بخشی از مقاله
تحلیل کیفیت فضای سبز شهری بر پایه سنجش میزان رضایتمندی شهروندان (مطالعه موردی : باقرشهر)
چکیده
با توجه به افزایش جمعیت و آلودگی روزافزون محیط شهری، نقش حیاتی فضاهای سبز روز به روز بیشتر می شود. فضای سبز به عنوان یک فیلتر طبیعی از آلودگیهای محیطی می کاهد و تضمین گستره نسبی سلامت فردی و اجتماعی ساکنان شهر و آرامش محیط آن است. شهرداری شهر باقرشهر به عنوان متولی فضای سبز شهری توجه خاصی بویژه در چند سال اخیر نسبت به توسعه کیفی و کمی فضای سبز این شهر دارد بنابراین سنجش میزان رضایتمندی شهروندان از خدمات فعلی در زمینه فضای سبز شهری به منظور ارتقاء سطح کیفی خدمات امری لازم و ضروری است. هدف اصلی از انجام این تحقیق سنجش میزان رضایت شهروندان از عملکرد شهرداری در زمینه فضای سبز شهری می باشد. روش گردآوری اطلاعات در این مقاله روش پیمایشی با استفاده از پرسشنامه بوده و در تجزیه و تحلیل و نتیجه گیری از داده ها از آمار توصیفی و استنباطی و همچنین از نرم افزار spssاستفاده شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد مهمترین مانع و محدودیت در فضاهای سبز باقرشهر را نبود امنیت((%48/9 و سپس کمبود امکانات آموزشی و فرهنگی((%23/9 می دانند. سطح رضایت عمومی شهروندان از کیفیت فضای سبز شهری در شهر باقرشهر از متوسط به پایین است . کمترین رضایت ایشان از شهرداری به سبب بی توجهی به امکانات بهداشتی در بوستان ها و فضاهای سبز در باقرشهر((m=2.38 , Sd=1.24 می باشد اما از نظر ویژگیهای اجتماعی پاسخ دهندگان مانند جمعیت، سن، تحصیلات و میزان آگاهی از وظایف شهرداری تفاوت معناداری میان نظرات شهروندان وجود دارد.
کلمات کلیدی: کیفیت، فضای سبز ، رضایتمندی، باقرشهر.
مقدمه
از محیط شهر و خدماتی که شهرداری ارائه می دهد، عامل مهمی در جهت ایجاد انگیزه احساس رضایت شهروندان است. علاوه بر این رضایت، بهبود کیفیت محل سکونت خویش و مشارکت در توسعه شهری موجب ترغیب آنان برای همکاری با نهادهای شهری در جهت انجام بهتر وظایف و ارائه خدمات در سطح شهر می شود(رجبی، .(1390 در حالی که نارضایتی از عملکرد نهادهای عمومی و احساس تبعیض در ارائه خدمات از سوی شهرداری در مناطق مختلف شهر موجب یأس، ناامیدی و عدم مسئولیت پذیری شهروندان می شود. ایجاد حس رضایت در شهروندان و مشارکت دادن آنان در اداره شهر نیازمند برنامه
1
ریزی منظم و همه جانبه است که مدیریت شهری را قادر می سازد با ارائه تصویری مطلوب از شهرداری و ایجاد تعاملی موثر، شهروندان را در عرصه فعالیتهای شهری امیدوار سازد .گام اول در این زمینه ، طراحی ساز و کار مناسب به منظور شناسایی و درک چگونگی نگرش مردم نسبت به عملکرد شهرداری و میزان رضایت آنان از ارائه خدمات شهری است(لطفی و همکاران، .(1389
