بخشی از مقاله
چکیده
فرهنگ، از مهم ترین عوامل ایجاد هویت یک ملت است که انسان، به عنوان موجودی اجتماعی و فرهنگی، ایفاگر نقش اصلی آن است. ماهیت انقلاب اسلامی ایران، انقلابی فرهنگی است که با دربرداشتن مجموعه ای از اعتقادات، ارزش ها، اهداف، کردارها و عواطف با محوریت به کارگیری اصول اسلام ناب محمدی، ظهور کرد. در سال های اخیر با توجه به تشدید تهاجم فرهنگی گسترده بیگانگان علیه ایران اسلامی، ضرورت توجه به مساله فرهنگ و توسعه آن، از اهمیتی دوچندان برخوردار گشته است. در این پژوهش با بررسی تعاریف مختلف طرح شده در آثار گوناگون مرتبط با موضوع فرهنگ، تلاش می شود با روش توصیفی تحلیلی و بهره گیری از نظرگاه آیت االله خامنه ای اهمیت توجه به مساله فرهنگ و مسائل فرهنگی را وضوح بخشیده و راهبردهای توسعه آن را شرح دهیم. بر این اساس برنامه ریزی، مراقبت و هدایت فرهنگ توسط مسئولین و صاحب نظران عرصه فرهنگ، ضرورت پیوست فرهنگی و توجه به استلزامات فرهنگی برنامه ریزی های کلان جامعه در حوزه های گوناگون و حفظ تبادل فرهنگی و مشخص کردن حدود و مرزهای آن با تهاجم فرهنگی،مهم ترین نتایج راهبردی توسعه فرهنگی در این پژوهش محسوب می شوند.
کلید واژه ها: فرهنگ، مسائل فرهنگی،راهبردها،توسعه فرهنگی، آیت االله خامنه ای.
مقدمه
فرهنگ به عنوان عامل اصلی تحرک و پویایی یک اجتماع، غایت همه مسیرهای حرکت، ایجادکننده آینده و ضامن آن محسوب می شود. به اعتقاد برخی از متفکرین به ویژه رهبر معظم حضرت آیت االله خامنه ای، ماهیت انقلاب اسلامی ایران، انقلاب فرهنگی است - بیانات در دیدار اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی، - 1375/9/20 که نه تنها مساله فرهنگ، در حاشیه مسائلی هم چون اقتصاد و سیاست نیست، بلکه خود عامل اصلی هدایت و جهت دهنده بسیاری از مسائل حیاتی یک ملت به شمار می آید. رخنه و شکاف اقتصادی قابل جبران، اما رخنه فرهنگی غالبا غیر قابل جبران خواهد بود. - بیانات در دیدار اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی، - 1392/9/19 در میان صاحب نظران، سیاستمداران، جامعه شناسان و متخصصین حوزه فرهنگ، آرای رهبری جمهوری اسلامی، آیت االله خامنه ای، به عنوان قدرت برتر ایران اسلامی، که در دهه های اخیر با بهره گیری از واژه هایی هم چون تهاجم فرهنگی، شبیخون فرهنگی، ناتوی فرهنگی، تاکید فراوانی بر اهمیت توجه به مساله فرهنگ داشته اند، قابل تامل است.
با توجه به این که ایجاد فرهنگ و تولید اندیشه صحیح در جامعه، از نظر مقام معظم رهبری، نوعی جهاد است - بیانات در دیدار جوانان و دانشجویان سیستان و بلوچستان، - 1381/12/6 و موجبات پیشرفت، عزت، توانمندی و نوآوری یک جامعه را فراهم نموده و به آن آبروی جهانی می بخشد، - بیانات پس از بازدید از سازمان صدا و سیما، - 1383/2/28 در این پژوهش تلاش می شود با روش توصیفی تحلیلی و بهره گیری از آرای آیت االله خامنه ای، اهمیت توجه به فرهنگ و مسائل فرهنگی وضوح بخشیده و راهبردهای توسعه آن را شرح دهیم. بر این اساس برنامه ریزی، مراقبت و هدایت فرهنگ توسط مسئولین و صاحب نظران عرصه فرهنگ، ضرورت پیوست فرهنگی و توجه به استلزامات فرهنگی برنامه ریزی های کلان جامعه در حوزه های گوناگون و حفظ تبادل فرهنگی و مشخص کردن حدود و مرزهای آن با ×تهاجم فرهنگی از جمله مهم ترین راهبردها در زمینه توسعه فرهنگی یک ملت به شمار می آیند.
