بخشی از مقاله
چکیده :
تحولات سیاسی و اجتماعی که توسط انقلاب اسلامی در ایران صورت گرفت در مقایسه با تحولات عمیق تر در حوزه علمی و فرهنگی به ویژه علوم انسانی، به سان جهاد اصغری بود که انجام شد، اما جهاد اکبرش بر عهده دلسوزان انقلاب هنوز باقی مانده است. رهبر انقلاب، آیت االله خامنه ای به عنوان شخصیت برجسته دینی و علمی و سیاسی، در سخنان فراوانی بر ضرورت این جهاد عظیم تاکید نموده و با توضیح و تحلیل چالش های موجود در این حوزه، توصیه ها و راهکارهای مهمی نیز ارائه فرموده اند.
این تحقیق به روش استقرایی بیانات معظم له در این باره را دسته بندی و بررسی نموده است. بر این اساس، اهم چالش های مزبور عبارت اند از عقب ماندگی دراز مدت علمی در اثر حاکمیت سلاطین دست نشانده، سرازیری سیل علوم انسانی سکولار و بعضا ضد دینی بدون عبور از فیلترهای نقد و تنقیح صحیح اسلامی، القاء روحیه تقلیدی و ترجمه ای نسبت به علوم غربی، کم کاری نهادهای دولتی مربوطه و غیره .
اهم توصیه ها و راهکارهای معظم له نیز عبارتند از همت و کار مضاعف در جهت تولید علم، ایجاد روحیه اعتماد به نفس شخصی و ملی، جذب استعدادهای درخشان در حوزه علوم انسانی، تاسیس isi اسلامی، برپایی کرسی های نقد و مناظره علمی در حوزه و دانشگاه، تدوین مدل ایرانی- اسلامی علوم انسانی و حمایت و استفاده از پتانسیل عظیم حوزه های علوم اسلامی. شاخه های مختلف علم از منظر نقش و رسالتی که در جامعه انسانی ایفاء می کنند و به تبع آن از نظر اهمیت، در یک سطح نیستند، بلکه رابطه اصل و فرع و یا هدف و وسیله بین آنها برقرار است.
در این میان علوم انسانی عهده دار تبیین لایه های زیرین حیات انسان و فلسفه ارزشمندی سایر علوم اند و خطوط کلی و اهداف بلند مدت حرکت یک جامعه را ترسیم می کنند. کشور ما به دلیل برخورداری از فرهنگ غنی اسلام، به گنجینه ارزشمندی از علوم انسانی دسترسی دارد، اما به دلایل مختلف نه تنها از این فرصت گرانبها بهره لازم و کافی را نبرده بلکه تا حدود زیادی از علوم انسانی غربی که مولد فرهنگ منحط و ضد انسانی است، تاثیر پذیرفته است.
بررسی دلایل این معضل مهم از منظر رهبر معظم انقلاب، حضرت آیت االله خامنه ای به لحاظ شخصیت دینی، علمی و سیاسی ایشان، قدم بزرگی در مسیر درمان این زخم عمیق جامعه اسلامی است. ایشان در باب اهمیت تحول در علوم انسانی و علوم پایه، بیانات متعددی دارند و رویکرد و مسیر کلی تحولات علمی و کاربردی در یک جامعه را بر عهده این علوم دانسته و می فرمایند : حقیقتاً» همه ی دانش ها، همه ی تحرکات برتر در یک جامعه، مثل یک کالبد است که روح آن، علوم انسانی است.
علوم انسانی جهت می دهد، مشخص می کند که ما کدام طرف داریم می رویم، دانش ما دنبال چیست. وقتی علوم انسانی منحرف شد و بر پایه های غلط و جهان بینی های غلط استوار شد، نتیجه این می شود که همه ی تحرکات جامعه به سمت یک گرایش انحرافی پیش میرود - «بیانات در دیدار جمعی از نخبگان و برگزیدگان علمی، . - 1390/7/13 تاکید بر نقش حاکمیتی علوم انسانی بر سایر علوم و به تبع آن، بر حوادث مهم دنیا، به دفعات در بیانات معظم له به چشم می خورد:
»بسیاری از حوادث دنیا حتّی در زمینه های اقتصادی و سیاسی و غیره،محکومِ نظرات صاحب نظران در علوم انسانی است؛ در جامعه شناسی، در روانشناسی، در فلسفه؛ آنها هستند که شاخص ها را مشخص می کنند. در این زمینه ها ما باید نظریه پردازی های خودمان را داشته باشیم و باید کار کنیم - «بیانات در دیدار اساتید و دانشجویان دانشگاههای شیراز، . - 1387/2/14 به عنوان نمونه ایشان یکی از موارد نقش آفرینی علوم انسانی در علوم مهندسی را این گونه تایید می کنند :
»این آماری که این برادر عزیزمان دادند برای من جالب بود که گفتند در پیشرفت صنعتی، حدود چهل درصدمثلاً -یا پنجاه درصد- مربوط به مسائل مهندسی و مربوط به مسائلفنّی است، حدود پنجاه شصت درصد مربوط به مسائل علوم انسانی -مثلمدیریّت، همکاری، سخت کوشی- است؛ راست میگویند، این خیلی مهم است - «بیانات در دیدار اساتید دانشگاه ها، . - 1394/4/13 اکنون مسئله این است که با گذشت نزدیک به چهار دهه از انقلاب اسلامی، اگر چه در ابعاد سیاسی و اجتماعی شاهد تحولات بزرگی هستیم؛ اما در ابعاد عمیق علمی و فرهنگی، خصوصا علوم انسانی که رابطه مستقیم با روح انقلاب اسلامی دارد، تحول چشمگیری به چشم نمی خورد.
