بخشی از مقاله
چکیده
نظام پایدار در کشاورزی در حقیقت حاصل نوعی راهبرد مدیریتی است که بتواند کشاورز را در انتخاب صحیح ارقام و واریتههای مورد کشت، حاصلخیزی خاک، اجرای روشهای مناسب شخم، در توالی قرار دادن مناسب گیاهان برای کاهش هزینههای مربوط به نهادههای مصرفی، به حداقل رساندن اثرات سوء بر محیط زیست، تأمین پایداری در تولید و ایجاد سودآوری یاری نماید. در این راستا این تحقیق در نظر دارد مسأله پایداری نظام کشت گندم را در شهرستان آبدانان از توابع استان ایلام بررسی نماید. جامعه آماری در این پژوهش شامل کلیه گندمکارانی است که در شهرستان آبدانان ساکن هستندکه تعداد آنها N= 7535 نفر میباشند. روش نمونهگیری در این تحقیق خوشهای تصادفی چند مرحلهای میباشد. در این تحقیق برای برآورد حجم نمونه آماری از جدول ارائه شده توسط کرجی و مورگان - - 1970 استفاده شده است.
تعداد نمونهها با توجه به جامعه آماری، 364 نفر، برآورد گردیده است. که جهت انتخاب حجم نمونه، بطور تصادفی بخش سراب باغ، سپس دهستان وچکبود و در آخر تعداد 26 روستا انتخاب گردید. ازدیدگاه طبقهبندی تحقیقات برمبنای هدف، تحقیق حاضر از نوع تحقیقات نظری، کاربردی است و از لحاظ روش تحقیق، توصیفی همبستگی میباشد. ابزار جمعآوری اطلاعات از کشاورزان گندمکار شهرستان آبدانان شامل پرسشنامه است که با بررسی منابع مختلف داخلی و خارجی و بر اساس اهداف، سوالها وفرضیههای تحقیق تدوین شده است. در این تحقیق به منظور تعیین روایی ابزار تحقیق - پرسشنامه - ، از روش پانل متخصصان استفاده شده است. برای تعیین پایایی پرسشنامه، ابتدا 30 نسخه از پرسشنامه را در بعضی از روستاهای شهرستان آبدانان تکمیل کرده سپس با استفاده از نرم افزار SPSS از طریق ضریب آلفای کرونباخ میزان پایایی پرسشنامه بررسی شد که ضریب آلفای کرونباخ بدست آمده برابر 0/85 می باشد.
کلمات کلیدی: پایداری، نظام کشت گندم، شهرستان آبدانان، گندم کاران
مقدمه
انسان بزرگترین تحول زندگی خود را از 10 هزار سال پیش با شروع فعالیتهای کشاورزی بوجود آورد و رفته رفته با دستیابی انسان به فناوریهای مختلف، رابطه انسان با محیط طبیعی دچار دگرگونی شد. با پیشرفت روزافزون فناوری، بهبود شرایط زندگی و افزایش جمعیت، دامنه مشکلات انسان نیز گستردهتر گردید، به طوری که تکاپوی بیرویه انسان در دستیابی به یک زندگی راحتتر، دنیای در حال توسعه را با نا به سامانیهای زیست محیطی روبرو نمود. افزایش خسارت ناشی از سوختهای فسیلی، از بین بردن جنگلها، فرسایش شدید خاکها و به خطر افتادن سلامت بشری، برخی متخصصان کشاورزی و محیط زیست را به تجدید نظر کلی در فرآیند تولیدات کشاورزی وادار نموده است - میردامادی و خادمی، . - 1382