- 1مفهوم شناسی فرهنگ
گرچه در زبان فارسی، واژه "فرهنگ" را مرکب از پیشوند "فر"، به معنای، پیش، رفعت، شکوه ،جلو و "هنگ" از ریشه ثنگ اوستایی، به معنای کشیدن گرفته شده است، فرهختن و فرهنگ مطابق لفظ educate و education به معنی کشیدن و تعلیم و تربیت به کار می رود، - دهخدا،1372، ج 11، ص - 996 اما با مراجعه به متون و آثار گوناگون، در می یابیم که یکی از مهم ترین چالش های پیش رو درباره فرهنگ، این است که فهم معنای مشترک از فرهنگ و توافق در این باره، کاری بس دشوار بوده و به سختی میسر است، به گونه ای که کروبر و کلاکهون، از انسان شناسان مشهور آمریکایی، 164 تعریف گوناگون از فرهنگ را گردآوری و دسته بندی کرده اند. - . - Kroeber& Kluckho,1952 تنوع این تعاریف به حدی است که به عنوان مثال در برخی از تعاریف بر جنبه معنوی فرهنگ، به عنوان وجهه غالب آن یاد می شود، چنان که ابن خلدون ضمن این تاکید، فرهنگ را به مجموعه ای از عادات، رسوم و شئون زندگی مردم تعریف می کند. - ابن خلدون،1372، ج2، - 285
و یا برخی فرهنگ را به مجموعه عادات، اوضاع اجتماعی، آثار فکری، روش ها علمی و ادبی، راه های علمی و فناوری، الگوهای تفکر، احساسات، ارزش هایی که در یک جامعه خاص رایج هستند یا شیوه زندگی مردم و هر آنچه که دارا هستند و از نظر اجتماعی، نه بیولوژی، مرسوم است، باز می شناسند. - صلیبا،1414،ج1، - 378 از سوی دیگر اما، در جهان غرب بر این جنبه فرهنگ پافشاری نمی شود و چه بسا نادیده انگاشته می شود. ادوارد برونت تایلورٌ، مردم شناس انگلیسی قرن نوزدهم، فرهنگ را مجموعه ای از دانش ها، باورها، هنر، قانون، اخلاق و عادات و سایر توانمندی هایی که فرد در اجتماع کسب می کند، معرفی کرد. - تقوی،1385، - 74از نظر آیت االله خامنه ای، مجموعه ایمان، آرمان ها، ارزش ها، تفکرات، خلقیات، ذاتیات و مسائل بومی یک کشور، تشکیل دهنده مبانی فرهنگی آن کشور است. - بیانات در دیدار وزیر علوم و روسای دانشگاهها،17 - 1383/10/
که سهم ارزشها و باورهای معنوی در فرهنگ یک جامعه، به عنوان سهمی زیربنایی و اصلی تلقی می شود. فرهنگ ازادبیّات و هنر تا سبک زندگی، فرهنگ عمومی، اخلاق و رفتار اجتماعی، - بیانات در دیدار رئیسجمهور و اعضای هیأت دولت،» - 1395/6/3 باورهای مردم، ایمان مردم، عادات مردم، آن چیزهایی که مردم در زندگی روزمره با آن سر و کار دائمی دارند و الهامبخش مردم در حرکات و اعمال آنها است،« را دربر می گیرد. قانون گرایی و احترام به قانون، تعاون اجتماعی، تشکیل خانواده و ازدواج، نمونه های یک فرهنگ در حوزه اجتماعی محسوب می شوند. - بیانات در حرم مطهر رضوی، - 1393/1/1 به عبارت دیگر تمامی مظاهر فرهنگی، مانند زبان و خط، و همه آنچه که باطن واصلِ تشکیل دهنده پیکره فرهنگ ملی است؛ هم چون عقاید، آداب اجتماعی، مواریث ملی، خصلتهای بومی و قومی؛ ارکان و مصالح تشکیل دهنده فرهنگ یک ملت
