بخشی از مقاله
چکیده
انقلاب اسلامی ایران، در آستانهی چهلسالگی، برای تحقق آرمان خود، یعنی، »صدور انقلاب«، دارای فرصتهایی ویژه است، اما، کیفیت بهرهگیری از این فرصتها، مستلزم شناخت دقیق چالشهای پیش روی آن نیز میباشد. بنابراین، این پژوهش، با استفاده از روش توصیفی و ابزار اسنادی و کتابخانهای، چالشها و فرصتهای سیاسی و فکری این انقلاب را موردبررسی قرار داده است. یافتههای پژوهش نشان میدهد که انقلاب اسلامی در بعد فکری، با چالشهایی از قبیل درگیری با مبانی فکری لیبرالیسم و وهابیّت و در بعد سیاسی، با چالشهایی از قبیل فشارهای غرب و عربستان مواجه است. همینطور در بعد فکری، با فرصتهایی از قبیل گسترش نفوذ تشیع و ظهور تردید در لیبرالیسم و در بعد سیاسی، با فرصتهایی از قبیل حمایتهای روسیه و گسترش نفوذ در منطقه، مواجه است.
واژه های کلیدی: انقلاب اسلامی ایران، چالشها و فرصتهای فکری، چالشها و فرصتهای سیاسی
-1 مقدمه
انقلاب اسلامی ایران یکی از جنبشها و انقلابهای معاصر، با رویکرد دینی و با پشتوانهی قوی مردمی است که نهضت اولیه آن در سال 1342 به وجودآمد و نهایتاً در بهمنماه 1357 به پیروزی نهایی رسید. از همان ابتدای تشکیل نهضت اسلامی در ایران، در سال 42، یکی از مهمترین اهداف کلیدی رهبران سیاسی و فکری آن، »صدور انقلاب« و فتح قلوب جهانیان بوده است. این هدف کلیدی، که بر اساس اتکای فکری انقلاب اسلامی ایران بر مؤلفههای اسلام شیعی از قبیل گسترش عدالت، نفی استکبار، حمایت از مستضعفان و مظلومین در برابر مستکبرین، تحقق آزادی، استقلال و عدل برای همه جهانیان و ... مطرحشده است - شمس، 1390، - 44، به دنبال صدور معنویت و اشتیاق ایجادشده در ایران به همه جهان بوده - اسپوزیتو1، 1382، - 82 و روش تحقق آن نیز عمدتاً بر تبلیغ و دعوت استواراست - اسپوزیتو، 1382، . - 87 بنابراین، چارچوبی مسالمتآمیز دارد. گذشته از توجه به اهداف و آرمان کلیدی انقلاب اسلامی، توجه با این مسئله حائز اهمیت است که انقلاب مذکور در ایران، در شرایطی به وقوع پیوست که ایران بهعنوان ژاندارم منطقه و حافظ منافع آمریکا در منطقه و خلیجفارس تلقی میشد. و این تلقی خود ریشه در نوع خاصی از تحلیل، پیرامون تحولات اجتماعی سالهای آخر پهلوی دوم داشت. تحلیلی که ایران را جزیره ثبات میپنداشت و ظهور انقلابی به گسترش انقلاب سال 57 در ایران یا دستکم پیروزی این انقلاب را ناممکن میدانست - برزگر، 1388، . - 41
از اینرو پیدایش چنین انقلابی آنهم در منطقهای حساس، منافع آمریکا در منطقه را در مخاطره جدی قرارداد. مجموعاً رویارویی آمریکا با جمهوری اسلامی ایران و بهتبع آن، درگیریهای منطقهای برخی کشورهای عربی با ایران پس از انقلاب57، ، چالشها و موانعی را بر سر راه تحقق آرمانهای انقلاب اسلامی به وجود آورده است. ازاینروی شناخت موانع و چالشهای مذکور برای درک کیفیت بهرهمندی جمهوری اسلامی از فرصتهای پیش روی انقلاب اسلامی، امری مهم و ضروری به شمار میرود. چالشهایی که ثبات منطقه و ایران و نیز ثبات شرایط مطلوب منطقه و ایران را در جهت خلاف اهداف آرمان انقلاب اسلامی ایران در منطقه بر هم میزند و فرصتهایی که زمینه های هرچه بهتر و هر بیشتر تحقق آمال انقلاب اسلامی در منطقه را فراهم میکند. بررسی این چالشها و فرصتها ازاینجهت که یکی از طریق بر هم زدن توازن قدرت، نظم و ثبات منطقه را مخدوش میکند و دیگری از مسیر حفظ و تقویت توازن قدرت، به تقویت ثبات مذکور کمک میکند، اهمیت زیادی دارد - بصیری و دهشیری، 1394، . - 330 توجه به فرصتها و چالشهای امنیت ملی برای انقلاب و جمهوری اسلامی پس از یازده سپتامبر ابعاد وسیعتر و دقیقتری پیداکرده است و علت این امر این است که علاوه بر تحولاتی که در عراق، افغانستان و برخی دیگر کشورهای منطقه رخ داد، مجموعه تحولات دیگری نیز در منطقه روی داد که ویژگی های منحصربهفردی دارد.
غیرقابلپیشبینی بودن، سریع بودن، خارج از کنترل دولتها بودن، درگیرشدن بازیگران و سازمانهای غیردولتی و بهرهگیری از تروریسم بهصورت علنی از مهمترین این ویژگیهاست که بیش از هر چیز دقت در ابعاد گوناگون فرصتها و چالشهای سیاسی- فکری را برای کشورهای مستقر در خاورمیانه بهویژه برای کشوری چون ایران که در مرکز توجهات جهانی و منطقهای است، بیشازپیش لازم و ضروری میکند - بصیری و دهشیری، 1394، . - 324 از این روی پژوهش مشهود با تأکید بر روش توصیفی و ابزار اسنادی و منابع کتابخانهای درصدداست تا به تحلیل چیستیِ چالشها و فرصتهای فکری و سیاسی انقلاب اسلامی ایران بپردازد، تا از این طریق، چارچوبی برای فهم توانمندیهای انقلاب اسلامی ایران در بهرهگیری از فرصتهای پیش رو در راستای تحقق آرمان »صدور انقلاب« به دست دهد.
-2 چالش های فکری
برخی از چالشهای پیش روی انقلاب ایران به حوزههایعقیدتی مربوط است. آنجا که مستقیماً عقاید اسلام شیعی بهمثابه پشتوانه عقیدتی انقلاب اسلامی، این انقلاب را در برابر برخی مکاتب فکری دیگر در منطقه و جهان قرار میدهد. از میان مکاتب فکری، مواجهه تشیع با عقاید دینی عربستان و نیز لیبرالیسم آشکارتر است.
-1-2 درگیری با مبانی عقیدتیتاریخیِ- سلفیّونِ تکفیری عربستان
اساسیترین و پررنگترین نقطه تلاقی انقلاب اسلامیبا مبانی سلفیّت، مقوله امامت بهویژه مسئله امامت علی - ع - بهعنوان یکی از ارکان عقیدتی اسلام شیعی است. این اختلاف که تاکنون لاینحل باقیمانده، موجد مجادلات بیشماری مابین این دو الگوی فکری در اسلام یعنی سلفی گری و تشیع و بهتبع آن، میان اندیشمندان و علمای دینی ایران و عربستان شده است. ریشههایاین اختلاف و مجادله را بایستی در نقدی که ابن تیمیّه بر آراء علامه حلی پیرامون مقوله امامت به رشته تحریر
