بخشی از مقاله
چکیده
نقد در لغت به معنای بازشناسی سره از ناسره و جدا کردن ناخالصی هاست . در سراسر تاریخ اندیشمندان بزرگی بر لزوم نقد تاکید کرده و مبانی، اصول و چارچوب هایی برای آن تعیین کرده اند. در این میان بازشناسی آرا و نظرات حضرت آیت االله خامنه ای، رهبر معظم انقلاب اسلامی ایران در مورد مفهوم نقد جایگاه ویژه ای دارد. در پژوهش انجام شده تمامی سخرانی ها، بیانات، نامه ها و دیدارها و ایشان پس از رهبری جمهوری اسلامی ایران - 1368/03/15 - مطالعهشده و با روش تحلیل محتوا، مقوله ها استجراج و مضامین کدگذاری شده اند. در این پژوهش تلاش است تا منظومه فکری ایشان در باب نقد و انتقاد سازنده استخراج شودکه حاصل آن دستیابی به مقوله هایی چون، انصاف، عدم تخربب،دیدن نقاط قوت و ضعف در کنار یکدیگر، استمرار نقد و ... اشاره کرد.
کلید واژه ها: نقد - انتقاد - نقد منصفانه - آیت االله خامنه ای - رهبر معظم انقلاب
مقدمه
نقد را »سره از ناسره جدا کردن« و »شناختن محاسن و معایب« گفته اند - معین، 1386، ج 4،ص . - 3383 در فرهنگ دهخدا درباره واژه ی نقد آمده است که نقد به مفهوم »داوری و قضاوت دوجانبه« در مورد یک گزاره است. هم چنین این واژه به معنای »بهین چیزی را گزیدن« نیز آمده است - تاج المصادر زوزونی، ص. - 5 معنی عیب جویی نیز که از لوازم "به گزینی" است ظاهرا از قدیم در اصل کلمه نقد مستتر بوده است. لذا از دیر باز این کلمه در مورد شناخت محاسن و معایب کلام به کار رفته است. چنان که آن لفظی هم که امروز در فرهنگ اروپایی جهت این معنی به کار می رود در اصل به معنی رای زدن و داوری کردن است و شک نیست که رای زدن و داوری کردن درباره ی نیک و بد امور و سره و ناسره ی آنها مستلزم معرفت درست و دقیق آن امور است. - زرین کوب،1374، ص - 22
واژه دیگری که ریشه ی مشترک با واژه "نقد" دارد و در کنار آن و گاهی به جای آن به کار می رود، "انتقاد" است. انتقاد مصدر باب افتعال است و در کتب لغت عربی معنای جداگانه ای برای آن ذکر نشده است و در حقیقت، به عملیات نقد کردن، انتقاد گفته می شود. - ابن منظور، 1414ق، ج3، ص - 435 در زبان فارسی هم نیز "انتقاد" در لغت به معنای سره کردن، نقد گرفتن پول، خرده گرفتن، جدا کردن خوب از بد یا کاه از گندم به کار رفته است. - معین، 1386، ج 1، ص - 306شهیدمطهّری نیز در تعریف و تفسیر نقد و انتقاد می نویسد: »قوه نقادی و انتقاد کردن« به معنای عیب گرفتن نیست. معنای انتقاد، یک شی ء را در محک قرار دادن و به وسیله ی محک زدن به آن سالم و ناسالم را تشخیص دادن است. - مطهری، 1362، ج1، ص - 285
روش پژوهش
در این پژوهش ابتدا تمامی سخن رانی ها، بیانات، نامه ها و دیدارهای ایشان بررسی شد و پس از مطالعه و تحلیل محتوا، گزاره هایی که در رابطه با نقد و انتقاد و فرهنگ آن بود استخراج شد. سپس با کدگذاری متون، تحلیل مضامین انجام شد. بنابراین روش این پژوهش تحلیل محتوا1 و کدگذاری مقوله ها1 است.
تعریف نقد در کلام مقام معظم رهبری
واژه نقد در کلام مقام معظم رهبری این گونه تعریف شده است: »نقد، یعنی عیارسنجی؛ یعنی یک چیز خوب را آدم ببیند که خوب است، یک چیز بد را ببیند که بد است. اگر این شد، آن وقت نقاط خوب را که دید، با نقاط بد جمع بندی میکند، آنگاه از جمع بندی باید دید چه حاصل میشود. - خامنه ای،. - 1377/12/04 نقد یعنی ارزیابی و جدا کردن سره از ناسره - خامنه ای،. - 1377/03/05ایشان در دیدار اعضای هیأت دولت هم در تعریفی از نقد بیان کردند که: »وقتی شما طلا را می برید پیش یک زرگر که نقادی کند، او می گوید که آقا! این عیارش بیست است؛ یعنی عیار بیست را قبول میکند؛ حالا از بیست و چهار عیار - که طلای خالص است - چهار عیار کم است. این شد نقادی - خامنه ای،. - 1387/06/02
ضرورت و لزوم نقد در جامعه
رهبر معظم انقلاب در پاسخ به نامه ی جمعی از جمعی از دانش آموختگان و پژوهش گران حوزه ی علمیه در مورد کرسی های نظریه پردازی مبانی روشنی از لزوم نقد در جامعه بیان کردند و در مقایسه نقدپذیری مسئولین در نظام اسلامی با حکومت های طاغوتی تبیین کردند: »نباید از »آزادی« ترسید و از »مناظره« گریخت و »نقد و انتقاد« را به کالای قاچاق و یا امری تشریفاتی، تبدیل کرد چنان چه نباید به جای مناظره، به »جدال و مراء«، گرفتار آمد و به جای آزادی، به دامهتّاکی و مسئولیت گریزی لغزید. بیشک آزادی خواهی و مطالبه فرصتی برای اندیشیدن و برای بیان اندیشه توأم با رعایت »ادب استفاده از آزادی«، یک مطالبه اسلامی است و »آزادی تفکر، قلم و بیان«، نه یک شعار تبلیغاتی بلکه از اهداف اصلی انقلاب اسلامی است. من عمیقاً متأسفم که برخی میان مرداب »سکوت و جمود« با گرداب »هرزه گوئی و کفرگوئی«، طریق سومی نمیشناسند و گمان میکنند که برای پرهیز از هر یک از این دو، باید به دام دیگری افتاد. حال آنکه انقلاب اسلامی آمد تا هم »فرهنگ خفقان و سرجنبانیدن و جمود« و هم »فرهنگ آزادی بیمهار و خودخواهانه غربی« را نقد و اصلاح کند و فضائی بسازد که در آن، »آزادی بیان«، مقید به »منطق و اخلاق و حقوق معنوی و مادی
