بخشی از مقاله
چکیده
در این پژوهش تلاش در جهت پایدارکردن فضاهای شهری در چارچوب تئوری پایداری اجتماعی است، بنابراین به تعریف معیارهای کیفی محیطی در بستر ادراک انسانی و ارتقا کیفیت اجتماعی میپردازیم تا بتوان فضای شهری پایدار، متناسب با نیاز کاربران و استفادهکنندگان آن طراحی و ارزیابی کرد و از بین گزینه های پیشنهادی، گزینه بهینه را شناسایی و به مرحله اجرا درآوریم. این مقاله به تعریف شاخص های معنایی و اجتماعی پرداخته و سعی در کمی سازی آن دارد. شاخص های طراحی که در این پژوهش مدنظر قرار گرفتند شامل امنیت، نظارت، قابلیت نشستن، حضور پذیری، وضعیت نور در فضا، خوانایی می باشند که به تفصیل در مورد تدوین و تبیین هریک، توضیحاتی ارائه میگردد. در مرحله بعد به ارائه روشی در خصوص کمی سازی کیفیات اجتماعی می پردازد. در ادامه به بررسی و ارزیابی این شاخص ها در محدوده محور دردشت، پرداخته و در نهایت توصیه هایی کلی، برای طراحی پایدارتر معابر در طرح های آینده، ارائه می گردد.
واژههای کلیدی: پایداری اجتماعی، شاخص های پایداری، عرصه همگانی، ارزیابی
-1 مقدمه
درک انسان از فضای شهری، وابسته به تجارب، الگوهای ذهنی، فرهنگ و تاریخ، ویژگیهای کالبدی محیط و زمان است. انسانها برای درک محیط اطلاعات بصری را پردازش کرده و آنها را به شکل نمادهایی معنا میکنند. به این ترتیب، تصویرذهنی از شهر برآیند مجموعه ادراکات محسوس و ذهنیت انسان از محیط شهری است. از آنجا که هدف از توسعه پایدار، ارتقای کیفیت زندگی انسان است و نیز از انسان به عنوان رکن اساسی ادراک محیط شهری یاد میشود، لذا برای تعیین معیارهای ارزیابی محیطی نیازمند توجه ویژه به انسان و نیازهای وی هستیم تا بتوان فضای شهری پایدار، متناسب با نیاز کاربران و استفادهکنندگان آن طراحی و ارزیابی کرد و از بین گزینه های پیشنهادی، گزینه بهینه را شناسایی و به مرحله اجرا درآوریم.مدنی پور - 1379 - بر این باور است که در برداشت رایج از مفهوم طراحی شهری، به عنوان بهسازی بصری شهرها دو اشتباه نهفته است :
.1 طراحی شهری به طور صرف متوجه کیفیت های بصری محیط شهری نمی باشد،
.2 با توجه به این موضوع که شهر ابزاری برای مدیریت مکانی است، بهتر است به جای آنکه در اختیار بخش-هایی از جامعه باشد، در خدمت همه شهروندان قرار گیرد.
بنابراین در طراحی شهری می بایست هم به کیفیت های زیباشناختی و بصری محیط شهری و هم به سازماندهی فضای شهری توجه کرد. بر اساس نظر گلکار - - 1378 اهداف دانش طراحی شهری در دو دهه اخیر از ابعاد صرفاً عملکردی و زیباشناسی بصری فراتر رفته و به ابعاد اجتماعی و بوم شناسی بسط پیدا کرده است. بنابراین طراحی شهری که در مراحل آغازین بیشتر به شکل و منظر بصری شهر، زیبایی فضا، تناسبات کالبدی، ارتباط توده و فضا و در مراحل بعد به ساماندهی ارتباطات میان انسان و فضا معطوف بوده، در دوره های اخیر به عناصر دیگری همچون توسعه پایدار، مشارکت و کیفیات اجتماعی پرداخته است.مونت کمری - 2003 - ، برای ارتفای کیفیت محلات شهری و نیل به سوی پایداری، بحث محلات فرهنگی را مطرح میکند که بیشترین تاکید وی بر بعد پایداری اجتماعی است. وی با کانتر - - 1977 هم عقیده است که همه محلات موفق شامل سه سری از مولفه های زیر می باشند.
.1 فعالیت های محلی به لحاظ اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی؛ .2 فرم: رابطه بین فضاها و ساختمان ها؛
.3 معنا: حس مکان و تاریخی و فرهنگی.
