بخشی از مقاله
چکیده:
صنایع نساجی و پوشاك از مهمترین صنایع در سطح جهانی است که نقش پایهاي در اقتصاد کشورها دارد. صنعت چرم زیرمجموعه این صنعت گسترده است که در توسعه اقتصادي کشور، رفع مشکلات اقتصادي، درآمدزایی مناسب و اشتغالزایی نقش مؤثري دارد. ایران از تولیدکنندگان چرم در جهان است. به دلیل وجود دامپروري و دامداري گسترده در ایران و قدمت این صنعت داراي مزیت نسبی تولید است، اما با این حال سهم ایران از صادرات جهانی چرم اندك است.
در این پژوهش هدف ارزیابی عوامل موثر بر سودآوري بنگاههاي صنعتی، در صنایع چرم، کیف و کفش ایران است. وضعیت این صنعت در کشور ایران مورد ارزیابی قرار میگیرد. در این مطالعه با استفاده از نظر خبرگان و بکارگیري روش DEMATEL تاثیر هرکدام از شاخصهاي موثر بر صنعت چرم ایران بر روي یکدیگر تحلیل شده و رتبه اثرگذاري هر یک از این شاخصها استخراج شده است. در پایان پیشنهادات سیاست گذاري براي اولویتبندي اقدامات ارائه شده است.
.1 مقدمه
بررسی و شناخت مزیتهاي رقابتی و میزان رقابتپذیري محصولات، بنگاهها و صنایع موجود در هر کشور گامی اساسی در شناخت وضع موجود و آینده صنعتی و مقدمهاي براي برنامهریزيهاي استراتژیک و توسعه اقتصادي کشور میباشد. یکی از صنایعی که میتواند در توسعه اقتصادي کشور موثر بوده و بخش مهمی از مشکلات اقتصادي را مرتفع و درآمدزایی خوبی در کنار اشتغالزایی داشته باشد، صنعت چرم است. فعالیتهاي صنعت چرم در سطح جهان از ارزش افزوده بالایی برخوردار میباشد ولی متأسفانه این صنعت در چند ساله اخیر در کشور ایران با مشکلات و چالشهاي عدیدهاي مواجه بوده است
در شرایطی که اقتصاد کشور به سمت اقتصاد مقاومتی و بهرهگیري از توان بخشهاي تولیدي و کاهش وابستگی به درآمدهاي نفتی پیش می رود، توجه به پتانسیلهاي فراوان صنعت چرم و شناسایی این مشکلات و تنگناها، میتواند به ایجاد ثروت و درآمدزایی و به تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی کمک کند
مطالعه و رتبه بندي چالشهاي این صنعت، باعث ایجاد نگرش درستی از مشکلات و موانع موجود در این بخش، براي سیاست گذاران کلان کشور و سرمایه گذاران می شود که محوریت تحقیق حاضر قرار دارد.
.2 مرور ادبیات
در این بخش به مرور ادبیات صنعت چرم در ایران پرداخته شده است.
.1,2 وضعیت صنعت چرم در ایران
صنعت چرم ایران داراي 310 واحد چرم سازي در کشور 0/37 - کل صنایع - است. این صنعت با حدود 5000 نفر اشتغال 0/2 - کل اشتغال - ، صنعتی داراي مزیت نسبی است. در صورت تکمیل حلقه تولید تا محصول چرمی موجب ایجاد ارزش افزوده بسیار بالا و گسترش صادرات میگردد. میزان ارزش افزوده ایجاد شده طی مراحل مختلف تولید چرم و اشتغال توسط هر یک در جدول 1 ارائه شده است
جدول.1 میزان ارزش افزوده مراحل مختلف در پوست و چرم گوسفندي
.2,2 صادرات و واردات چرم در سالهاي اخیر
با توجه به آمار صادرات در بخشهاي مختلف تولید چرم مطابق شکل 1 و 2، میزان صادرات در بخشهاي با ارزش افزوده بالا از رشد قابل توجهی برخوردار نیست. این در حالی است که بازارهاي هدف ایران از دو ویژگی افزایش جمعیت و افزایش درآمد سرانه برخوردار بودهاند که هر دو عامل موجب گسترش بازار و افزایش مصرف چرم و مصنوعات چرمی میگردد، لذا صنعت چرم علیرغم ارزش افزوده بالاي خود، هنوز نتوانسته است در زمینه صادرات، از جایگاه مناسبی برخوردار باشد
شکل:2 بررسی صادرات در بخشهاي مختلف صنعت چرم در 5 سال اخیر
پر واضح است که توجه به عواملی که مانع قرارگیري درجایگاه مناسب و رشد این صنعت میگردند می تواند در روند توسعه کمک شایان توجهی داشته باشد.
