بخشی از مقاله
چکیده
مناطق مرزی ایران در ادوار مختلف تاریخ به دلیل مجموعه ای از اهمیت ژئوپلیتیکی زیادی برخوردار بوده که در این میان، جنوب شرقی ایران از دارای جایگاه خاص و مهمی بوده است. مناطق مرزی شرق کشور به لحاظ ویژگی های خاص جغرافیایی از شرایط ویژه و حساسی بخصوص با وجود دو همسایه بی ثبات افغانستان و پاکستان برخوردار بوده و از این جهت دشمنان منطقه ای و فرا منطقه ای به همراه معاندان داخلی در صدد تضعیف امنیت ملی ایران از طریق این منطقه می باشند. از سوی دیگر، برخی عوامل داخلی به نظر می رسد زمینه ایجاد و گسترش عوامل خارجی می گردد؛ مانند گسترش تفکرات سلفی و وهابیت را نیز فراهم آورده است. پژوهش حاضر با هدف شناسایی فرصت ها و تهدیدهای امنیتی مناطق جنوب شرق ایران با روش توصیفی تحلیلی نگارش یافته است.
مقدمه:
مرز از جمله مفاهیمی است که در عرصههای گوناگون سیاسی، اقتصادی، تجاری، فرهنگی و جغرافیایی کاربردهای متفاوت پیدا میکند. مرز به دو مفهوم عینی مانند مرزهای رسمی کشورها و یا ذهنی به کار میرود مانند مرزهای عقیدتی. تقسیم بندیهای زیادی از مرزها شده است برای مثال باگز1 مرزها را به 4 دسته تقسیم کرده است که شامل: فیزیکی، انسانی، جغرافیایی-هندسی و مرزهای پیچیده است. مرز فیزیکی بر اساس ویژگیهای فیزیکی، مانند رودخانهها و کوهها تعیین میشود.
مرزهای انسانی با توجه به اختلافات مذهبی و قومی و قبیله ای تعریف شده است. مناطق مرزی به عنوان مناطق حاشیهای و توسعه نیافته شناخته میشوند. این حاشیه بودن گرچه می تواند معلول شرایط جغرافیایی مناطق مرزی باشد، اما خود پدیده مرزی بودن، مانع از بهره گیری مناسب از بسیاری از امکانات و قابلیتهای آن منطقه می شود. چرا که با برقراری مرز بین دو کشور، فضاهایی که به یکدیگر متصلاند و تداوم فضایی را تأمین میکنند، از یکدیگر میگسلند و حاشیهای میشوند. این حاشیهای بودن، علت عقب ماندگی این نواحی است
در این میان جمهوری اسلامی ایران به همراه چین پس از جمهوری فدراتیو روسیه، رکوردار تعداد همسایه در جهان است. ایران با 15 کشور مستقل مرز مشترک خشکی و آبی دارد. طول مرزهای ایران بالغ بر 8731 کیلومتر است که حدود 6031 کیلومتر از خط مرزی را رودخانه ها، مرداب ها و باتلاقها، جنگلها، استپها، کویرها، کوهپایهها و کوهستانها که در شمار مرزهای خشکی محسوب میشوند، تشکیل میدهند و طول مرزهای دریایی ایران در سه ساحل خلیج فارس، دریای عمان و دریای مازندران نیز 2700 کیلومتر است
قسمتهایی از مناطق مرزی ایران از دیرباز به عنوان یکی از ناامنترین مناطق به شمار می رفته است. وجود دائمی تهدیدات علیه تمامیت ارضی ، ترددهای غیرقانونی اتباع خارجی، گروههای معاند، قاچاقچیان و اشرار، توسعه نیافتگی مناطق مرزی و عواملی از این نوع، بخشهایی از مناطق مرزی ایران را به صورت یکی از نقاط بحران خیز و آسیب پذیر کشور مبدل ساخته است.
برای کشورهایی چون ایران که دارای تنوع مرزها و تعدد همسایگان و تشابهات قومی و فرهنگی با کشورهای پیرامونی هستند، تفکر در مورد امنیت ملی و امنیت داخلی کشور بدون توجه به امنیت مرزها غیر ممکن بوده، لذا موضوع مدیریت و کنترل مرزها مسئله ای بسیار حیاتی و استراتژیک محسوب میشود.بر این اساس هدف از این پژوهش، شناسایی نقاط ضعف و تهدید مناطق مرزی در شرق ایران است.
روش تحقیق:
این تحقیق از نوع تحقیقات کاربردی بوده که روش انجام آن از نظر ماهیت توصیفی و تحلیلی و اطلاعات مورد نیاز برای نگارش آن از طریق منابع کتابخانه ای، اینترنت و...به دست آمده است.
مبانی نظری پژوهش:
امنیت:
واژه امنیت مصدر جعلی یا صناعی فارسی است به معنی ایمن شدن و در امان بودن، بی بیمی و ایمنی، آرامش و آسودگی که در اصل از مصدر عربی امن گرفته شده و معنی آن با امن یکی است - فرهنگ معین - .