به طور کلی، بررسی و سنجش عملکرد شهرداری و نحوه ارائه خدمات شهری از دو منظر عینی و ذهنی می تواند صورت گیرد. در منظر عینی، کیفیت ارائه خدمات شهری بر پایه سنجش آنها نسبت به معیارها و استانداردهایی صورت می گیرد که توسط مراجع مرتبط تنظیم می شود اما در منظر ذهنی، احساس مردم و میزان رضایت بهره برداران از خدمات شهری، تعیین کننده کیفیت و چگونگی عملکرد ارائه دهندگان خدمات است(سالاروند، .(1389 درباره نقاط قوت و ضعف این دو شیوه، نظرات مختلفی ارائه شده است، اما یکی از مزایای مهم رویکرد ذهنی، بی واسطه بودن سنجش ذهنیت استفاده کنندگان اصلی خدمات شهری است. علی رغم اهمیت سنجش رضایتمندی مردم از عملکرد سازمان ها و نهادهای عمومی و تاثیر آن بر ارتقای کیفیت ارائه خدمات عمومی و از آن طریق کیفیت زندگی به طور کلی، متأسفانه در ایران تاکنون توجه چندانی به این مسأله نشده و مطالعات زیادی در این زمینه صورت نگرفته است(اختر و همکاران، .(2009
با سنجش و ارزیابی میزان رضایت ساکنان از عملکرد شهرداری محل سکونت خویش به این نکته پی برده شود که میزان رضایت مردم منطقه از عملکرد شهرداری و کیفیت فضای سبز چگونه است و این که تفاوت های موجود در سطح محلات (اقتصادی ، فرهنگی )چه تأثیری بر تفاوت نظرات شهروندان دارد.
روند روزافزون و رو به رشد تحولات اجتماعی و سیاسی و فرهنگی در سطوح ملی و فراملی امروزه نقش محوری و مهم تشکلهای مردمی را در جوامع شهری پررنگ ساخته است .در حوزه مسائل شهری نیز کوچک شدن اندازه دولت -و به تبع آن شهرداری ها موجب شده است که همیاری مردم درپیشبرد مسائل شهر و شهرنشینی به امری اجتناب ناپذیرتبدیل شود(ویسی،.(1386
در مقاله ای که گوتیرز و همکارانش در سال 2009 منتشر کرده اند به بررسی رابطه بین کیفیت خدمات، رضایت مردم و اعتبار حکومت محلی براساس گزارش رضایت شهروندان از سنجش کیفیت خدمات دولت محلی پرداخته اند.
سوقدهی مردم به سوی مشارکت، اعتمادسازی دوطرفه بین مردم و مسئولین نقش اساسی را بازی می کنند(مارشال، .(2004 یافته های صابری فرد و همکاران (1392) نشان داد که وقتی اولویتها و خواستههای مردم محلی مورد توجه قرار گیرد، مشارکت حداکثر مردم امکانپذیر است و میتوان این مشارکت را تا بیش از 80 درصد افزایش داد.
تحقیق خراسانی و مهربانی (1382) که در محله 13 آبان تهران در راستای مشارکت مردم در حفظ و توسعهی فضای سبز انجام شد نشان داد که بیش از 90 درصد پاسخگویان پیشنهادهای بسیار خوبی برای حفظ فضای سبز داشته و علاقه خود را برای حفظ، نگهداری و توسعه فضای سبز و پارک های محلی اعلام نموده اند.
نتایج محمودی و شکری (1391) در بررسی و تحلیل کیفیت فضای سبز شهری بر پایه سنجش میزان رضایتمندی شهروندان نشان میدهد سطح رضایت عمومی شهروندان از کیفیت فضای سبز شهری در شهر سقز از متوسط بیشتر است و نزدیک به %56 میباشد، اما از نظر ویژگیهای اجتماعی پاسخ دهندگان مانند جمعیت، سن، تحصیلات و میزان آگاهی از وظایف شهرداری تفاوتمعناداری میان نظرات شهروندان وجود دارد.