.3,2 پیشینه پژوهش
در طی سالهاي اخیر پژوهشگران صنعت چرم و موانع پیش روي آن را مورد بررسی قرار دادهاند. یاورزاده و علی آبادي به مرور موانع رشد صنعت چرم مصنوعی با هدف رتبه بندي و کمک به اتخاذ تصمیمات کلان کشوري مناسب پرداخته و راه حل هاي پیشنهادي خود را نیز ارائه نمودهاند. آنان چهار عامل زیر را دلایل اصلی رکود بیان کردند:
مبهم و متغیر بودن سیاستهاي کلی کشور و بلاتکلیفی صاحبان صنایع در انجام سرمایه گذاريهاي جدید و یا خروج از صنعت و انجام واسطه گري، بالا بودن نرخ تسهیلات بانکی و یکسان بودن قوانین و مقررات بازپرداخت براي تمام بنگاههاي کوچک و بزرگ، دولتی و غیردولتی، قاچاق محصولات آماده به کشور و عدم کنترل کافی، ناکارآمدي در ورود و نفوذ در بازارهاي کشورهاي همسایه با توجه به کشش موجود در این زمینه به دلیل کمبود دانش اقتصادي و عدم ارتباط مناسب و مراودات جامع با دیگر کشورها
امینی به بررسی اولویت هاي سرمایه گذاري در صنایع آدربایجان غربی با تکنیک تاپسیس پرداخته است و با بررسی 23 صنعت، صنعت چرم را با استفاده از 10 شاخص سود آوري و 5 شاخص اشتغال انتخاب نموده است. نسبت سود به جبران خدمات، ارزش افزوده به جبران خدمات، بهره وري انرژي، ستانده به داده، تولید سرانه، شاغلان متخصص به کل شاغلان، قدرت رقابت، ضریب مکانی بر پایه ارزش افزوده، ارزش زایی، درآمد به هزینه، ضریب اشتغال زایی درون منطقه، شاغلان فعالیت هاي صنعتی استان به جمعیت فعال استان، ضریب اشتغال زایی میان منطقهاي، شاخص ضریب سهم کارگاهی میان منطقه اي و شاخص ضریب مکانی بر پایه اشتغال است
محمدزاده و همکاران عوامل موثر در سودآوري بنگاه ها را به صورت موردي در صنعت چرم ایران با روش QMLE مورد بررسی قرار دادند و سه شاخص شدت تبلیغات، شدت صادرات و شدت سرمایه گذاري را در سودآوري بنگاه هاي صنعتی موثر شناخته است و مشکلات صنعت چرم را عواملی چون عدم جوایز صادراتی، قانون نوسازي صنایع نساجی و تخصیص اعتبار به صنایع دانسته اند
هاشمی و ذاکري به تحلیل اقتصادي عملکرد چرم در آذربایجان شرقی پرداخته اند آنان چالش ها و موانع رشد این صنعت را کارایی فنی پایین، از دست دادن مزیت رقابتی، عدم تبدیل پوست تا مرحله ي چرم و بالا بودن هزینه هاي فرآوري تا مرحله چرم و نقاط قوت را قدمت چند هزارساله ي چرم در ایران، وجود صنعت دامداري و دامپروري، مرغوبیت بیشتر چرم طبیعی ایرانی در مقایسه با چرم برخی کشورهاي رقیب، دانسته اند. همچنین فرصت هاي این صنعت را قرار گرفتن در نزدیکی کشورهاي در حال توسعه و بازار هدف در حال رشد، افزایش تشکیل سرمایه در سالهاي اخیر و تهدید ها را ورود رقباي جدید و قاچاق پوست شناسایی نموده اند
شفیعی و همکاران به بررسی زنجیره ارزش چرم در ایران و مقایسه آن با نه کشور چین، ایتالیا، آمریکا، اسپانیا، برزیل، کره، اندونزي، پاکستان، ترکیه بر اساس میزان صادرات می پردازند. در نهایت عواملی چون کیفیت، ثبات اقتصادي را در بهبود این وضعیت موثر دانستند
رمضانپور به تحلیل استراتژیک صنعت چرم ایران پرداخته و انواع چالش هاي پیش روي این صنعت را شناسایی نموده است. مسائل صنفی و شکیلاتی، مسائل آموزشی، آلودگی به انواع بیماري هاي پوستی و انگلی در دام ها، ضایعات، چالش هاي اقتصادي، مسائل تجاري، مسائل ترویجی و مسائل تحقیقاتی را شاخص هاي اصلی موانع رشد دانسته که براي هر یک زیرمعیارهایی را مشخص نموده است در انتها به پردازش راه حل هاي کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت پرداخته است
فرهمند و دباغی صدر به بیان ویژگی هاي مناسب زیرساخت هاي توسعه با مطالعه موردي در صنایع چرمی پرداختند. آنان با طرح 120 سوال به 7 معیار دست یافتند که عبارتند از منابع انسانی، منابع انسانی خارجی، قدرت، اختیار و حفاظت، قوانین و مقررات، تکنولوژي، روابط و معاملات، ابداعات.
در این مقاله اظهار می گرددکه آموزش حرفه اي و ارتباط کارگر و پرسنل همراه با آموزش بالا مستقیما در تولید اثر گذار است. همچنین ضعف صنایع چرمی آذربایجان را در تکنولوژي پایین، عدم تجربه مفید و علمی، ضعف در تحقیق و توسعه و تجهیزات آزمایشگاهی و در نهایت نبود استانداردهاي لازم پوست خام بیان داشتند
در این پژوهش پس از مطالعه جامع مقالات پیشین و شناسایی معیارهاي اثرگذار بر صنعت چرم ایران، از روش تصمیم گیري چند معیاره براي تعیین ترتیب اولویت شاخصها استفاده گردید که به این منظور معیارها به 7 دسته تفکیک شده و روش DEMATEL جهت ارزیابی در نظر گرفته شده است.
3. شاخص ها و معیارهاي تجمیع شده
با مرور سیستماتیک ادبیات، مصاحبه با خبرگان و اخبار منتشر شده در زمینه صنعت چرم و نساجی و وضعیت کنونی آن، مجموعه معیارها در قالب 5 معیار و 25 زیر معیار تعریف شدند. این معیارها در شکل 3 ارائه شدهاند.
