بخشی از مقاله
چکیده
در این تحقیق سعی شده است نحوه بازنمایی و تاثیر فضای معماری مدرن در فیلم »وقت بازی« ژاک تاتی، یکی از کارگردانهای آشنا به زبان هر دو هنر - معماری و سینما - بررسی شود. در این پژوهش، با استفاده از روش تحلیل محتوا و بازبینی فیلم، نقش معماری مدرن برای درک فضا، زمان و احساسات توسط تماشاگر مورد بررسی قرار می گیرد.
فرایند حاصل از تحقیق به این نتایج دست یافته است که ژاک تاتی در فیلم »وقت بازی « به روش آرام خودش اعتراضی هزل آلود به ناسازگاری ذاتی بین ماهیت انسان و انتظارات مدرنیسم رفتار انسان در فضای معماری و ماهیت ضدعفونی زندگی و معماری مدرن دارد، ولی این بیگانگی شهری اش توام با شادمانی است. تاتی از شخصیت انسانی - و بطور خاص شخصیت فرانسوی - به گونه ای رام نشدنی مقاوم در برابر نظم تحمیلی، به ویژه وقتی که این نظم ضربه ای تحمیل شده ناشی از بوروکراسی ماورای اقیانوس اطلس است، تجلیل می کند.
تاتی با دستکاری در فضا، صدا و رنگ و بهره گیری استادانه از لنز، به مقیاس و پرسپکتیو و در مجموع به دیدگاه های معمارانه اش نزدیک می شود. او همه این فاکتورها را نه تنها در جهت نقد معماری مدرن بلکه نقد رادیکال شیوه های زندگی در درون این معماری به کار می برد و این را دقیقاً زمانی یادآور می شود که هنوز گرایش به مدرنیسم و فضای شهری مدرن در جامعه در اوج خود قرار دارد.
-1 مقدمه
سینما و معماری را میتوان از نظرگاه های متفاوتی به هم مرتبط دانست و مورد مطالعه قرار داد. ماهیت حرکت، فضا، ریتم، نور و رنگ، حوزههایی هستند که در آنها امکان بررسی و سنجش تاثیرات متقابل سینما و معماری وجود دارد. فضا، زمان و مفاهیم نهفته در این دو از مهمترین عناصری هستند که این دو هنر را بهم نزدیک می کنند
در حقیقت معماری و سینما هر دو به خلق فضا و روح زندگی می پردازند. اگرچه فضای معماری توسط مصالح واقعی خلق می شود ولی فضای سینمایی فضایی مجازی و خیالی است
عناصر معماری، میتوانند فضای صحنه را تشکیل دهند و فضای صحنه به فرآیند اندیشه در فیلم منتهی میشود. با طراحی دقیق و خلاقانه معماری در فیلم، میتوان از طریق نشانهشناسی، به جریان تفکر در فیلم کمک کرد. کالبد بخشیدن به مکانهای فیلم، نمودهای برجستهای از رابطه معماری و سینما در سازماندهی فضا بر اساس نیازهای - نمایشی - فیلم است. سازماندهی فضا به این معنا نیست که طراحی صحنه، همیشه و در همهجا، ساختن و برپا کردن یک مکان نو و تازه است.
برخی اوقات مکان و معماری در فیلمها بر مکانهای ازپیشساخته واقعی استوار است و گزینش مکان - لوکیشن - های شکلگیری رویدادهای فیلم، بستگی تنگاتنگ و نزدیکی با خواستههای فیلمساز دارد. بخش مهمی از حس موجود در فیلمها، مبتنی بر فضاسازیهای کارگردان است. بنابراین سینما به فضای فیزیکی نیاز زیادی دارد و این فضای فیزیکی میتواند در دو شکل وجود داشته باشد. یکی فضاهای طبیعی که وجود دارند و از آنها میتوان بهره برد. شکل دیگر فضاها، فضاهایی هستند که بهوسیله طراحان ساخته و آماده میشود.
از ابتدای تاریخ سینما کارگردانان مهمی وجود داشتهاند که فضای فیلم و نقش معماری در آن را جزیی بنیادین از زبان سینما و اثر دانسته و به همین خاطر کنترل و احاطه شخصی آنها بر بازنمایی معماری در فیلم - چه به شکل بازسازی شده و چه استفاده از فضاهای واقعی- جزیی از ارزشهای زیبایی شناسانه آثارشان محسوب میشود
فیلم-های ژاک تاتی نمونه درخشان از کاربرد معماری در سینما و نقش محوری آن در آثار یک کارگردان هستند. بنابراین در این مقاله سعی شده است نقش معماری مدرن و فضاها و معنای آن در روایت سینمایی فیلم »وقت بازی« مورد بررسی قرار گیرد. فیلمی که در آن معماری مدرن به عنوان عنصری مهم در فیلم محسوب شده و احساسات و هجو موجود در فیلم نیز عمیقا با این فضاها و معماری پیوند خورده است.
-2 روش تحقیق
آنچه را که در این پژوهش به عنوان روش برگزیده ایم، تحلیل محتوای کیفی است؛ بدین گونه که با بازبینی و بررسی صحنه ای فیلم می خواهیم معانی نهفته حاصل از حضور فضای معماری در این اثر را آشکار سازیم. ابزار مورد استفاده تحقیق نیز از ابزارکتابخانه ای می باشد.