2
نتایج اجزاءشکوهی و افشار (1391) در بررسی میزان مشارکت شهروندان مهاجر و بومی در حفظ و نگهداری فضای سبز ناحیه 2 منطقه 3 شهر مشهد نشان داد که به غیر از وجود رابطه میان تمایل ساکنین به مشارکت در حفظ و نگهداری فضای سبز و مهاجر بودن یا نبودن آنها، میان سایر متغیرها از جمله احساس مسئولیت برای حفظ و نگهداری فضای سبز و اطلاع داشتن از طرحهای تشویقی و ... هیچ رابطهای وجود ندارد و بطور کلی مشارکت ساکنین در این منطقه محدود است که نیاز به اطلاع رسانی هر چه بیشتر در این زمینه و تشویق افراد به مشارکت برای حفظ و نگهداری را میطلبد.
در تحقیق حیدری و بشری (1387) که با تهیه پرسشنامه و روش پیمایش صورت گرفت عملکرد شهرداریها، رضایت شهروندان، راهکارهای جلب مشارکت و خط مشی آینده شهرداری ها در زمینه فضاهای سبز مورد بررسی قرار گیرد. نتایج تحقیق نشان داد که بطور کلی میزان استفاده شهروندان از انواع فضاهای سبز شهری در حدود خیلی زیاد، زیاد، متوسط، کم، خیلی کم به ترتیب برابر با %21/1، %28/8، %34/7، %14/6، و %0/8 می باشد. از سوی دیگر % 23/8 شهرواندان در سطح خیلی کم، %30/4 در سطح کم، %31/4 در سطح متوسط، %13/6 در سطح زیاد و %0/8 در سطح خیلی زیاد از جنبه های مختلف فضاهای سبز رضایت دارند.
نتایج بدست آمده از مطالعات توکلی و حسنپور (1392) نشان داد هر چه میزان" رضایتمندی افراد از خدمات رسانی مدیران شهری "و" احساس مالکیت" بیشتر باشد، به همان میزان تمایل به مشارکت در مدیریت شهری افزایش مییابد، میزان مشارکت در محدوده مورد مطالعه رابطه مستقیم با مدت زمان سکونت و نوع مالکیت املاک دارد. مطالعات نشان میدهد احساس مالکیت، 42 درصد و وضعیت اقتصادی و اجتماعی شهروندان تا 48 درصد بر میزان و کیفیت مشارکت شهروندان تاثیرگذار خواهد بود. لذا موفقیت طرحها و پروژههای مشارکتی مبین این مطلب است که سازمانهای تصمیمگیر با مشارکت شهروندان در اداره امور شهر میتوانند به موفقیت شایانی در اداره امور شهر دست یابند.
نتایج مطالعات شریفزاده و صدقی (1388) در بررسی عوامل مؤثر بر مشارکت شهروندان در اداره امور شهر نشان داد که توجه به نیازهای شهروندان و دادن آموزش های لازم به آنان، برنامه ریزی برای اوقات فراغت شهروندان و برگزاری همایش ها و هم اندیشی ها، گسترش اطلاع رسانی به شهروندان، تقویت روحیه اعتماد بین مردم و پاسخگو بودن مسئولین شهری، از جمله راه کارهایی است که می توان با تقویت و تأکید بر آنها، زمینه مشارکت افراد در امور شهر را فراهم ساخت.
در این تحقیق به بررسی و تحلیل کیفیت فضای سبز شهری بر پایه سنجش میزان رضایتمندی شهروندان باقرشهری پرداخته شده است..
مواد و روشها
موقعیت منطقه موردمطالعه
باقرشهر یکی از شهرهای حاشیهای کلان شهر تهران بوده که در محور ارتباطی تهران – قم و درحوزه استحفاظی شهرستان ری واقع شده است و دارای جمعیتی بیش از 80 هزار نفر شهروند بومی و مهاجر اتباع خارجی می باشد.
