بخشی از مقاله
چکیده
هدف از این تحقیق تحلیل و بررسی تضاد آب در بین کشاورزان شهرستان دزفول، دهستان شمسآباد بود. این مطالعه از نوع پیمایشی بوده و برای جمعآوری اطلاعات از ابزار پرسشنامه که پایایی آن از طریق آلفای کرونباخ تایید گردیده بود، استفاده شد. روایی پرسشنامه نیز توسط اساتید گروه ترویج و آموزش کشاورزی دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی رامین، مورد تأیید قرار گرفت. جامعه آماری این تحقیق شامل 4678 کشاورز بود که از این میان، تعداد 255 کشاورز به عنوان نمونه آماری با استفاده از فرمول کوکران انتخاب شدند و در نهایت، 240 پرسشنامه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت
نتایج سطح تضاد آب نشان داد، بیشتر از نیمی از کشاورزان 51/7 - درصد - دارای تضاد بسیار کم و کم و کمتر از نیمی از آنها 48/3 - درصد - دارای تضاد بسیار زیاد و زیاد نسبت به یکدیگر بودند. همچنین نگرش کشاورزان نسبت به تضاد آب کشاورزی نشان داد که نگرش %51/3 آنان در سطوحنسبتاً مثبت و مثبت و وضعیت نگرش مابقی افراد مورد مطالعه - %48/7 - در سطوحنسبتاً منفی و منفی قرار داشتند. همچنین میانگین رتبهای بدست آمده متغیرهای "نوعدوستانه" و "خودخواهانه" به ترتیب 2/56 و 2/30 میباشد که حاکی از نگرشهای متوسط در زمینه ارزشهای زیستمحیطی در بین کشاورزان مورد مطالعه میباشد.
تحلیل همبستگی بین متغیرهای اصلی تحقیق نشان داد بین متغیر "سطح تحصیلات" با سطح تضاد آب رابطه مثبت و معنی دار در سطح 0/01، و بین متغیرهای "سن"، "تعداد فرزندان"، با نگرش کشاورزان نسبت به تضاد آب کشاورزی همبستگی منفی و معنیدار در سطح 0/05 وجود داشت.
مقدمه
منابع آب یکی از داراییهای عمومی عمده و یک نیاز حیاتی برای سلامتی انسان میباشد . - Chanya et al., 2014 - آب یکی از مهم-ترین عوامل در رشد و توسعه کشورها میباشد. کمبود آب آشامیدنی از یک سو و نیاز روزافزون به غذا از سوی دیگر، منابع آب موجود را با بحران جدی مواجه کرده است. خاورمیانه از جمله مناطقی میباشد که به شدت با مشکل محدودیت منابع آب شیرین مواجه است به طوری که بسیاری از کارشناسان پیشبینی میکنند که در آینده درگیریهای فراوانی بر سر تصاحب منابع آب شیرین منطقه صورت خواهد گرفت
ایران در یکی از خشکترین مناطق جهان قرار گرفته است و کمبود آب در آن مهمترین تنگنای توسعه کشاورزی به شمار میآید و به دلیل رشد جمعیت، گسترش شهرنشینی و توسعه بخشهای اقتصادی روز به روز با افزایش تقاضای آب مواجه میباشد. کشاورزی یکی از محورهای اساسی توسعه اقتصادی میباشد و با این وجود قسمت اعظم مصارف آب استحصالی کشور به بخش کشاورزی اختصاص دارد. پایین رفتن سطح سفرههای آب زیرزمینی و بحرانی شدن وضعیت آب در بیش از 120 دشت از دشتهای مستعد کشور که هرساله به این تعداد اضافه میشود، یکی از بزرگترین مشکلات بخش کشاورزی است
بخش کشاورزی، نسبت به سایر بخشهای مصرفکننده آب، تقاضای بیشتری برای مصرف آب دارد - فال سلیمانی و چکشی، . - 1390 در سالهای اخیر به دلیل رشد تقاضای آب در بخشهای اصلی کشاورزی، شرب و صنعت و افزوده شدن تقاضاهای جدید نظیر آبزیپروری و محیطزیست رودخانهها و سایر پیکرههای آبی و کاهش امکانات عرضه، رقابت بین مصرفکنندگان آب بروز کرده و تشدید خواهد شد
