بخشی از مقاله
چکیده
ایران از لحاظ تدوین برنامههای توسعه سابقهای 60 ساله دارد، اما در زمینه تدوین الگوی بلندمدت تاکنون سابقهای نداشته است. به همین جهت اندیشه تدوین الگوی اسلامی- ایرانی نقطه عطفی محسوب شده و از نظر گستره و دامنه به عنوان سندی محسوب خواهد شد که ابعاد مختلف آموزشی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی را در بر میگیرد. لذا با توجه به بدیع بودن موضوع تلاش میشود در شروع اقدام به معرفی مقدماتی مفهوم الگوی اسلامی- ایرانی نموده و در ادامه ابعاد واژههای تشکیلدهنده این مفهوم توضیح داده شده و سپس بر اساس اسناد و مدارک موجود مرور مختصری بر پیشینه مربوط به رشد، توسعه اقتصادی و پیشرفت در برنامه بلندمدت خواهد شد.
در این بخش همچنین به بیان ضرورتها، الزامها و ویژگیهای الگوی مطرح شده به عنوان اجزائی از یک کل اشاره خواهد شد. در پایان با استفاده از پژوهشهای صورت گرفته بهوسیله وزارت علوم، تحقیقات و فنآوری اقدام به تهیه مستندات لازم جهت ارائه الگوهای توسعه در اسلام و غرب، و تأثیر مسائل سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و آموزشی بر الگو و پیشنهاداتی برای تدوین آن ارائه خواهد شد.
مقدمه
تدوین و اجرای برنامه های توسعه کوتاه مدت - پنج و هفت ساله - در ایران بالغ بر 6 دهه سابقه دارد، اما برنامه های بلندمدت که تصویری از وضعیت مطلوب آینده است، تاکنون در کشور سابقه نداشته است. از این رو الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت در صورت تهیه و تدوین نقطه عطفی در تاریخ برنامهریزی و آینده نگاری در ایران محسوب میشود.
این الگو نخستین گام برای تهیه برنامهای جامع و بلند مدت - پنجاه سال و یا بیشتر - است که تمامی بخشهای اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و علمی را تحت تأثیر و پوشش قرار داده و مقامات و مدیران کشور را متعهد به اجرای طرحی مینماید که چندین دهه زمان میبرد.
در این الگو باید سیاستها و راهبردهای هماهنگ شده ای برای توسعه و پیشرفت کشور تدوین شود که با الزامات و شرایط قابل پیش بینی و غیرقابل پیشبینی دهههای آینده منطبق و سازگار باشد و با شیوهای خلاقانه و نوآورانه عمل کرده و آینده کشور را تحت کنترل خود درآورد.
به این ترتیب، برنامه ریزی میان مدت - سند چشم انداز بیست ساله - کشور که خود آغازی نو، مهم و بدیع در تاریخ ایران بود، به مرحلهای دیگر یعنی حرکت به سوی ترسیم نقشهای پر تحرک، مطلوب و آرمانی با دورنمایی مشتمل بر حدود نیم یا یک قرن سیاستگذاری و برنامهریزی کشیده میشود.
از آنجایی که تدوین چنین الگویی تاکنون در کشور سابقه نداشته، طرح دیدگاه ها و روشهای مختلف برای تشریح ابعاد و گستره آن به ویژه از نظر آموزش عالی به منظور ایجاد درکی مشترک، هماهنگ، روشن و شفاف از موضوع ضروری است تا با مشخص شدن زوایای مختلف زمینه برای تدوین سندی جدید و فراتر از سند چشم انداز بیست ساله تحت عنوان الگو یا نقشه راهی برای توسعه و پیشرفت و ساختن آینده فراهم شود.
این مقاله نیز در این رابطه نوشته شده است. بدین ترتیب که پس از بیان مسئله، ضرورت و اهمیت آن، به تعاریف واژه های تشکیل دهنده آن اشاره شده است. سپس به بررسی ادبیات تحقیق، الزام ها و ویژگی های الگو، بررسی نتایج حاصله از تحقیق و بحث و بررسی آن پرداخته شده است.
