بخشی از مقاله
چکیده
ترسیم اصول و مبانی پیشرفت مسجد، مقدمه و پیشنیاز طراحی الگوي پیشرفت مسجد است. معرفی این اصول، امکان طراحی الگویی صحیح و جامع در مدیریت بر این پدیده را فراهم میسازد. این نوشتار به ارائه دوازده اصل یا مبنا در دو حوزه کلانِ مبانی ارزشی و کارکردي در نهاد دینی مسجد پرداخته است.مبانی ارزشی شامل اصول و زیربناهایی است برگرفته از منابع دینی که با هدف خاص حاکم نمودن فرهنگی دینی ارزشی بر فضاي مسجد و حفظ تقدس آن تدوین شده است. در این نوع از مبانی، نظامی از روابط و رفتارهاي ارزشی ترسیم می گردد. ترویج و عمل به این اصول، فضایی دینی و معنوي بر مسجد را حاکم میسازد. فقهمداري، ارزشمداري، اخلاصمداري، تزکیهمحوري و طهارت مالی شاخصهاي مبانی ارزشی را شکل میدهند.
مبانی کارکردي شامل تدابیري است عملیاتی براي بهبود شیوه اداره مسجد، تسهیل بهتر عملکرد و موفقیت بیشتر در جذب مخاطب که لزوماً از متن دین استخراج نمیشوند. این نوع مبانی را میتوان چه از منابع دینی و چه متون عمومی علم مدیریت خصوصاً در موضوع سازمانهاي داوطلبانه استخراج نمود. وحدتمداري، اماممحوري، داوطلبگرایی، چندکارکردگرایی، مردمداري و عامگرایی در جذب، خاصگرایی در مسئولیت و نظممداري شاخصهاي مبانی کارکردي را تشکیل میدهند.
مقدمه
پیشرفت را می توان برنامهاي هدفمند در جهت حرکت از وضعیت موجود به وضعیت مطلوب دانست. با توجه به تفاوتهایی که در جوامع مختلف مبتنی بر تنوع مبانی معرفتی، فلسفی، فکري و اخلاقی آنها وجود دارد میتوان ادعا نمود وضعیت مطلوب جوامع نیز با یکدیگر متفاوت است. به عبارت دیگر پیشرفت یک معنا و مفهوم یکسان جهانشمول ندارد و شرایط فرهنگی، ارزشی، سیاسی و اجتماعی و به عبارت دیگر شرایط زمانی و مکانی در آن مؤثر است. این سخن به این معناست که هیچ برنامه و الگوي پیشرفتی تعمیمپذیر نیست و نمیتوان نسخه آن را دقیقاً براي کشوري دیگر پیچید
الگوي اسلامی ایرانی پیشرفت چیستی و چگونگی پیشرفت در سطح جامعه اسلامی ایران را مشخص خواهد ساخت. این الگو فارغ از قالب کلان به ابعاد و اجزایی تقسیم می شود که در هر یک از ابعاد نظام اسلامی به ارائه طریق می پردازد. از جمله ابعاد مهم مورد توجه در این الگو، بعد فرهنگ است که مذهب و به تبع آن سازمانهاي دینی از زیرمجموعههاي آن هستند. مسجد مهمترین نهاد دینی در نظام اسلامی است. مساجد بیوت الهی در زمین، نقطه عروج بشر و مکانی براي اتصال ابدان مؤمنان به ملکوت آسمان هستند.
خداوند متعال ظرفیت عظیمی را براي هدایت امت اسلامی در نهاد مسجد قرار داده است. تاریخ اسلام گویاي بهرهبرداري هاي متنوع از مساجد در قالب کارکردهاي مختلفی است.
مبانی و اصول پیشرفت مسجد
ترسیم الگوي عملکرد مطلوب از نگاه شارع مقدس براي بیوت الهی که به تعبیر کلام وحی، اول خانه اي است که براي مردم بنا شده مستلزم مبارکه تعیین پایه هاي زیربنایی عملکرد و رفتار در آن است. در شناسایی و اکتشاف مبانی و اصول پیشرفت در مسجد دو مؤلفه اساسی قابل تعریف است یکی مبانی ارزشی و دیگري مبانی کارکردي. مبانی ارزشی شامل اصول و زیربناهایی است برگرفته از منابع دینی که به صورت خاص براي مسجد بیان شده و چگونگی رفتار در آن را روشن می سازند. هدف این اصول، حفظ تقدس مسجد از مجراي حاکم نمودن فرهنگی دینی و ارزشمدار بر فضاي آن می باشد.
پایبندي به این اصول، خود یک آموزگار دینی است. به طور مثال، تأکید بر اصل طهارت مالی در مسجد، این آموزه را به فعالان و مخاطبان مسجد منتقل می نماید که از هر منبع مالی نمی توان براي مسجد هزینه نمود و در صورتی که تمایل داشته باشند با صرف اموال خود در مسجد جزء آبادکنندگان مساجد الهی قرار بگیرند باید مالی طاهر داشته باشند. این خود، یک آموزه انسانساز است.
مبانی کارکردي شامل تدابیري عملیاتی است براي بهبود شیوه اداره مسجد، عملکرد بهتر و موفقیت بیشتر در جذب مخاطب که لزوماً از متن دین استخراج نمیشوند. این نوع مبانی را میتوان مشترکاً چه از منابع دینی و چه متون عمومی علم مدیریت خصوصاً در موضوع سازمانهاي داوطلبانه استخراج نمود. در ذیل الگوي کلان مشتمل بر ابعاد اصلی و شاخص هاي آن ترسیم شده است. سپس به تشریح هر یک از شاخصها پرداخته می شود.
شکل :1 مبانی و اصول اسلامی پیشرفت در مسجد
-1 اصول و مبانی ارزشی پیشرفت مسجد
-1-1 فقهمداري مسجد یک مکان عبادي است و در متون فقهی و حدیثی، احکام و توصیه هاي متعددي در رابطه با آن ذکر شده است. رعایت این احکام چه واجب، مستحب، مکروه یا حرام یک مبناي اساسی در پیشرفت مسجد است.
فقه اسلامی به منظور حفظ قداست و حرمت خاص مساجد براي مسلمانان، وظایفی را لازم دانسته است و احکام و مقرراتی را وضع کرده است. این دستورها در متون فقهی با عنوان احکام مسجد در سه محور مستحبات، مکروهات و محرمات از سوي فقهاي اسلامی به طور مبسوط و مستدل مورد بحث و بررسی قرار گرفته است که قسمتی از آنها در باب کیفیت بنا و ساختمان مسجد، بخشی دیگر در باب آداب ورود به مسجد و بعضی درباره کارهایی است که باید در مسجد از آنها اجتناب کرد
حضور در مسجد داراي مستحباتی است از جمله: زینت و آراستگی، لباس پاکیزه و قیمتی پوشیدن، خوشبو کردن خود، خضوع و خشوع، باوضو بودن، خواندن دعاي ورود و خروج، گام نهادن با پاي راست میباشد.