این مسئله در بیانات زیادی از رهبر معظم انقلاب به خوبی منعکس گردیده: »علوم انسانی آن وقتی صحیح و مفید و تربیت کننده ی صحیح انسان خواهد بود و به فرد و جامعه نفع خواهد رساند که براساستفکّر الهی و جهان بینی الهی باشد؛ این امروز در دانش های علوم انسانی در وضع کنونی وجود ندارد« - بیانات در دیدار اساتید دانشگاهها، . - 1393/4/11 در جای دیگر می فرمایند : »ما در زمینه ی علوم انسانی، کار بومی، تحقیقات اسلامی چقدر داریم؟ کتاب آماده در زمینه های علوم انسانی مگر چقدر داریم؟ استاد مبرزی که معتقد به جهان بینی اسلامی باشد و بخواهد جامعه شناسی یا روانشناسی یا مدیریت یا غیره درس بدهد، مگر چقدر داریم، که این همه دانشجو برای این رشته ها میگیریم؟ این نگران کننده است. بسیاری از مباحث علوم انسانی، مبتنی بر فلسفه هائی هستند که مبنایش مادی گری است، مبنایش حیوان انگاشتن انسان است، عدم مسئولیت انسان در قبال خداوند متعال است، نداشتن نگاه معنوی به انسان و جهان است.
خوب، این علوم انسانی را ترجمه کنیم، آنچه را که غربی ها گفتند و نوشتند،عیناً ما همان را بیاوریم به جوان خودمان تعلیم بدهیم، در واقع شکاکیت و تردید و بی اعتقادی به مبانی الهی و اسلامی و ارزش های خودمان را در قالب های درسی به جوان ها منتقل کنیم؛ این چیز خیلی مطلوبی نیست - «بیانات در دیدار اساتید دانشگاه ها، . - 1388/6/8 بنابراین تحول و انقلابی که در کشور ما انجام شده، بعد از گذشت نزدیک به چهار دهه، به مثابه جهاد اصغری است در مقابل جهاد اکبر که جهاد باطنی و عمیق است و هنوز بر عهده دلسوزان انقلاب باقی مانده است.
بعد از روشن شدن اصل مسئله و اهمیت آن، اکنون به محورهای اصلی چالش در علوم انسانی و راه حل های برون رفت از آن از دیدگاه معظم له می پردازیم . اهداف و پرسش های پژوهش هدف این نوشتار ترسیم چشم انداز رهبر معظم انقلاب نسبت به اهمیت، چالش ها و راهکارهای تحول در علوم انسانی است. در این راستا به پرسش هایی از این قبیل از منظر معظم له پاسخ داده می شود :
الف - اهمیت علوم انسانی در مقایسه با سایر علوم در حرکت رو به رشد یک جامعه چگونه است ؟
ب - آیا علوم انسانی کنونی در کشور، نیازمند تحول اساسی است یا خیر؟ چرا ؟
ج - چالش های کنونی علوم انسانی و علل پیدایش آنها چیست؟
د - راهکار برون رفت از این چالش ها و تحول در علوم انسانی در جهت نیل به مدلی ایرانیBاسلامی در شان کشور ما کدام است ؟
پیشینه پژوهش کتاب »مطالبات مقام معظم رهبری در موضوع علوم انسانی«، که به همت ناصر بروجردی جمع آوری و توسط موسسه فرهنگی سراج به چاپ رسیده است. همچنین کتاب »علمی برای تحول :علوم انسانی از منظر مقام معظم رهبری«، با نام معظم له »سید علی خامنه ای« توسط انتشارات کتاب فردا به چاپ رسیده و برخی مقالات و گزارش ها که در سایت های اینترنتی به چشم می خورد مانند :
» تحول در علوم انسانی از نگاه مقام معظم رهبری« مهدی جمشیدی، پایگاه جامع و تخصصی جنگ نرم» و همچنین »علوم انسانی و بایسته های آن از دیدگاه مقام معظم رهبری« نویسنده: غ.گ . سایت پژوهشکده باقر العلوم؛ از جمله پیشینه های تحقیق به شمارند .
