بخشی از مقاله
چکیده
موضوع این تحقیق بررسی چگونگی شکل گیري سبزه میدان قزوین می باشد . اهمیت و ضرورت این میدان در این است که به علت قرارگیري در محدوده تاریخی و فرهنگی شهر قزوین حائز اهمیت می باشد و همواره مکانی براي گذراندن اوقات فراغت بوده است. اهداف این تحقیق بررسی روند شکل گیري میدان می باشد. پرسش هاي اساسی این تحقیق عبارتند از:
.1چگونگی شکل گیري میدان
.2چگونگی شکل گیري خیابان هاي اطراف میدان
.3تاثیر توسعه معابر در روند شکل گیري میدان چارچوب نظري و نگرش در مورد این تحقیق بر این اساس استوار است که این میدان در طی دوران مختلف چه تاثیري در ذهن افراد داشته است. به نظر می رسد در این زمینه تحقیقی انجام نشده است. روش تحقیق در این پژوهش تاریخی- تفسیري است و گردآوري اطلاعات از طریق اسنادي انجام شده است. نتایج نشان می دهد این میدان از زمان احداث همواره مکانی مطبوع براي گذراندن اوقات فراغت بوده است.
1 مقدمه
در سال 1310 میهمانخانه اي که در زمان ناصرالدین شاه مقابل مسجد جامع ساخته شده بود تخریب و به جاي آن سبزه میدانی احداث شد. اولین سبزه میدان قزوین با نرده هاي چوبی در دوره پهلوي اول محصور گردید که به سبب کم آبی شهر در این سبزه میدان، گل و درخت باقی نماند و با رسیدن خط آهن به قزوین هنگام احداث جاده اي که خیابان سپه را به ایستگاه راه آهن متصل می ساخت آن محوطه جز خیابان شد. در زمان حکومت لسان سپهر با احداث دیوار کوتاهی محوطه سبزه میدان را از باغ چهلستون جدا کردند و خیابان رشت را به خیابان شاه متصل ساختند و بقیه محوطه را به سبزه میدان اختصاص دادند، به این ترتیب بناي اولیه سبزه میدان فعلی شکل گرفت.
موضوع این مقاله بررسی چگونگی شکل گیري سبزه میدان قزوین از گذشته تا زمان حال می باشد .فرضیه این مقاله این است که به نظر می رسد در هر دوره اي از ساخت سبزه میدان، رویکردهاي سبزه میدان و تاثیر آن در طی دوران مختلف بر روي ذهن افراد متفاوت بوده است . واژه میدان در اصل پارسی است. معنی این واژه در فرهنگ دهخدا با این مضمون آمده است، در گذشته میدان به هر عرصه فراخ، پهن و بی عمارت گفته می شد، به همین دلیل میدان به مکان هاي بزرگ و سربازي که در آن چارپایان، سبزي و میوه، ذغال و کاه و امثال آن را می فروختند نیز اطلاق می شد.
این نوع میدان ها، میدان تجاري بودند و تا به امروز نیز معمولا چنین مکانهایی نام میدان را به خود دارند، مانند میدان میوه و تره بار. میدان اصلی شهر نیز محل اصلی تجمع مردم بود که فضاهاي عمومی متعددي از جمله مساجد، بازار، آب انبارهاي بزرگ و نظایر اینها پیرامون آن جمع شده بود، مانند سبزه میدان تهران یا قزوین. میدان به فضایی گفته می شد که در میانه ساختارهاي معماري شکل می گیرد.
این فضا در طول تاریخ تکامل شهرسازي و نسبت به ضرورت هاي موجود زمان و مکان شکل گیري، کاربري هاي متفاوتی داشته است و در گذشته بیشتر فعالیت هاي اقتصادي و عملکردهاي گوناگون حکومتی و اجتماعی در این فضاي روباز انجام می گرفته است. شهرهاي باسابقه تاریخی، داراي میدان هاي معروفی هستند که جزئی از خاطرات مردم و هویت تاریخی این شهرها به شمار می روند که سبزه میدان قزوین از جمله این میدان ها است. - - http://www.aftabir.com
-2پیشینه تحقیق
در مورد شبزه میدان مطالعات بسیاري با رویکرد معماري و شهرسازي انجام گرفته اما با رویکرد تاریخی که مد نظر ما در این مقاله می باشد مطالعات خاصی انجام نگرفته است و تنها یک پایان نامه مقطع کارشناسی ارشد در این مورد یافت شد که متاسفانه نگارنده موفق به دسترسی به آن نگردید و در مرکز اسناد میراث فرهنگی قزوین نیز مطلب خاصی یافت نشد. کتابی در مورد این میدان نیز به چاپ نرسیده است و تمام مطالب آورده شده در این مقاله از کتاب هاي مختلف مربوط به شهر قزوین جمع آوري شده است. از جمله این کتاب ها، کتاب در جستجوي هویت شهري قزوین تالیف سید مهدي مجابی و کتاب سیر تاریخی بناي شهر قزوین و بناهاي آن تالیف دکتر سید محمد دبیر سیاقی می باشد. قسمت هایی از این مقاله نیز از سایت هاي اینترنتی جمع آوري شده است.
