بخشی از مقاله
چکیده :
تحولات سیاسی و اجتماعی که توسط انقلاب اسلامی در ایران صورت گرفت در مقایسه با تحولات عمیق تر در حوزه علمی و فرهنگی به ویژه علوم انسانی، به سان جهاد اصغري بود که انجام شد، اما جهاد اکبرش بر عهده دلسوزان انقلاب هنوز باقی مانده است. رهبر انقلاب، آیت االله خامنه اي به عنوان شخصیت برجسته دینی و علمی و سیاسی، در سخنان فراوانی بر ضرورت این جهاد عظیم تاکید نموده و با توضیح و تحلیل چالش هاي موجود در این حوزه، توصیه ها و راهکارهاي مهمی نیز ارائه فرموده اند.
این تحقیق به روش استقرایی بیانات معظم له در این باره را دسته بندي و بررسی نموده است. بر این اساس، اهم چالش هاي مزبور عبارت اند از عقب ماندگی دراز مدت علمی در اثر حاکمیت سلاطین دست نشانده، سرازیري سیل علوم انسانی سکولار و بعضا ضد دینی بدون عبور از فیلترهاي نقد و تنقیح صحیح اسلامی، القاء روحیه تقلیدي و ترجمه اي نسبت به علوم غربی، کم کاري نهادهاي دولتی مربوطه و غیره . اهم توصیه ها و راهکارهاي معظم له نیز عبارتند از همت و کار مضاعف در جهت تولید علم، ایجاد روحیه اعتماد به نفس شخصی و ملی، جذب استعدادهاي درخشان در حوزه علوم انسانی، تاسیس isi اسلامی، برپایی کرسی هاي نقد و مناظره علمی در حوزه و دانشگاه، تدوین مدل ایرانی- اسلامی علوم انسانی و حمایت و استفاده از پتانسیل عظیم حوزه هاي علوم اسلامی.
مقدمه و بیان مسئله :
شاخه هاي مختلف علم از منظر نقش و رسالتی که در جامعه انسانی ایفاء می کنند و به تبع آن از نظر اهمیت، در یک سطح نیستند، بلکه رابطه اصل و فرع و یا هدف و وسیله بین آنها برقرار است. در این میان علوم انسانی عهده دار تبیین لایه هاي زیرین حیات انسان و فلسفه ارزشمندي سایر علوم اند و خطوط کلی و اهداف بلند مدت حرکت یک جامعه را ترسیم می کنند. کشور ما به دلیل برخورداري از فرهنگ غنی اسلام، به گنجینه ارزشمندي از علوم انسانی دسترسی دارد، اما به دلایل مختلف نه تنها از این فرصت گرانبها بهره لازم و کافی را نبرده بلکه تا حدود زیادي از علوم انسانی غربی که مولد فرهنگ منحط و ضد انسانی است، تاثیر پذیرفته است. بررسی دلایل این معضل مهم از منظر رهبر معظم انقلاب، حضرت آیت االله خامنه اي به لحاظ شخصیت دینی، علمی و سیاسی ایشان، قدم بزرگی در مسیر درمان این زخم عمیق جامعه اسلامی است.
ایشان در باب اهمیت تحول در علوم انسانی و علوم پایه، بیانات متعددي دارند و رویکرد و مسیر کلی تحولات علمی و کاربردي در یک جامعه را بر عهده این علوم دانسته و می فرمایند : »حقیقتاً همه ي دانش ها، همه ي تحرکات برتر در یک جامعه، مثل یک کالبد است که روح آن، علوم انسانی است. علوم انسانی جهت می دهد، مشخص می کند که ما کدام طرف داریم می رویم، دانش ما دنبال چیست. وقتی علوم انسانی منحرف شد و بر پایه هاي غلط و جهان بینی هاي غلط استوار شد، نتیجه این می شود که همه ي تحرکات جامعه به سمت یک گرایش انحرافی پیش میرود - «بیانات در دیدار جمعی از نخبگان و برگزیدگان علمی، . - 1390/7/13 تاکید بر نقش حاکمیتی علوم انسانی بر سایر علوم و به تبع آن، بر حوادث مهم دنیا، به دفعات در بیانات معظم له به چشم می خورد:
»بسیاري از حوادث دنیا حتّی در زمینه هاي اقتصادي و سیاسی و غیره، محکومِ نظرات صاحب نظران در علوم انسانی است؛ در جامعه شناسی، در روانشناسی، در فلسفه؛ آنها هستند که شاخص ها را مشخص می کنند. در این زمینه ها ما باید نظریه پردازي هاي خودمان را داشته باشیم و باید کار کنیم - «بیانات در دیدار اساتید و دانشجویان دانشگاههاي شیراز، . - 1387/2/14 به عنوان نمونه ایشان یکی از موارد نقش آفرینی علوم انسانی در علوم مهندسی را این گونه تایید می کنند : »این آماري که این برادر عزیزمان دادند براي من جالب بود که گفتند در پیشرفت صنعتی، حدود چهل درصد مثلاً -یا پنجاه درصد- مربوط به مسائل مهندسی و مربوط به مسائل فنّی است، حدود پنجاه شصت درصد مربوط به مسائل علوم انسانی -مثل مدیریّت، همکاري، سخت کوشی- است؛ راست میگویند، این خیلی مهم است - «بیانات در دیدار اساتید دانشگاه ها، . - 1394/4/13
اکنون مسئله این است که با گذشت نزدیک به چهار دهه از انقلاب اسلامی، اگر چه در ابعاد سیاسی و اجتماعی شاهد تحولات بزرگی هستیم؛ اما در ابعاد عمیق علمی و فرهنگی، خصوصا علوم انسانی که رابطه مستقیم با روح انقلاب اسلامی دارد، تحول چشمگیري به چشم نمی خورد. این مسئله در بیانات زیادي از رهبر معظم انقلاب به خوبی منعکس گردیده: »علوم انسانی آن وقتی صحیح و مفید و تربیت کننده ي صحیح انسان خواهد بود و به فرد و جامعه نفع خواهد رساند که براساس تفکّر الهی و جهان بینی الهی باشد؛ این امروز در دانش هاي علوم انسانی در وضع کنونی وجود ندارد« - بیانات در دیدار اساتید دانشگاهها، . - 1393/4/11
در جاي دیگر می فرمایند :
»ما در زمینه ي علوم انسانی، کار بومی، تحقیقات اسلامی چقدر داریم؟ کتاب آماده در زمینه هاي علوم انسانی مگر چقدر داریم؟ استاد مبرزي که معتقد به جهان بینی اسلامی باشد و بخواهد جامعه شناسی یا روانشناسی یا مدیریت یا غیره درس بدهد، مگر چقدر داریم، که این همه دانشجو براي این رشته ها میگیریم؟ این نگران کننده است. بسیاري از مباحث علوم انسانی، مبتنی بر فلسفه هائی هستند که مبنایش مادي گري است، مبنایش حیوان انگاشتن انسان است، عدم مسئولیت انسان در قبال خداوند متعال است،
نداشتن نگاه معنوي به انسان و جهان است. خوب، این علوم انسانی را ترجمه کنیم، آنچه را که غربی ها گفتند و نوشتند، عیناً ما همان را بیاوریم به جوان خودمان تعلیم بدهیم، در واقع شکاکیت و تردید و بی اعتقادي به مبانی الهی و اسلامی و ارزش هاي خودمان را در قالب هاي درسی به جوان ها منتقل کنیم؛ این چیز خیلی مطلوبی نیست - «بیانات در دیدار اساتید دانشگاه ها، . - 1388/6/8 بنابراین تحول و انقلابی که در کشور ما انجام شده، بعد از گذشت نزدیک به چهار دهه، به مثابه جهاد اصغري است در مقابل جهاد اکبر که جهاد باطنی و عمیق است و هنوز بر عهده دلسوزان انقلاب باقی مانده است. بعد از روشن شدن اصل مسئله و اهمیت آن، اکنون به محورهاي اصلی چالش در علوم انسانی و راه حل هاي برون رفت از آن از دیدگاه معظم له می پردازیم .
اهداف و پرسش هاي پژوهش
هدف این نوشتار ترسیم چشم انداز رهبر معظم انقلاب نسبت به اهمیت، چالش ها و راهکارهاي تحول در علوم انسانی است. در این راستا به پرسش هایی از این قبیل از منظر معظم له پاسخ داده می شود :
الف - اهمیت علوم انسانی در مقایسه با سایر علوم در حرکت رو به رشد یک جامعه چگونه است ؟
ب - آیا علوم انسانی کنونی در کشور، نیازمند تحول اساسی است یا خیر؟ چرا ؟
ج - چالش هاي کنونی علوم انسانی و علل پیدایش آنها چیست؟
د - راهکار برون رفت از این چالش ها و تحول در علوم انسانی در جهت نیل به مدلی ایرانی_اسلامی در شان کشور ما کدام است ؟
پیشینه پژوهش
کتاب »مطالبات مقام معظم رهبري در موضوع علوم انسانی«، که به همت ناصر بروجردي جمع آوري و توسط موسسه فرهنگی سراج به چاپ رسیده است. همچنین کتاب »علمی براي تحول :علوم انسانی از منظر