بیان مسئله
باتوجه به اهمیت رشد و توسعه اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در پیشرفت کشورها و در نتیجه رفاه انسانها و تعالی بشر، دستیابی به آن همواره مورد توجه دولتمردان و اندیشمندان بوده است. به همین جهت چگونگی ایجاد توسعه و پیشرفت همواره یکی از سؤالهای اساسی و مهم در ایجاد دگرگونی و تحول تکاملی جوامع بوده است
بررسیهای صورت گرفته توسط کشورهای مختلف در حال توسعه این مهم را به اثبات میرساند که الگوی توسعهای قابل دفاع و کاربردی است که مؤلفههای بومی، جغرافیایی و پتانسیلهای موجود در آن کشور را مورد نظر داشته باشد و در واقع روح حاکم بر آن الگو، الهام گرفته از شرایط خاص کشور هدف باشد
این موضوع از آنجایی اهمیت بیشتری مییابد که امروزه بر همگان روشن شده که مسیر رشد و ترقی تنها از طریق گذر از الگوهای بومی امکان پذیر است. این امر نیز از طریق احیا و تدوین الگوهای مناسب از جمله الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت میسر است.
برای تدوین و اجرای الگوی اسلامی - ایرانی پیشرفت به ویژه از نظر آموزش عالی سؤالات زیر مطرح میشوند:
1. ارکان، مبانی، انگیزهها و کارکردها - به مثابه الزامهای نظری - ، این الگو کدامند؟
2. الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت چه ویژگیهایی دارد؟
3. آیا مطلق علم، فناوری و فرهنگ غرب را باید الگو و سرمشق کشور قرارداد تا به توسعه و پیشرفت نایل شد، یا اینکه مواجهه سلبی و نفی مطلق در این راستا میتواند چاره کار باشد؟
4. آیا برای استفاده ازعلم، فناوری و اخذ دانش جدید از غرب، به ناچار باید فرهنگ آن را نیز پذیرفت؟
5. آیا میتوان در عین بهرهبرداری و اقتباس از پیشرفتها و یافتههای علمی غرب خود را از آفات و آسیبهای فرهنگی آن مصون داشت و اصالتهای فرهنگی خویش را حفظ کرد؟
ضرورت و اهمیت
برای توسعه و پیشرفت کشور تدوین الگویی اسلامی- ایرانی اهمیت زیادی دارد و عزمی ملی برای تدوین چنین سندی بالادستی و فراتر از سند چشم انداز 20 ساله تحت عنوان الگو یا نقشه راهی جامع کشور میطلبد.
تدوین برنامه های بلند مدت 50 - یا 100 ساله - نشانگر آن است که مقامات ایران به آینده مطمئن هستند و در نظر دارند در آینده کشور به رشد، توسعه و پیشرفتی متوازن و هماهنگ در تمام بخشهای اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و آموزشی برسد.
هرچند تاکنون در مورد توسعه و پیشرفت، نظریهها و مکاتب متنوعی شکل گرفته و در عمل نیز این الگوها، قوتها و ضعفهای خود را نشان دادهاند، اما الگویی بومی و مدون در کشور شکل نگرفته است. از این رو طرح ریزی الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت، در عین اهمیت و حساسیت، اقدامی پیچیده، چند وجهی، پردامنه و ... است که تجمیع نظام مند همه تخصص ها و تجربه ها را طلب میکند
نظر به اهمیت و حیاتی بودن تهیه و تحلیل جنبههای گوناگون این الگو، شناخت و درک کامل و جامع وضعیت موجود برای ترسیم رهیافت های راهبردهای گوناگون این موضوع ضروری به نظر می رسد تا بتوان با این روش به توصیف و تحلیل جنبه های گوناگون و تنظیم راهبردهای بلندمدت کلان کشور در منظومه ای هماهنگ و بسامان از رویکردهای علمی توصیفی و دستوری پرداخت.
البته تدوین برنامه ها و سندهای راهبردی کاری دشوار بوده و هست؛ اما اجرای موفقیت آمیز، پیاده سازی و تحقق آنها، از تدوین دشوارتر خواهد بود و تمامی تلاش ها و کوشش های آن مرحله، به امید به ثمر رسیدن در این مرحله است. مطالعات نشان می دهد که 70 درصد علل و عوامل ناکامی سندها، برنامه ها و راهبردها، ناشی از نحوه پیاده سازی و اجرای ضعیف آنهاست و تنها 10 درصد از سازمان ها و جوامع، موفق به اجرای سندها، برنامه ها و راهبردها شده اند