-3روش تحقیق
روش تحقیق این پژوهش تاریخی-تفسیري و تاریخ نگارانه می باشد و گردآوري اطلاعات از طریق اسنادي انجام شده است. جامعه آماري شامل معماري هاي دوره صفوي تا دوره میانی - دوره پهلوي اول و دهه اول دوره پهلوي دوم - و دوره معاصر می باشد.
-4یافته ها
.1-4روند شکل گیري تاریخی میدان .1-1-4مقدمات شکل گیري سبزه میدان قزوین در عصر صفوي از جمله باغهاي درون شهري قزوین باغ سعادت آباد بود که در شمال دولت خانه قرار داشت و آنجا سلبقا زنگی آباد خوانده می شد و متعلق به میرزا شرف جهان قزوینی بود که شاه طهماسب اول صفوي در ذیحجه - 951ه غ - آن را خرید و به باغ سعادت آباد موسوم ساخت. - بخشی از آن باغ محوطه موزه و سبزه میدان فعلی است - .
محور اصلی توسعه کالبدي شهر قزوین در عصر صفوي ناحیه مسجد جامع به سمت شمال شهر و باغات موسوم به جعفر آباد واقع در محله سعادت آباد و زنگی آباد بود. در فاصله بین مسجد به عنوان قطب جنوبی محور تا ارگ سلطنتی به عنوان قطب شمالی، توسعه خیابان مستطیل شکلی طراحی گردید. در منتهی الیه شمالی، خیابان از طریق سردرب عالی قاپو به ارگ سلطنتی واقع در باغ سعادت آباد متصل می شد.
کوشک ها و کاخ هاي سلطنتی مجموعا شهر سلطنتی را تشکیل می دادند که از طریق خیابان به شهر مردمی در اطراف مسجد جامع متصل می شد و از جهت غرب از طریق دروازه ها و گذرها به مجموعه بازار ملحق می گردید. به این ترتیب ساختار شهر بر اساس مثلث شهر سلطنتی، شهر مردمی و بازار برپا شد. درب جنوبی - عالی قاپو - رو به خیابان و رو به جانب فضاي اصلی شهر داشت. در فضاي خیابان - میدان - براي بازي چوگان، ستون هایی از سنگ نصب کرده بودند. شاه عباس گاهی به خیابان - میدان - می آمد و بزرگان در آنجا حضور پیدا می کردند.
این عملکرد - میدان - بعدها تا اواخر دوره قاجاریه با اجتماع بزرگان و اشراف شهر ادامه داشت. شاه عباس در دو جانب شرقی و غربی فضاي خیابان عمارات سلطنتی احداث کرد. سبزه میدان فعلی نیز در این محدوده قرار داشت اما نه با عملکرد میدان بلکه به صورت بخشی از باغ سعادت آباد، در حال حاضر از بناها و کاخ هاي داخل باغ سعادت آباد و یا ارگ سلطنتی صفویه تعداد اندکی به یادگار مانده که عمارت موسوم به چهل ستون یا موزه فعلی شهر از مهمترین آنها است.
- مجابی، - 222:1388 .2-1-4سبزه میدان در عصر قاجار سبزه میدان در شمالی ترین قسمت باغ سعادت آباد قرار داشته و پیش از جدا شدن از باغ مذکور در دوران قاجاریه ، محوطه خالی محصوري بوده است که یک در، در جهت غربی ورودي خیابان پیغمبریه و در دیگري در شمال شرقی ورودي خیابان فردوسی یا کوچه باغ قدیم داشته است. در عصر قاجار در بخش حکومتی و بخش مردمی شهر تغییر اساسی حاصل نشد و همان ساختار فرسوده و در برخخی موارد مخروبه شهر صفوي باقی ماند. به طوریکه حیاط ها و باغات مخروبه به جاي مانده از این دوران محل استقرار حکام و فرمانروایان قاجار بود مانند عمارت موزه فعلی به عنوان فرمانداري و عمارت عالی قاپو به عنوان نظمیه حیاط نادري و غیره. سعد السلطنه حاکم قزوین در سال 1312 هجري قمري عمارت چهلستون را مرمت نمود اما در ساختار محوطه خالی باغ سعاد آباد - سبزه میدان فعلی - تغییري ایجاد نکرد.