بیشترین میزان مصرف آب در دنیا در بخش کشاورزی است. در ایران نیز کشاورزی بیشترین مصرف آب را دارد با این تفاوت که سهم کشاورزی ایران در مقایسه با سایر کشورها از استانداردهای جهانی بسیار بالاتر است - یادگاری، . - 1394 بخش کشاورزی بهشدت توسط عدم قطعیت در بارندگی، خشکسالیهای مکرر، کمبود آب آبیاری و درگیری بر سر آب محدود شده است ؛ بنابراین، توسعه و مدیریت منابع آب امری ضروری به منظور کشاورزی پایدار، در مناطق کم آب است؛ و یکی از چالشهای عمده در مدیریت آب مسئله تضاد آب کشاورزی است
در پیشینه پژوهشهای زیستمحیطی یک دید بدبینانه نسبت به استفاده نادرست از منابع طبیعی و متعاقب آن تخریب زیستمحیطی وجود دارد که ممکن است منجر به تضادهایی خشونتآمیز بر منابع طبیعی کمیاب گردد
سابقاً افزایش کمبود آب یک عنصر کلیدی در پیشینه پژوهشها بوده است و همیشه حس آزاردهندهای را برای محققان و سیاستگذاران به منظور پیشبینی تضاد آب در آینده به همراه داشته است
به طوری که در سال 2007، دبیر کل سازمان ملل »بان کی مون« اعلام کرد که کمبود آب، منافع اجتماعی و اقتصادی را تهدید میکند و عامل قوی برای جنگ و درگیری است . کمبود منابع آب، علاوه بر کند کردن روند توسعه کشاورزی، باعث خسارات و زیانهایی نیز در آینده خواهد شد
ایده تضاد آب شاید بیش از جنگ مواد غذایی یک گفتمان غالب در رسانهها، سازمانهای غیردولتی و در سازمانهای بینالمللی است . واژه تضاد برای بیان اختلاف و تفاوت در میان افراد، گروهها و ساختارهای مختلف بکار برده شده است. این اختلافات و تفاوتها زمانی دارای اهمیت میگردد که اثرات مخربی بر روی افراد داشته باشد .
نوع و شدت منازعات آبی بسته به منطقهای که در آن درگیری وجود دارد نسبت به مناطق غیرخشک متفاوت است، اختلافات آب و تضاد معمولاً به فعالیتهای توسعه و در نتیجه نگرانیهای زیستمحیطی مانند احداث سد و یا آلودگی فرامرزی مربوط میشود. از سوی دیگر، در مناطق خشک و نیمهخشک، اختلافات آب و درگیریعمدتاً مربوط به مشکل کمبود آب میباشد، اگر چه آنها نیز ممکن است مسائل مشابه مربوط به فعالیتهای توسعه باشد . تضاد آب کشاورزی اصطلاحی برای توصیف درگیریها و اختلافها بر سر دسترسی به منابع آب در بخش کشاورزی است
تضاد آب کشاورزی در ایرانعمدتاً بین دولت - به عنوان مالک و مدیر آب - و کشاورزان - به عنوان کاربران - رخ میدهد. از سوی دیگر، محیطزیست نیز در این درگیریها آسیبدیده است
در پاسخ به رفع این تعارضات دیدگاههای مختلفی مطرح شده است؛ یک دیدگاه این استدلال را ارائه میکند که میتوان با نبوغ انسان، پیشرفت فنآوری، استفاده عاقلانه از مکانیسمهای بازار یا نهادهای اجتماعی و سیاسی و همراه با ارتقاء همکاری بر مسئله کمبود غلبه کرد
دیدگاه دیگر بر این استدلال است که افزایش بهرهوری از آب در بخش کشاورزی مردم را بیشتر به استفاده صحیح از منابع کمیاب ترغیب خواهد ساخت و در نتیجه کاهش رقابت و تضاد بر سر آب را به همراه خواهد داشت
یکی از جنبههای مدیریت تضاد در میان ذینفعان آب کشاورزی، سوء مدیریت آن است . سه راهبرد در رابطه با مدیریت تضاد آب وجود دارد که عبارتاند از راهبرد عدم مقابله، راهبرد راهحلگرا و راهبرد کنترل
بیژنی و همکاران - 2015 - 1 در پژوهشی تحت عنوان درک کشاورزان نسبت به تضاد آب کشاورزی به این نتیجه رسیدند که در میان گروههای درگیر در تعارضات مربوط به آب، تضاد اصلی بین کشاورزان و دولت بود و کشاورزان پاییندست، بازندگان اصلی توزیع آب بودند. همچنین از دلایل اصلی برای تضاد آب کشاورزی کمبود آب، خشکسالی و نوع مدیریت آب بود که در کل باعث شده بود تا رضایت کشاورزان نسبت به مدیریت آب پایین باشد. علاوه بر این، سن کشاورزان، سطح تحصیلات، رضایت نسبت به مدیریت آب و نگرش نسبت به شرایط جغرافیایی و آب و هوایی با تضاد آب کشاورزی، ارتباط معنیداری داشته است.
