بخشی از مقاله
چکیده:
بخش کشاورزی از بخشهای مهم اقتصادی و راهبردی کشور میباشد و به استناد گزارش های بین الملی و از جمله گزارش اول و دوم ملی تقدیمی به کنوانسیون تغییرات آب و هوا، سومین بخش انتشار دهنده گازهای گلخانه ای پس از انرژی و صنعت به شمار می رود وگرچه سهم آن کمتر از 8 درصد است اما این بخش توانسته با توجه به ملاحظات زیست محیطی بین الملل و در قالب کنوانسیون تغییرات آب وهوا و فرصتهای موجود در آن، این چالش زیست محیطی را به فرصت تبدیل نموده و با ثبت 6 طرح در قالب مکانیزم توسعه پاک، هم اکنون در بین کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا مقام نخست کنترل انتشار گازهای گلخانه ای را به خود اختصاص دهد. از این رو با توجه به توافقنامه پاریس و تعهد کشور کاهش تا 12 درصد سطح انتشار، برنامه استفاده از منابع تجدید شونده در بخش کشاورزی در سطحی وسیعتر برای اهداف مختلف از جمله کاستن از هزینه های اقتصادی- اجتماعی و زیست محیطی برای تامین نیروی برق مورد نیاز چاههای آب کشاورزی به غیر از انرژی های فسیلی برنامه ریزی شده است. از این رو برنامه برقی کردن 220 هزار چاه آب کشاورزی تدبیری بزرگ برای استفاده از فرصتهای موجود بین المللی برای اجرای بخشی از تعهدات ملی در چهارچوب کاهش انتشار گازهای گلخانه ای و سلامت جامعه تلقی میشود.
واژگان کلیدی: چاههای آب،کشاورزی، محیط زیست، کنوانسیون تغییرات آب و هوا
مقدمه
بخش کشاورزی با دارا بودن پتانسیل و زمینه های متنوع و گسترده، همواره امکان استفاده مطلوب از فرصتهای بین المللی موجود را دارد. را دارد. پس از پیوستن جمهوری اسلامی ایران به کنوانسیون تغییرات آب وهوایی و عملیاتی شدن مکانیسم اجرایی آن که پروتکل کیوتو نام دارد کشورهای دنیا بویژه کشورهای در حال توسعه آسیایی در حال استفاده از این فرصت تکرار ناپذیر بین المللی بودند و توانستند با فرصت سنجی مناسب بخشهای پر انتشار نفت، انرژی و صنعت و البته کشاورزی را به بهره گیری از این مکانیزم سوق دهند. در ایران نیز بخش کشاورزی با توجه به وجود نیروهای آشنا به ظرفیتهای خود توانست با غلبه بر چالشهای پیش رو از جمله مسایل سیاسی بین المللی، فرایند آشنایی و توسعه با مکانیزمهای موجود مورد اشاره در پروتکل کیوتو را توسعه داده و بتواند شش طرح را در قالب مکانیزم توسعه پاک1 - CDM - ثبت نماید. - 1 - موفقیتی که توانست تا مدتها رتبه بخش کشاورزی را از منظر کنترل انتشار گازهای گلخانه ای در سطح بالای ملی و بین المللی قرار دهد، و خوشبختانه امروزه با توجه به بهبود فضای بین المللی برای فعالیتهای ملی، بار دیگر بخش کشاورزی در نظر دارد با توجه به وضعیت چاههای آب کشاورزی و برنامه برق دار کردن چاههای آب فرصتی مطلوب را برای حرکت در راستای اجرای تعهدات بین المللی کشور فراهم آورده و سناریوی ذیل را در دستور کار خود قرار دهد.
چاههای آب کشاورزی
گرچه برای چاههای آب کشاورزی آمار متفاوتی ذکر می شود اما مطابق آمار دریافتی از منابع مختلف و همچنین مصاحبه هایی که با مسئولین و منابع آگاه صورت گرفته می توان اظهار کرد که در حال حاضر400 هزار حلقه چاه آب کشاورزی مجاز در کشور وجود دارد2 که دارای ظرفیتهای متفاوت از 10 تا 350کیلووات بوده و از اعماق مختلف آب را برای مصارف مختلف کشاورزی استخراج می نمایند. این چاهها در دشتهایی که با خشکسالی مواجه هستند از تمرکز بیشتری برخوردار هستند.
سابقه استفاده از چاههای آب در ایران به قرنهای گذشته بر می گردد اما استفاده از نیروی دیزل کمتر ازیک قرن و آغاز فعالیت برای برقی کردن چاههای آب به منظور جایگزین نمودن سوختهای فسیلی کمی بیش از چهل سال سابقه دارد.
اما وجود برخی مسایل از جمله مشکلات بین المللی - وقوع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران و همچنین اعمال تحریمها و ... - باعث شده که برنامه مدنظر از سرعت مطلوب برخوردار نباشد؛ بجز یک دوره کوتاه 7 ساله 1374الی1381 که طی آن تا 10 هزار حلقه چاه در هر سال برقدار شدند. با توجه به فعالیتهای ارزشمندی که تاکنون صورت گرفته حاصل نهایی طرح برقدار نمودن چاههای آب کشاورزی این است که تعداد کل چاههای آبی که برق دار شدند به 180 هزار حلقه چاه رسیده و220 هزار حلقه چاه مجاز همچنان مصرف کننده سوختهای فسیلی باقی هستند..حال با توجه به سیاستها، راهبردها و برنامه های توسعه ای بخش کشاورزی از یکسو و تصمیمات و رویدادها و رویکردهای مختلف بین المللی از سوی دیگر برای کاهش سهم انرژیهای فسیلی و تاکید بر افزایش منابع تجدید شونده در سبد انرژی مصرفی کشورهای جهان، انتخاب انرژی خورشیدی می تواند گزینه صحیحی برای این طرح باشد بویژه که ایران با دارای مناطقی تا 300 روز آفتابی - 2 - در سال بوده و این طرح در نوع خود برای نخستین بار ارائه و اجرا خواهد شد که از مزایای مهم آن، کمک به مدیریت برداشت از منابع آبهای زیرزمینی و تعادل بخشی در راستای جلوگیری از برداشت نامتعادل از سفره های آب زیرزمینی باشد.
چالشهای پیش روی
با توجه به تاکید جامعه جهانی مبنی بر ضرورت متعهد شدن کشورهای جهان در کاستن از انتشار گازهای گلخانهای ، در صورت ادامه وضعیت فعلی1 چالشهای ذیل همچنان برای کشور حل نشده باقی خواهند ماند:
• تداوم آلودگی هوا ناشی از کاربرد موتورهای دیزلی قدیمی و مصرف سوختهای فسیلی بویژه گازوییل که باعث انتشار حداکثری دی اکسید کربن به جو را در پی خواهد داشت.
• تداوم مصرف سالانه بیش از 34 میلیون لیتر گازوییل در سال
• انتشار سالانه بیش از 100 میلیون تن دی اکسید کربن
• کاهش سطح بهداشت کاربران بخاطر تماس مستقیم با مواد نفتی و روغنی
• کاهش کیفیت سلامت جامعه کشاورزان و دیگر دست اندرکاران
• کاهش کیفیت محیط زیست شکننده بویژه در مناطق مواجه با تنشهای محیطی
نکته بسیار حایز اهمیت این است که طبق آمار رسمی داخلی - 3 - میزان انتشار گازهای گلخانه ای در کشور کمتر از 600 میلیون تن برآورد شده که طبق آمار سال2011 آژانس بین المللی انرژی2 ایران در جایگاه نهم و بر اساس آمار اتحادیه اروپا در