به طور کلی امنیت مفهومی توسعه نیافته، دوپهلو، مبهم، نارسا و از نظر ماهیتی، جدال برانگیز و از نظر کاراکتر، متباین و پارادوکسی خام است. به اصطلاح زبان شناسان، دال امنیت به مدلولی خاص و ثابت منتهی نمیشود و هیچ رابطه ٔ ذاتی و ماهوی بین دال و مدلول امنیتی وجود ندارد، بلکه امنیت مصداق خود را از درون گفتمانهای گوناگونی میجوید. از نگاه دیگر، مفاهیمی همچون امنیت همواره حاوی عنصر ایدئولوژیکی بوده و از گفتمانهای امنیتی، فضای پیچیده مرکب از آمیزهها و انگیزههای ارزشی و اسطورهای ایجاد نموده اند و بر ابهام و چند وجهی بودن این مفهوم افزوده اند
امنیت در سطوح مختلف معنی دار است. در وهله اول امنیت به دو سطح فردی و جمعی تقسیم میشود. امنیت فردی همان امنیت شخصی است که طیف آن با نیازها و منافع و قلمرو شخصی افراد تناظر دارد. امنیت جمعی مربوط به گروهی از افراد میباشد. امنیت جمعی و گروهی خود دارای سطوح مخنلف به شرح زیر است:
امنیت خانوادگی، امنیت محلی - محله، روستا، کوی، شهرک، شهر، منطقه شهری، مدرسه، موسسه اجتماعی، اقتصادی، صنعتی و فنی، واحد عشایری و طایفهای، واحد زراعی و غیره - ، امنیت ناحیهای - بخش، شهرستان و استان - ، امنیت ملی - کشوری - ، امنیت منطقهای و بالاخره امنیت بین المللی.
از بین سطوح امنیت گروهی و جمعی سه سطح ملی، منطقهای و بین المللی در ادبیات روابط بین الملل، جغرافیای سیاسی و ژئوپلیتیک نمود بیشتری دارند و مباحث امنیتی عمدتاً بر محور امنیت ملی و سپس امنیت منطقهای و بین المللی دور می زند که از دو سطح اخیر آن تحت عنوان امنیت جمعی یاد میشود.
امنیت ملی خود به دو نوع داخلی و خارجی تقسیم بندی میگردد. امنیت داخلی از حیث منبع، جهت و نوع تهدید به داخل مرزهای کشور مربوط شده و عمدتاً شامل امنیت اجتماعی، آرامش، صمیمیت، وحدت و آشتی ملی، هماهنگی نیروهای سیاسی، ثبات و قرار سیاسی و اجتماعی، بقای سیستم سیاسی و حکومت و نظایر آن میشود.
امنیت خارجی عمدتاً به تهدیدهای خارجی و فرامرزی بین المللی بویژه از سوی همسایگان کشور مربوط میشود که منافع ملی یک کشور را هدف قرار میدهد و از ابعاد مختلف سیاسی، فرهنگی، نظامی، اقتصادی و زیست محیطی برخوردار است. امنیت داخلی و خارجی قابل تفکیک نمیباشند و به نوعی بر یکدیگر تأثیر متقابل دارند مثلاً جناح بندی سیاسی داخلی در یک کشور، آنرا در معرض نفوذ سیاسی خارجی قرار میدهد. در دولتهای ضعیف،تقریباً تهدید داخلی حکومت از نفوذ قدرتهای خارجی قابل تفکیک نمیباشد لذا امنیت داخلی آنها با عوامل و روابط خارجی ارتباط دارد.
امنیت منطقهای براساس نیازهای جمعی درک شده در یک منطقه ژئوپلتیکی تکامل یافته، برای کشورهای عضو منطقه معنی دار است. این نوع امنیت براساس مقابله با تهدیدات درونی یا برونی منطقه در چارچوب یک ساختار سازمانی مرکب از دول منطقه قابل تولید و تأمین است.
امنیت بین المللی و جهانی به دنبال بروز دو جنگ جهانی اول و دوم در نیمه اول قرن بیستم معنی دار شد و توجه به آن ضرورت پیدا کرد. می توان برای امنیت ابعاد مختلفی در نظر گرفت که طیف آن با نیازهای اساسی فردی و جمعی انسان تناظر دارد. ابعاد عمده امنیت را میتوان شامل موارد زیر دانست:
-1امنیت سیاسی
-2امنیت اقتصادی
-3امنیت اجتماعی
-4امنیت طبیعی -5امنیت زیستی یا زیست محیطی
مرز:
مرز یک خط مشخصی است که جدا کننده دو واحد سیاسی محسوب می شود و فقط محدود به سطح زمین نیست، بلکه مرزهای دولت به طرف بالا در یک سطح عمودی گسترش می یابد تا فضای ملی را تحدید کند و به طرف پایین پیش رود تا حاکمیت دولتها بر روی خشکی، دریا و هوا اعمال شود - زرقانی،. - 19:1386 همچنین در تعریف دیگر مرز آمده است که: مرز به پدیده فضایی گفته میشود که منعکس کننده قلمرو حاکمیت سیاسی یک دولت بوده.