این شهر با 44/3 کیلومترمربع و با جمعیتی بالغ بر هشتادهزار نفر از شمال به حریم منطقه 19و20 شهرداری تهران، از جنوب به شهر کهریزک، از جنوب شرقی با جلگه ورامین، از جنوبغربی با بهشت زهرا(س) و حرم مطهر حضرت امام خمینی (ره) همجوار است. طول جغرافیایی این شهر 51 درجه و 24 دقیقه و عرض جغرافیایی 35 درجه و 32 دقیقه و ارتقاع آن از سطح دریا 1020 متر میباشد، با توجه به آمار ایستگاه هواشناسی مهرآباد در دوره آماری 30 ساله (1360-1389) میانگین دمای سالیانه 17/3 درجه
سانتیگراد، میانگین حداکثر دما 23 سانتیگراد و حداقل دما 12 سانتیگراد میباشد و وزش باد در این منطقه بادهای غربی ، جنوب شرقی به شرق و در نهایت شمالی میباشد .
روش گردآوری اطلاعات (1 مطالعات کتابخانه ای و اسنادی (2جستجو از طریق اینترنت
(3 مطالعه میدانی: فعالیتهای شهروندان در محدوده، در قالب پرسشنامههای آزاد یا باز مصاحبههایی با شهروندان انجام شود. برای گرفتن برخی از مطالعات انجام شده در شهرداری به دفتر فضای سبز طی چند مرحله مراجعه شد و نهایتاً پرسشنامه تحقیق با مراجعه حضوری به محدوده جغرافیایی تحقیق از طریق مصاحبه با شهروندان تکمیل گردید.
ابزار این تحقیق پرسشنامهای است که بر مبنای اهداف، فرضیات و سؤالهای تحقیق تنظیم شده است. بخش عمدهای از سؤالات مطروحه در پرسشنامه بر مبنای نظریهها و تئوریهای موجود در زمینه استفاده از فضای سبز میباشد.
بخشهای مختلف پرسشنامه شامل: ویژگیهای فردی، اقتصادی، اجتماعی و دیدگاه های شهروندان مرتبط با شهرداری و فضای سبز می باشد.
در این تحقیق، به منظور محاسبه بلیتقا اعتماد از روش آلفای کرونباخ استفاده شده است. روش مذکور معمولاً زمانی به کار خواهد رفت که سؤالات آزمون دارای وجوه دو قسمتی نباشد. در واقع نشان میدهد تا چه حد برداشت پاسخگویان از سوالات یکسان بوده است. برای محاسبه ضریب آلفای کرونباخ، ابتدا باید واریانس نمرههای هر زیر مجموعه سؤالهای پرسشنامه (یا زیر آزمون) و واریانس کل را محاسبه کرد. سپس با استفاده از فرمول زیر مقدار ضریب آلفا را محاسبه کرد.[5]
به منظور محاسبه ضریب آلفای کرونباخ تعداد 30 پرسشنامه بین شهروندان توزیع گردید و در نهایت آلفای کل برای 30 آیتم مورد بررسی 0/88 بدست آمد.
جامعه آماری و تعیین حجم نمونه
جامعه آماری تحقیق حاضر کلیه شهروندان باقرشهر((N=59000 می باشند که در این شهر سکنی دارند. جهت تعیین حجم نمونه از فرمول نمونه گیری کوکران استفاده شد. بر این اساس حجم نمونه 100 نفر بدست آمد که بنا به درنظر گرفتن ملاحظاتی تعداد 200 پرسشنامه به روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای چند مرحله ای در اختیار شهروندان قرار گرفت و در نهایت 180 پرسشنامه گردآوری و مورد تحلیل قرار گرفت.
N شامل جامعه آماری به تعداد 59000 نفر، Z برابر با 1/96 ، d برابر 0/1 و p و q هر کدام 0/50 می باشد. بر این اساس حجم نمونه n=100 برآورده شد.
Nz² pq N=
(N-1)d²+z²pq
برای تجزیه و تحلیل اطلاعات این پژوهش از از نرم افزار spss در محیط Windows استفاده گردید.
