بخشی از مقاله
چکیده
پدافند غیرعامل با مفهوم کلی دفاع در برابر تهاجم،بدون استفاده از سلاح و درگیر شدن مستقیم،سابقه های بس طولانی در تاریخ بشر دارد.انجام اقدامات دفاع غیرعامل در جنگهای امروزی در جهت مقابله با تهاجمات دشمن و تقلیل خسارات ناشی از حملات زمینی،هوایی و دریایی مهاجم،موضوعی بنیادی است که گستره آن تمامی زیر ساختهای کلیدی،مراکز حیاتی و مهم نظامی و غیرنظامی کشور را در برمیگیرد.
بررسی و تحلیل میزان آسیب پذیری تاسیسات شهری به ویژه در کلانشهرها با رویکرد پدافند غیرعامل زمینه رابرای برنامه ریزی و مدیریت بحرانهای انسانی فراهم میکند.لذا توجه به این رویکرد نوین در مدیریت بحران شهری اصلی مهم در برنامه ریزی شهری پایدار است
دراین تحقیق منطقه 12 شهر تهران که در طرحهای شهری به عنوان یکی از مناطق مهم مرکزی کلانشهر تهران معرفی شده است،به عنوان منطقه مطالعاتی انتخاب شده است،که با بررسی موقعیت مکانی پمپ بنزینهای منطقه 12 تهران به عنوان سهل الوصول ترین نقاط بحرانی و آسیب پذیر در حملات هوایی،با استفاده از آنالیزهای مکانی در نرم افزار ARC GIS و همچنین استفاده از تصاویر ماهواره ای و نقشه کاربریهای اراضی و فضای سبز منطقه نقشه میزان آسیب پذیری منطقه با توجه به روشهای دفاع غیرعامل مورد بررسی قرارگرفته ودر نهایت راهبردهای دفاع غیر عامل با استفاده از قابلیتهای دفاع سبز ارائه شده است.
نتایج بیانگر آن است که با بهره بردن صحیح از راهبردهای پدافند غیر عامل در قالب قابلیتهای دفاع سبز میتوان در کاهش اثرات آسیب پذیری تاسیسات شهری به ویژه پمپ بنزین ها به موفقیتهای قابل توجهی دست یافت.
-1 مقدمه وطرح مسئله
از پایان جنگ جهانی دوم در بسیاری از کشورهای جهان،پدافند غیر عامل به عنوان راهکار غیر مسلحانه در جهت کاهش آسیب پذیری تسلیحات شهری،تجهیزات زیر بنایی و نیروی انسانی مطرح شده و مورد توجه قرار گرفته است
.رعایت الزامات پدافند غیرعامل نه تنها در مقابل حملات احتمالی بلکه در مقابل سوانح طبیعی از اصول لازم در توسعه پایدار و ماندگاری تاسیسات و زیر ساختهای شهری و حفظ جان و مال مردم به شمار میرود.
پدافند غیر عامل بیشتر تاکید روی آن میدیریت پیش از بحران است و عبارتست از هرگونه اقدام غیر مسلحانه ای که موجب کاهش آسیب پذیری نیروی انسانی،ساختمانها،تاسیسات و تجهیزات،اسناد شریانهای کشور در مقابل با بحرانهای طبیعی و عامل انسانی - جنگ،شورش - ،تحریم و... پدافند غیر عامل خوانده میشود.
تاسیسات و تجهیزات شهری که بخشی از آنها زیرساختهای حیاتی،حساس و مهم کلانشر تهران میباشد و بخش دیگر مراکز تولید و توزیع و ارائه خدمات شهری مانند:کاربری اراضی،مخزن و منابع آب شهری،تاسیسات برق شهر مرکز مخابرات،اورژانس،آتش نشانی،فرمانداری،شهرداری از جمله فضاهای عمومی خدماتی و راهبردی در سطح شهر و منطقه هستند که کمتر مورد پژوهش قرار گرفته اند.
امروزه با توجه به تجهیزات جدید و فناوریهای نوینی که با هزینه گزاف احداث و مورد بهره برداری شهری قرار میگیرند و ارتباط مستقیم با سایر کارکردهای شهری را فلج مینماید از جمله مواردی هستند که مورد غفلت قرار گرفته اند.بررسی آسیب پذیری تاسیسات شهری اقدامی اساسی و پایه ای است.بررسی و ارزیابی نقش الزامات پدافند غیر عامل در کاهش آسیب پذیری مراکز و تاسیسات شهری اقدامی ضروری است و تاخیر در آن باعث ناپایداری و آسیب پذیری کلانشهر تهران میگردد.
بطورکلی مفهوم آسیب پذیری چارچوب بسیار مناسبی را برای درک ماهیت بحران،وقایع بحرانی،اثرات و پیامدهای ناشی از وقوع بحران و همچنین واکنش در مقابل بحران در سطوح مختلف فراهم می آورد و این مفهوم در دیدگاه پدافند غیرعامل از اهمیت ویژه ای برخوردار است
توجه به توزیع میزان آسیب پذیری و خطرات انسانی و طبیعی در منطقه 12 شهرتهران یکی از راهکارهای بسیار مهمی است که میتواند به تامین امنیت بهینه این منطقه شهری کمک نماید.بعد فضایی این مسئله از میتوان در قالب - جغرافیای مسائل بحرانی - در منطقه12 مورد تحلیل و بررسی قرار دارد.