-3 سینمای ژاک تاتی
ژاک تاتی در فاصله سال های 1953 تا 1967 سهگانه ای را با محوریت شخصیتی به نام آقای اولو می سازد. اولین چیزی که بلافاصله به ذهن میرسد شباهت شخصیت آقای اولو در سه گانه ژاک تاتی - تعطیلات آقای اولو ، دائی جان و وقت بازی - با شخصیت های چاپلینی است. هم اولوی تاتی و هم ولگرد چاپلین تاحدی همدلی برانگیزاند: هر دو دست و پاچلفتی و حواس پرت اند تا آن جا که به نظر می رسد چندان عاقلانه تصمیم نمی گیرند. این خصائل در جهانی منظم که به صورت عقلانی مدیریت شده و سبک زندگی در آن مبتنی بر مبادله است سویه هایی ابزورد از زندگی مدرن را نشان می دهد. در واقع همین از خط خارج شدن شخصیت ها در دل زندگی مدرن اساس کمدی موقعیتی این دو شخصیت را شکل می دهد
تاتی با یادداشت برداری و دقت در تمام جزئیات، قاب هاش را می چید و زیبایی بصری و صوتی فیلم ها او معمولا مهم تر از مضمون و داستان فیلمش بود. در فیلم های تاتی انسان گرائی، صداقت، صراحت، هوش و دقت را می توان به وضوح باز شناخت ولی مهمترین خصوصیت سینما تاتی واگذاشتن بخشی از روایت کمیک بر عهده مخاطب است، تا به نوبه خود ببیند، بیندیشد و حتی بخندد
سینمای ژاک تاتی یکی از معدود فصول مشترک معماری و سینما به ویژه در ژانر کمدی است. هر فیلم او فصلی از دیدگاه بنیادین و توام با ظن او به معماری و فن آوری مدرن است
تاتی چه در روایت و چه در فرم آثارش نگاهی متفاوت به مفهوم بیگانگی فرد از فضا انداخته است.اگر آنتونیونی را بواسطه فرم آثار و قاب بندی های منحصر به فردش مهم ترین معمار سینمای مدرن بدانیم، بی شک تاتی نیز یکی معماران خوش ذوق سینما به حساب می آید. نماهایی سنجیده و قاب هایی حساب شده در کنار میزانسن هایی دقیق و خط کشی شده سینمای تاتی را به یکی از دیدنی ترین نمونه ها در تاریخ سینما بدل کرده است
آثار او از دو نظر بسیار قابل توجه است: نخست در مقام مورخ و شاهدی بر تغییرات معماری پس از جنگ جهانی دوم و سپس به مثابه ناقد آن، هر چند اهمیتش به عنوان طنزپردازی برجسته از تاثیر این نوع معماری در فرهنگ و جامعه نیز ابدا کم نیست
-4 ساختار فیلم »وقت بازی«
فیلم »وقت بازی« با نمایی از یک توده از ابر سفید که در احاطه آسمان آبی لایتناهی قرار گرفته است آغاز می شود. یک موسیقی بهشتی نواخته می شود. همچنین نمایی از یک ساختمان شیشه ای فرامدرن، هم وجود دارد اما کل نمای شهری که می بینیم، یک مجموعه را تشکیل می دهد. اگر بنا بر این است که این شهر پاریس باشد، این مضمون تنها با انعکاس تصویر برج ایفل در صفحه شیشه ای دریافت می شود
تاتی خود مضمون بسیار خلاصه این فیلم را چنین تعریف می کند: »گروهی از گردشگران خارجی به پاریس می آیند و فرودگاه اورلی را بسیار شبیه فرودگا های مونیخ، لندن و شیگاکو می یابند، سوار اتوبوس هایی مشابه اتوبوس های رم و هامبورگ می شوند و در بزرگراه هایی شبیه بزرگراه های شهر خود سفر می کنند
این فیلم در زمان ساخت خود گرانترین فیلم تاریخ سینمای فرانسه بود. تاتی آن را در »تاتی ویل« فیلمبرداری کرد-مجموعه ی عظیمی خارج از پاریس که یک فرودگاه، خیابانهای شهر، ساختمانهای بلند، دفاتر و ترافیک خودروها در آن بازسازی شده بود
تاتی در ساخت شهر از تکرار پایان ناپذیر ساختمان های همگون و یک شکلی استفاده می کند تا جائی که در بسیاری از صحنه های فیلم به رغم تغییر مکان پس زمینه یکسانی از ساختمان ها به چشم می خورد. نوعی یکنواختی همگون که در آن ساختمان های شهر از قبیل هتل ها، بیمارستان ها، دفاتر و ... کاملا یکسان و از بیرون غیرقابل تشخیص به نظر می رسند
منبع الهام ساختمانهای »وقت بازی« بیش از همه ساختمانهای اسو - 1963 - 1 و اس.او.ام - 1952 - 2 در لادفانس پاریس بود، و بالاخره پس از یک سال صحنه آرائی، فیلمبرداری در 1965 آغاز شد. هزینه ی بالای تولید فیلم و فروش پایین آن، باعث شکست اقتصادی و ورشکستگی تاتی شد.
تاتی برای نخستین بار از پرده عریض هفتاد میلی متری که قابی مناسب برای مناظر وسیع از فضاهای معماری است استفاده می کند که روی پرده های بزرگ نمایش داده می شود و بیشترین حد جزئیات در آن قابل روییت است. نخستین دلیل این انتخاب فراهم آوردن فضای کافی برای گردش دیدگان در صحنه به منظور مختل نکردن اداراک تماشاگران و دلیل دیگر دورتر ساختن آقای اولو از مرکز داستان بود - او حتی تا مدتی پس از شروع فیلم ظاهر نمی شود
کل فیلم را لانگ شات و مدیوم شات فیلمبرداری کرده، نه کلوزآپ در کار است، نه فیلمبرداری رو شانه .این توجه به مقیاس و پرسپکتیو فضا از دیدگاه فن آوری سینمای تاتی را به درستی فیلم ساز محبوب معماران ساخت
