابر این منظور از محتواي فعال آن است که یادگیرنده وادار به استفاده از تجربیات قبلی خود گردد و به تجزیه و تحلیل مطالب ارائه شده بپردازد. با توجه به آنچه بیان شد، محتواي کتاب درسی نقش عمده اي در میزان یادگیري فراگیر دارد.
اهمیت تحلیل محتوا
تحلیل محتوا به هر روش استنباطی گفته میشود که به صورت منظم و عینی به منظور تعیین ویژگیهاي پیام ها به کار برده میشود. در این روش پیام ها یا اطلاعات به صورت منظم کدگذاري و طبقه بندي میشوند تا پژوهشگر بتواند آنها را به صورت کمی مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد. این روش براي هر شکلی از ارتباطات انسانی- از جمله بررسی کتابهاي درسی کاربرد دارد.
این نوع تحلیل ها کمک میکند تا مفاهیم، اصول، نگرشهاي مطرح شده در قالب دروس کتاب، مورد بررسی عملی قرار گرفته و با اهداف برنامه درسی، مقایسه و ارزشیابی شوند. یک تحلیلگر محتوایی از طریق محتوا میتواند پیامهاي نهفته در داستانهاي ساده را بررسی نموده و گرایشهاي جانبدارانه پنهان یا آشکار را تعیین کند
بنا به نظر برنارد برلسون در اهداف تحلیل محتوا مطالبی مانند توصیف ویژگی اصلی پیام، توصیف ویژگی شکلی محتواي پیام ، استنباط مفاهیم مورد نظر تهیه کنندگان محتوا، استنباط برداشت مخاطبان پیام از محتواي آن و پیش بینی اثرات محتوا بر مخاطبان مورد ارزیابی قرار میگیرد
در روش تحلیل محتوا سعی میشود اطلاعات کیفی به دادههاي کمی تبدیل و سپس تجزیه و تحلیل گردد. روشهاي گوناگونی براي تحلیل محتواي کتابهاي درسی با توجه به نوع و هدف تحلیل وجود دارد
کمیت کلمه ها بر حسب این مقوله ها نتیجه تحلیل را تعیین میکند. تحلیل محتواي یک کتاب، تنها محدود به متن نمی شود، بلکه مواردي چون تصاویر، نقاشی ها و نمودارها را نیز در بر میگیرد. 22یکی از فعالیتهاي مفید و قابل توجه در این زمینه عبارت از بررسی میزان درگیر شدن یادگیرنده با محتواي کتاب میباشد. این روش در بررسی کتابهاي علمی بکار میرود