بررسی وضعیت موجود نظام کشاورزی ایران به روشنی بیانگر این است که نظامهای کشاورزی به کار رفته که تحت عنوان نظام متعارف مطرح میباشند، غالباٌ بر الگوی کلاسیک کشاورزی مبتنی است که به شدت بر بکارگیری نهادههای بیرونی و افزایش تولید محصولات تجاری و صادراتی تأکید دارد. این نوع نظام ضمن بر هم زدن توازن و تعادل اکوسیستمهای طبیعی و زراعی، کاهش حاصلخیزی و فرسایش خاک، آلودگی آب، افزایش گازهای گلخانهای، تخریب جنگلها، افزایش سیل و از دست دادن خاک، افزایش مصرف انرژیهای فسیلی و همچنین مشکلات اجتماعی از قبیل کاهش تعداد کشاورزان و بر هم ریختن سیستم اجتماعی محلی تولید و افزایش مهاجرت را باعث شده است. این موارد منجر شده تا در دهههای گذشته آگاهی فزآیندهای نسبت به نامناسب بودن کشاورزی متعارف پدید آید و کوششهای فراوانی در زمینههای تحقیقاتی، ترویجی و سیاستگذاری کشاورزی برای دستیابی به یک نظام پایدار در کشاورزی صورت گیرد - کوچکی و همکاران، . - 1386
در نظام مزبور علاوه بر توجه به عامل محیط زیست، جنبههای اقتصادی، اجتماعی و اخلاقی نیز مورد توجه میباشند، به عبارت دیگر کشاورزی پایدار نظامی با ملاحظات زیست محیطی و با توجه به منافع اقشار مختلف جامعه است، در واقع کشاورزی پایدار در برابر مسأله عمدهای که در کشاورزی متعارف وجود دارد مطرح شده است و آن ناپایداری کشاورزی متعارف میباشد - . - Ikerd, 1993پس بایستی به منظور رها یافتن از بحرانهای به وجود آمده مدیریت کشت بومهای رایج مورد بازنگری قرار گیرد و سامانه جدیدی طراحی گردد که هدف آن پایداری دراز مدت در عین حفظ سطح تولید در کوتاه مدت باشد - . - Senanayake, 1991
نظام پایدار در کشاورزی در حقیقت حاصل نوعی راهبرد مدیریتی است که بتواند کشاورز را در انتخاب صحیح ارقام و واریتههای مورد کشت، حاصلخیزی خاک، اجرای روشهای مناسب شخم، در توالی قرار دادن مناسب گیاهان برای کاهش هزینههای مربوط به نهادههای مصرفی، به حداقل رساندن اثرات سوء بر محیط زیست، تأمین پایداری در تولید و ایجاد سودآوری یاری نماید. در این زمینه، بایستی به این نکته توجه نمود که پایداری در کشاورزی به عوامل متعدد اکولوژیکی، اقتصادی و اجتماعی بستگی دارد - . - Filho, 2004 که شناخت هر چه بیشتر آنها و اثرات متقابل این عوامل، میتواند در مسأله پایدار سازی نظامهای زراعی از اهمیت به سزایی برخوردار باشد - Ikerd , 1990؛
. - Brawer, 2004
بررسیهای انجام شده توسط پژوهشگران و سازمانهای مرتبط با توسعه روستایی و کشاورزی نشان میدهد که تأکید بیش از اندازه بر کاربرد انتقال فنآوری در جریان توسعه کشاورزی، پیامدهای نامطلوبی را بر محیط زیست و منابع طبیعی گذاشته است. همچنین این بررسیها خاطر نشان میکنند که عملکردهای گذشته که همگی مبتنی بر اشاعه فن آوری بودهاند، با نیازهای کنونی هماهنگ نیستند. فرسایش خاکها، تخریب جنگلها و مراتع، نابودی موجودات ریز و مفید خاک، تهدید زندگی آبزیان در اثر مصرف بیرویه سموم و کودهای شیمیایی پیامدهای نامطلوب رهیافت انتقال فنآوری است - عربیون و همکاران، . - 1388از سوی دیگر، در پاسخ به چالشهای یاد شده در دهههای اخیر بویژه در سالهای گذشته نگرش و دیدگاه جدیدی در ارتباط با بهره برداری صحیح، مناسب و پایدار از منابع پایه شکل گرفته است.