بررسی و تحلیل میزان آسیب پذیری کاربریهای شهری به ویژه پمپ بنزین ها با رویکرد پدافند غیرعامل زمینه رابرای برنامه ریزی و مدیریت بحرانهای انسانی فراهم میکند.لذا توجه به این رویکرد نوین در مدیریت بحران شهری اصلی مهم در برنامه ریزی شهری پایدار است که در صورت توجه از مهمترین دستاوردهای آن میتوان به پایداری و ایمنی شهری اشاره کرد.
-2 مبانی نظری
پدافند غیرعامل از مهمترین رویکردهای مطرح شده در حوزه مدیریت بحران شهری در جهت تامین امنیت شهرها و رویارویی با بحرانهای انسانی متحمل و مدیریت آنها میباشد. - اهنی ،،66،1390 - بررسی و تفهیم این رویکرد به منظور ارائه راهبردهای پیشنهادی در راستای مدیریت بحران در کاربری زمین شهری نیازمند آشنایی با مفاهیم کلی این رویکرد است که عبارتنداز:
حفاظت:به تمامی اقدامات و استراتژیهایی اطلاق میشود که جهت جلوگیری از نفوذ افراد آشوبگر با مراکز و سازمانهای حساس صورت میگیرد.
آسیب پذیری:به خسارات ناشی از عناصر و پدیده های بالقوه یا بالفعل بحران زا نسبت به نیروهای انسانی،تجهیزات و تاسیسات در بازه شدت صفر تا صد گفته میشود.
مراکز حیاتی:مراکزی هستند که فعالیتهای گسترده ملی در آنها وجود دارد و استمرار فعالیت آنها برای بقای شهر یا کشور حیاتی است و وقوع بحران در آنها میتواند اختلال اساسی در شهر یا کشور به وجود آورد و کارایی سایر سازمانها را نیز پایین آورد.
آستانه مقاومت ملی،بازدارندگی و دوام و بقای شهر تابعی است از تمهیدات دفاعی که شهر را در مقابل انواع تهدیدات انسانی و طبیعی بیمه میکند.در سطح ملی و جهانی پدافند غیر عامل به عنوان ارکان پنجگانه نیروی نظامی ایران عمل کرده است و باعث بالا بردن قدرت ملی کشور شده است.
کاربریهای اشتعالی - پمپ بنزین،مراکز تقلیل فشار گاز،انبار گاز و... - :کاربریهایی هستند که در سطح خدمات وسیعی در شهر فعالیت نموده و همزمان با حادث شدن بحران - زلزله و جنگ - در شهر و در صورت عدم رعایت سازگاری و ایمنی در زمان استقرار و مکانیابی،علاوه بر به مخاطره افتادن خود کاربری،میتواند به صورت آنی منجر به خسارات جبران ناپذیری در کاربریهای همجوار خود شوند.البته این امر بستگی به نوع بحران و کاربریهای همجوار آن دارد،که بر میزان موج انفجار تاثیر مستقیم دارد.از این کاربریها به عنوان پمپهای خفته در سطح کلانشهرها نیز یاد میشود.
-3 پیشینه پژوهش
برنارد و همکاران - - 2008 در فعالیت پژوهشی خود با عنوان برنامه ریزی و طراحی دفاع شهری در سنگاپور به بررسی و تحلیل میزان آسیب پذیری کاربریها و مقاومت آنها در برابر بحرانهای داخلی و خارجی پرداخته اند.نتایج تحقیق نشان میدهد که ایزوله کردن محیط های حساس و آسیب پذیر به هنگام وقوع بحرانهای شهری از مهمترین راهبردهای پدافند غیرعامل برای کاهش خسارات و صدمات است.
استوارت و همکاران - - 2009 در فعالیت پژوهشی خود با عنوان ارزیابی آشوبهای شهری نوامبر 2005 در فرانسه به ارزیابی و بررسی دلایل و نتایج این آشوبها در کلانشهرها پرداخته اند.نتایج پژوهش آنها نشان میدهد که میزان آسیب پذیری کاربریها به هنگام وقوع بحرانهای شهری با توجه به مکان و شدت آشوب یا بحران و تراکم کاربریها در خیابانهای مختلف شهر متفاوت است.
فشارکی و فراهانی - - 1389 در پژوهش خود با عنوان نقش دفاع غیر عامل و مدیریت بحران در برنامه ریزی شهری و شهرسازی بعد از ارزیابی تاریخچه دفاع غیر عامل در ایران به راهبردهای دفاع شهری در سایر کشورها و انطباق کاربردی آن در برنامه ریزی شهری آن اشاره کرده اند. - جهانبخش ، - 63: 1390 نتایج تحقیقات آنها نشان میدهد بکارگیری اصول پدافند غیر عامل در طرحها و برنامه های شهری قبل از وقوع بحران میتواند در کاهش آسیبها و صدمات ناشی از بحران بسیار سازگار باشد.
در خصوص موضوعات مرتبط با پژوهش در سطح کشور مطالعاتی که هم به اجرا رسیده و هم انجام شده است عبارتنداز:مطالعات و کاهش خطرات سدهای آذربایجان در مقابل جنگ - - 1384برنامه ریزی مطالعات مقاوم سازی منازل مسکونی پالایشگاه اصفهان