4
نتایج و بحث
توصیف جمعیتی پاسخگویان
طبق یافته ها، جنسیت غالب شهروندان مورد مطالعه را مردان با 59/4 درصد تشکیل می دهند و تنها 40/6 درصد شهروندان مورد مطالعه زن می باشند. از بین پاسخگویان 7 نفر بی سواد، 16 نفر دارای تحصیلات ابتدایی، 21 نفر راهنمایی، 9 نفر دبیرستان، 71 نفر دیپلم، 2 نفر فوق دیپلم، 48 نفر لیسانس و 8 نفر فوق لیسانس بودند. غالب پاسخگویان متأهل((%74/4 بودند. اکثریت ایشان در نهادهای دولتی و خصوصی مشغول بکار هستند((%45 و تنها حدود 9 درصد از پاسخگویان دارای شغل دوم می باشند.
اکثریت شهروندان باقرشهر مهاجرانی بودنی که در منطقه سکنی گزیدند(.(% 56/7 مطالعات نشان داد که میانگین سنی پاسخگویان 35/95 سال با انحراف معیار 1/0 می باشد. جوان ترین پاسخگو 20 و مسن ترین 65 ساله می باشند. میانه 35 و مد 28 بدست آمد. البته چند مد بدست آمد که کوچکترین آن گزارش شد. در خصوص سنوات سکونت در باقرشهر، یافته ها نشان می دهد که میانگین سال های سکونت در این منطقه 23/88 سال با انحراف معیار 10/53 می باشد. حدقل سکونت 2 و حداکثر 55 سال است. از طرفی میانه 25 و مد 30 بدست آمد. همچنین میانگین درآمدی پاسخگویان 1241600، میانه و مد هر کدام 1000000 تومان می باشد. انحراف معیار 759200 بدست آمد. کمترین درآمد سیصد هزار تومان و بیشترین درآمد پنج میلیون تومان می باشد.
جهت سنجش نمره مشارکت اجتماعی، عضویت پاسخگویان در چهار سطح سنجیده شد بدین معنا که نمره مشارکت اجتماعی شهروندان بین 0 الی 4 بدست خواهد آمد. میانگین بدست آمده 0/36 با انحراف معیار 0/78 بدست آمد که حاکی از سطح بسیار پایین مشارکت اجتماعی شهروندان باقرشهر است. همچنین لازم به ذکر است از بین 179 نفر از نمونه تحقیق تنها 65 نفر در یک یا چند نهاد عضو بودند(جدول، .(1
یافته ها نشان می دهد از دیدگاه شهروندان باقرشهر بوستان عطر سیب زیباترین مکان در باقرشهر می باشد((%42/8 و 11/7 درصد از پاسخگویان اعتقاد دارند که در باقرشهر مکان زیبایی وجود ندارد.
بر اساس یافته های بدست آمده، پاسخگویان مهمترین مانع و محدودیت در فضاهای سبز باقرشهر را نبود امنیت (%48/9) و سپس کمبود امکانات آموزشی و فرهنگی((%23/9 می دانند. از طرفی 9/4 درصد از پاسخگویان فضاهای سبز باقرشهر را از لحاظ امکانات و خدمات مختلف مناسب ارزیابی کردند.
حدود 55 درصد از پاسخگویان بیان کردند که در طی سه سال گذشته فضاهای سبز و پارک های باقرشهر بهبود داشته است. هر شهروند باقرشهر در ماه بطور متوسط 20/56 ساعت با انحراف معیار 28/64 از فضاهای سبز و کمربند سبز باقرشهر استفاده می کند. حداقل استفاده صفر و حداکثر 200 ساعت در ماه می باشد که با توجه به داشتن مقادیر دور افتاده میانه 10 و مد نیز 10 ساعت در ماه بدست آمد.
شهروندان باقرشهر باور دارند که با همکاری دولت و مردم فضاهای سبز شهراشان از موقعیت مناسبی جهت توسعه و حفظ برخوردار خواهند بود(.(%55 درنهایت 53/3 درصد از پاسخگویان اعلام کردند هیچ گونه ارتباطی با شهرداری باقرشهر ندارند.
یافته ها نشان می دهد میزان اطلاع 76/7 درصد شهروندان از فعالیت های شهرداری باقرشهر در خصوص حفظ و توسعه فضای سبز در حد متوسط به پایین می باشد.