مبانی چنین دیدگاهی متکی بر اصول حفاظت محیط زیست، درک روابط پیچیده بیولوژیکی و بهرهگیری از فنآوریهای مناسب و هماهنگ با ویژگیهای جوامع مربوط میباشد - نصیری، . - 1379در این راستا این تحقیق در نظر دارد مسأله پایداری نظام کشت گندم را در شهرستان آبدانان از توابع استان ایلام بررسی نماید. در ایران گندم به دلیل استراتژیک بودن، وابستگی دیرین و باور داشتنی کشاورزان به کشت گندم، عادات و سلایق و نقش حساس نان در سبد غذایی مردم، توجه دولتمردان، کشاورزان و مصرف کنندگان به کشت و تولید این محصول از اهمیت و جایگاه ویژهای برخوردار است - عربیون و همکاران، . - 1388با توجه به اهمیت قطب کشاورزی شهرستان آبدانان، بخش وسیعی از اراضی این شهرستان به کشت محصول گندم اختصاص دارد و این تحقیق بر آن است که به این سؤال پاسخ دهد که پایداری نظام کشت گندم در بین گندمکاران شهرستان آبدانان در چه سطحی است؟
روش شناسی
روش تحقیق با توجه به ملاکهای گوناگونی تقسیمبندی میشود. از نظر صاحبنظران مختلف، انواع متعددی از روشهای تحقیق وجود دارد و ملاکهای زیادی برای تقسیمبندی وجود دارد، اما معمولترین و رایج ترین نوع، تقسیمبندی تحقیقات بر اساس هدف، میزان نظارت و درجه کنترل و روش گردآوری دادهها میباشد.تحقیق حاضر از دیدگاه طبقهبندی تحقیقات بر مبنای هدف، تحقیق حاضر از نوع تحقیق کاربردی است و از لحاظ روش تحقیق، توصیفی همبستگی از نوع علی ارتباطی میباشد. به این دلیل علی ارتباطی است که به تحلیل رابطه بین متغیرهای مستقل و نقش آن بر روی متغیر وابسته پرداخته میشود. جامعه آماری در این پژوهش شامل کلیه گندمکارانی است که در شهرستان آبدانان ساکن هستندکه تعداد آنها N= 7535 نفر میباشند.
در این تحقیق شهرستان آبدانان به عنوان منطقه مورد پژوهش انتخاب گردید. بر اساس سرشماری نفوس و مسکن توسط مرکز آمار ایران، شهرستان آبدانان دارای سه بخش - مرکزی، سرابباغ و کلات مورموری - ، یک دهستان - مرکز خدمات کلات مورموری - و 63 روستای دارای سکنه میباشد. روش نمونهگیری در این تحقیق خوشهای تصادفی چند مرحلهای میباشد در این تحقیق برای برآورد حجم نمونه آماری از جدول ارائه شده توسط کرجی و مورگان - - 1970 استفاده شده است. تعداد نمونهها با توجه به جامعه آماری، 364 نفر، برآورد گردیده است. که جهت انتخاب حجم نمونه، بطور تصادفی بخش سراب باغ، سپس دهستان وچکبود و در آخر تعداد 26 روستا انتخاب گردید.
با توجه به تعداد نمونههای مشخص شده و تعداد گندمکاران هر روستا با استفاده از رابطه - - 1، تعداد نمونه در هر روستا انتخاب شده است:
:np تعداد پرسشنامه در هر روستا
:n تعداد نمونههای مشخص شده از جدول کرجی و مورگان - - 1970 : Nk تعداد گندمکار در هر روستا
- QN - :مجموع تعداد بهرهبرداران در روستاهای انتخاب
سپس با استفاده از نظر کارشناسان روایی پرسشنامه مورد تایید قرار گرفت. از طرفی پایایی پرسشنامه در حد قابل قبولی ارائه شد و با استفاده از تکمیل پرسشنامه، اطلاعات مورد نیاز جمعآوری گردید که در نهایت با استفاده از نرم افزار spss نسخه 16 اطلاعات جمعآوری شده مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفتند. همچنین برای پردازش دادهها و توصیف و تحلیل آنها از آمار توصیفی و آمار استنباطی استفاده شد.
یافتهها آمار توصیفی
بر اساس نتایج تحقیق، افراد نمونه آماری مورد مطالعه در طیف سنی 20 تا 80 سال قرار داشته که 36/8 درصد آنها در رده سنی - 65 51 سال بودند. 38/5 درصد از افراد مورد مطالعه، بیسواد بوده و 35/7 درصد آنها از اراضیشان به صورت زراعی بهرهبرداری میکنند و در مجموع 56/3 درصد اراضی، در مالکیت شخصی افراد قرار دارد. میزان درآمد سالیانه 77/5 درصد از افراد مورد مطالعه بین 10 تا کمتر از 200 میلیون ریال است. و در کل، متوسط عملکرد محصول 54/7 درصد از افراد مورد مطالعه بین 0/5 تا یک تن در هکتار است - جدول. - 1