بیژنی و حیاتی - 1392 - در پژوهشی با عنوان کاربرد نگرشهای ارزشی زیستمحیطی در واکاوی تضاد آب، وجود رابطه علی میان ارزشهای زیستمحیطی، باورها و هنجارهای مرتبط با تضاد را با رفتار تضاد آب تائید نمودند. همچنین نتایج این پژوهش نشان داد که داشتن ارزشهای طرفدار محیطزیست، برای کاهش تضاد آب و تخریبهای زیستمحیطی ناشی از آن به تنهایی کافی نبوده و لازم است ذینفعان آب در مدیریت منابع آب مشارکت داشته و از اتخاذ راهبردهای انفعالی و اجتنابی بپرهیزند.
هدف پژوهش حاضر تحلیل و بررسی تضاد آب در بین کشاورزان میباشد. سؤالات اساسی که پژوهش حاضر به دنبال پاسخگویی به این سؤال است که باورها، هنجارها و نگرش کشاورزان در رابطه با تضاد آب چگونه است؟
روش شناسی
در پژوهش حاضر از روش پیمایش پرسشنامهای استفاده شده است. جامعه آماری این تحقیق شامل کلیه کشاورزان دهستان شمس آباد شهرستان دزفول بر اساس سرشماری 1390 بود - S= 4678 - که از این میان، تعداد 255 کشاورز به عنوان نمونه آماری با استفاده از جدول کرجسی و مورگان برای دادههای طبقهای انتخاب شدند و در نهایت، 240 پرسشنامه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت .
پرسشنامه مذکور شامل چند بخش شامل ویژگیهای فردی، اجتماعی و اقتصادی، 12 گویه جهت سنجش سطح تضاد آب بین کشاورزان و 10 گویه جهت سنجش نگرش کشاورزان مربوط به ارزشهای زیست محیطی در دو دسته نوعدوستانه 5 - گویه - و خود خواهانه 5 - گویه - ، 5 گویه مربوط به باورهای کشاورزان نسبت به تضاد آب، 4 گویه مربوط به هنجارهای موجود بین کشاورزان درباره تضاد آب، 11 گویه مربوط به نگرش کشاورزان نسبت به تضاد آب، بودند. تمامی گویهها پرسشنامه با استفاده از طیف لیکرت مورد سنجش قرار گرفتند.
جهت تعیین روایی پرسشنامه از اساتید گروه ترویج و آموزش کشاورزی دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی رامین، استفاده شد و بر اساس نظرها و پیشنهادهای آنان اصلاحات لازم در پرسشنامه به عمل آمد. به منظور برآورد پایایی پرسشنامه از آزمون ضریب آلفای کرونباخ استفاده گردید که مقدار آلفا برای هر قسمت در جدول 1، آورده شده است. برای تجزیه و تحلیل دادهها از نرمافزار SPSS نسخه 20 استفاده شده است.