از آنجا که درگیر بودن طراحی شهری به طور عمده با مولفه-های کیفی فضا گاه سبب دشواری در اندازهگیری و ارزیابی کلی آن میگردد، که برای حل این مشکل، تبدیل کیفیتها به کمیت، یکی از راه حلهای کاربردی به نظر میرسد. هر چقدر مولفههای تعریف شده، با دقت بیشتر تبیین و تعریف شوند و روش کمیسازی از اعتبار بیشتری برخوردار باشد، نتیجه ارزیابی قابل اعتمادتر خواهد بود. از این رو طراحی، تدوین و به کارگیری » شاخصهای کیفیت محیط« برای هر یک از این مولفهها، ابزار فوقالعاده ارزشمندی جهت ارزیابی سیاستها، ایدهها، طرحها و ابتکارات مختلف میباشد. هدف از تدوین شاخصهای طراحی پایدار، امکان اندازهگیری کیفیت محیط و فضای شهری از طریق سنجش اجزای شکلی محله و خیابان به شکل شاخصهای سنجش پذیر میباشد.
-2 ارزیابی کیفیت محیطٌ
هدف از مطالعه شاخصهای پایداری اجتماعی، اندازهگیری کیفیات فضای شهری و محله و خیابان است که نظریهپردازان آنها را در توسعه پایدار مهم اظهار داشتند. در این راستا با تبدیل شاخصهای کیفی به کمی میتوان به ارزیابی و مقایسه کیفیات محیط پرداخت.
-3 روش کار
اولین قدم در فرایند ارزیابی کیفیات فضای شهری، نحوه نمایش فضا و گام دوم نحوه اندازهگیری است.در این پژوهش نمایش فضا در قالب پلان، نماها و پرسپکتیو می باشد. برای این منظور، میبایست فضای شهری عکسبرداری شوند. عکسبرداری در طول محور مرکزی خیابان و در فواصل 30 متری است. در این روش، دوربین در سطح چشم انسان بر روی سه پایه تنظیم می-شود. بعد از آمادهسازی عکسها، هر یک از آنها برای اندازه-گیری شاخصها، مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار میگیرند. هر یک از عکسها را اسکن کرده و از نرم افزار اتوکد برای اندازهگیریهای دقیق استفاده میشود. در ادامه به روش اندازه-گیری هر شاخص به تفصیل بیان شده است. از این روش میتوان برای اندازهگیری شاخصهای زیباشناسی خیابانها و محلات »موجود« و »مجازی« ساخته شده در برنامههای سه بعدی نیز بهره جست. این امر به برنامهریزان برای اصلاح مشکلات طرح، پیش از اجرای پروژه کمک میکند.
-4 مفهوم شاخصهای طراحی
این شاخصهاساساً در رابطه با ارکان و اجزای تشکیل دهنده شهر تعریف میشوند. ارزیابی آنها از طریق تدوین شاخصها، امکان اندازهگیری و مقایسه را برای طراحی خیابانها و محلهها فراهم ساخته و ارتباط بین طراحی شهری و اصول پایداری را مقدور میسازدٍ. این مفهوم، به طراح این امکان را میدهد تا به تفکیک ویژگیهای مثبت و منفی طراحی یک خیابان یا محله پرداخته و معیارهایی برای تعریف »خوب« تا »بد« فضای شهری داشته باشد. با این روش طراحان و برنامه ریزان میتوانند به ارزیابی فضاهای شهری موفق بپردازند و برای تقویت فضاهای شهریی که در طراحی با شکست مواجه شدهاند، استفاده کنند. هر چند شاخصهای طراحی لزوما در برگیرنده تمامی مسائل شهری نیست و برای نتیجهای کاملتر و دقیقتر، نیاز به نگاهی جامع به همه مسائل احساس میشود؛َ اما این روش نمایانگر راهی است که مطالعه بر روی مسائل مورد اشاره نیز، میتواند از طریق آن شکل گیرد.در این پژوهش با تاکید بر بعد اجتماعی در عرصه های همگانی و فضای شهری، به بررسی شاخص های معنایی می پردازد.
-5 شاخص معنایی
شاخصهای معنایی در حقیقت جنبه اجتماعی و فردی فضای شهری را مورد بررسی قرار میدهند. فضای شهری با در نظر گرفتن شاخصهای فرمی و عملکردی به سطح قابل قبولی دست خواهد یافت که البته بدون حضور انسان معنایی ندارد. در بسیاری از پروژهها تمام موارد فرمی و عملکردی به صورت بسیار دقیق، بررسی و اعمال شده، لیکن این فضاها با استقبال مردم روبه رو نشدند. دلیل آن عدم توجه به خواست مردم و تصویر ذهنی آنها بود. اگر بخواهیم که عرصههای عمومی به سوی پایداری سوق دهیم باید از هر دو نقطه نظر عینی و ذهنی به آن توجه
