بخشی از مقاله
چکیده
حوزههای علمیه که همواره و در هر زمانی متناسب با نیازهای جامعه خویش، به پاسخگویی مسائل و موضوعات جامعه مؤمنانه مشغول بودهاند، در بستر انقلاب اسلامی مأموریتی مضاعف یافته و خود را ملزم دانسته دانشهای حوزوی را در راستای اداره مطلوب جامعه اسلامی، بکار بگیرند. تحقق این امر ضمن اینکه مستلزم ملاحظه ضوابطی چون: »پویایی روش این علوم«، »کارآمدسازی دانشها«، »روزآمدی و ملاحظه شرایط زمانه در استنباط« و »نظاموارگی دانشهای حوزوی به غرض اداره جامعه«، در توسعه علوم حوزوی به این تراز، مدّ نظر قرار دهد که از ان میان میتوان به اموری چون: »بازتولید علوم حوزوی در راستای اداره مطلوب نظام اسلامی«، »ایجاد دامنه سیاسی، اجتماعی، حکومتی برای علوم حوزوی«، »پاسخگویی به نیازهای همهجانبه نظام اسلامی« و »فراگیر شدن رویکرد فقه حکومتی در درسهای حوزوی« اشاره کرد. این تحقیق، درصدد است با تأکید بر دیدگاه آیت خامنهای و براساس روش توصیفی و تحلیلی، شاخصها، ضوابط و راهکارهای وصول علوم حوزوی به تراز مطلوب انقلاب اسلامی را مدّ نظر قرار دهد.
مقدمه
حوزههای علمیه در همه ادوار و زمانها پاسخگوی نیازهای جامعه مؤمنانه بوده، هدایت جامعه به سوی سعادت را مد نظر قرار میدادند و گرچه عمده انتظار جوامع مؤمنانه از حوزههای علمیه در ادوار سابق، پاسخگویی به نیازهای فردی مؤمنان بوده و سوقدادن جامعه به سوی ارزشهای سیاسی حکومتی دین اسلام، از حوزه علمیّه انتظار نمیرفت، لکن با پیروزی انقلاب اسلامی و تحقق حکومتی بر اساس ارزشهای دین اسلام با محوریت فقه شیعه و رهبری فقیه جامعالشرایط، سطح انتظار از حوزه علمیه توسعه یافته، پشتیبانی و حمایت از انقلاب اسلامی به مثابه چکیده ارزشهای اسلام حداکثری - سیاسی-حکومتی - از وظافی اصلی علمی، عملی حوزه و روحانیّت شیعه محسوب میشود.
ازاینرو همچنانکه حوزههای علمیه در زمان حاکمیت حاکمان جور، وظایف خود را در پاسخگویی به نیازهای زمانه خویش، بهخوبی انجام دادهاند، در عصر حاضر نیز میبایست با درک شرایط موجود جامعه، وظایف خویش را در حمایت و پشتیبانی نظری و عملی از نظام اسلامی، باز شناخته و در آن راستا گام بردارند. حوزه علمیه انقلابی در عصر حاضر که تحقّق حداکثری دین در عرصه جامعه را مد نظر قرار میدهد، میبایست در فضای تحقق حاکمیت اسلامی، با درک شرایط موجود، همراهی خویش با انقلاب را مد نظر قرار داده و با حفظ روحیه انقلابی، ضمن بهدوربودن از تفکر سکولار، تبیین مبانی حداکثری نظام سیاسی را در قالب تبیین رویکرد حکومتی به فقه و نظامسازی در عرصههای مختلف زندگی، مورد عنایت قرار دهد و ضمن بازنگری در علوم رایج حوزوی با نگاه به نیازهای حکومتی و در راستای تحکیم حاکمیت حداکثری دین در جامعه، گفتمانی متناسب با این نظام معرفتی در جامعه علمی، ایجاد و ترویج نماید.
با عنایت به اینکه اصطلاح حوزه انقلابی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و استقرار جمهوری اسلامی ایران و در چند سال اخیر از سوی آیت خامنهای، رهبر انقلاب اسلامی، مورد استفاده و تأکید قرار گرفته و ادبیات این عرصه نیز به ایشان مستند است، این تحقیق ضمن بازخوانی دیدگاه ایشان در خصوص رویکرد انقلابی حوزه علمیه، مواردی را که نمایانگر چیستی حوزه علمیه تراز انقلاب اسلامی در بعد علمی و علوم حوزوی است، مورد عنایت و تحقیق قرار میدهد.
.1 مفاهیم اساسی
.1-1 حوزه علمیه
عالمان دینی در عصر غیبت در راستای تعلیم علوم دینی به طلاب و مشتاقان معارف دینی، مدارس و محافلی ایجاد کرده، طلاب با گردآمدن بر محور استادان، این علوم را فرا میگرفتند. اگرچه در اصطلاح درباره این مدارس نیز میتوان واژه حوزه را به کار برد، شاید بتوان حوزه علمیه را به مجموعه مدارسی اطلاق کرد کهدر یک منطقه جغرافیایی قرار داشته و از مدیریّت متمرکز برخوردارند. حوزههای نجف، سامرا، بغداد و حلّه در زمان گذشته و حوزههای قم، مشهد و اصفهان در عصر حاضر، ذیل این اصطلاح از حوزه علمیه قرار میگیرند.
بر این اساس میتوان حوزه علمیه را به مراکز تحصیلی علوم دینی شیعی - جمعی از نویسندگان، 1365، ج6، ص - 549 به مثابه نهادی دیرپا که کم و بیش در تمامی ادوار پس از غیبت در مناطق شیعهنشین وجود داشته، معنا کرد که آموزش علوم دینی - عقلانی و وحیانی - مستند به مذهب اهل بیت: و مقدمات لازم آن را با هدف شناخت - تفقه - صحیح دین، ارائه نقشه راه زندگی مؤمنانه در جامعه، تبلیغ معارف دینی و عینیّتبخشی به دین و اجرای مناسب احکام دینی در جامعه، مد نظر قرار دادهاند و میراث علمی گرانسنگی در طول سابقه هزارساله حوزه علمیه در عرصههایی مانند فقه، کلام، فلسفه، اخلاق، تفسیر و عرفان در این حوزه علمی نگاشته شده است.
بر این اساس مسلمانان میبایست برای فهم اسلام اصیل - فقاهت در دین - و برای سوقدادن مردم به ارزشهای اسلامی، در محافل علمی حضور یابند. حوزههای علمیه کارکردهای متفاوتی دارند. از یک سو نهاد حوزه، نهادی علمی بوده و فهم عرصههای مختلف علم دینی - عقاید، احکام و اخلاق - را به صورت استدلالی، محور عمل قرار میدهند و از سوی دیگر بر اساس تربیت اخلاقی، تهذیب و خودسازی و پرهیزکاری را تمرین و ممارست میکنند و از جانب دیگر تبیین، گسترش و اعمال دین در جامعه را در قالب تبلیغ و قضاوت، عهدهدار میشوند و پاسخگوی شبهات وارده به دین هستند.
