بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش کیفی حاضر با هدف تدوین نشانگان مولفه برنامه درسی مبتنی بر حل مسئله بر اساس الگوی کلاینٌ برای ارزیابی کیفیت در نظام آموزش عالی انجام شده است. در این تحقیق، از طریق مصاحبه با خبرگان، 36 نشانگر برای عناصر الگوی کلاین تدوین شد. این مطالعه مجموعه مفیدی را برای ارزیابی برنامه درسی رشته های دانشگاهی در نظام آموزش عالی معرفی کرده است. در این پژوهش سعی شد مهمترین پیش بایست ارزیابی کیفیت برنامه درسی مبتنی بر حل مسئله پیشنهاد شود، لذا سند مناسبی برای تعیین میزان مطلوبیت برنامه درسی و کیفیت بخشی برنامه درسی های درسی در نظام آموزش عالی می تواند باشد. با عنایت به نتایج این تحقیق، ضرورت دارد پژوهش های موردی در جهت کاربست رویکرد حل مسئله در ارزیابی کیفیت برنامه درسی رشته های دانشگاهی صورت گیرد و عنایت بیشتری به جایگاه رویکرد حل مسئله در برنامه های درسی دانشگاهی گردد.
ذکر این نکته ضروری است که نباید عناصر و نشانگان تدوین شده را به عنوان نسخه کامل و مداوم تلقی نمود و لازم است به طور مستمر به بررسی و تجدید آن ها پرداخته شود. به این ترتیب می توان تصویری از نقاط قوت و ضعف برنامه های درسی به لحاظ برخورداری از نشانگان حل مسئله فراهم نمود.مقدمه ارزیابی آموزشی در نظام های آموزشی، معمولا در رابطه با کیفیت مطرح می شود - قادری و شکاری، - 1393؛ و کیفیت نظام آموزشی را می توان بر مبنای هر یک از عناصر - عوامل تشکیل دهنده - نظام آموزشی تعریف و ارزیابی کرد - بازرگان، . - 1381 در این اینجا برنامه درسی از عوامل درونداد نظام آموزشی محسوب می شود، و بررسی کیفیت برنامه درسی در نظام آموزش عالی، از جایگاه ویژه ای برخوردار است؛ اینکه کیفیت تربیت نیروی انسانی مورد نیاز کشور چگونه باشد تا به بهره وری و کیفیت در سازمان های آموزشی و در نتیجه بهبود آموزش در سطوح مختلف تحصیلی بیانجامد، به کیفیت برنامه درسی وابسته است. در این راستا جبران ضعف های موجود در برنامه های درسی دانشگاهی بسیار سخت است.
ضعف های چون توجه ناچیز به روش های عملی، مشارکتی، فعال، کار گروهی، عدم برقراری تعامل پژوهشی میان دانشجویان و آموزش ندادن مدیریت و برنامه ریزی پژوهش، روش نامناسب ارزشیابی توانمندی های پژوهشی دانشجویان، تأکید بسیار کم بر تمرین عملی روش شناسی و کم بودن اساتید متخصص در این حوزه، استفاده بیش از حد از روش سخنرانی، انگیزه و اعتماد به نفس کم و نگرش منفی دانشجویان به روش شناسی، توجه ناچیز به نیازهای پژوهشی دانشجویان در آینده، و ... بر ضرورت نگاه موشکافانه و اصلاح گرایانه برای داشتن برنامه درسی مبتنی بر حل مسئله در رشته های دانشگاهی افزوده است و این ضرورت در دانشگاه های کشور بیشتر احساس می شود. با توجه به موارد یاد شده ضروری است که رویکرد حل مسأله در تمامی عناصر برنامه درسی رشته های دانشگاهی مورد توجه قرار گیرد. اما سؤال اساسی که در این خصوص مطرح است اینست که عناصر برنامه درسی کدامند؟
واکرٌ - 2003 - به نقل از فتحی واجارگاه - 1388 - تعریفی از برنامه درسی ارائه می دهد که در آن، عملاً تنها به سه عنصر یعنی هدف ها، محتوا و سازمان دهی محتوای یادگیری اشاره شده است. به همین ترتیب، تایلر - 1949 - به نقل از فتحی واجارگاه - 1388 - چهار عنصر هدف، محتوا، روش و ارزشیابی را پیشنهاد می کند؛ و تاباٍ - 1962 - به نقل از فتحی واجارگاه - 1388 - عناصر چهار گانه تایلر را به هفت عنصر نیاز ها، هدف ها، محتوا، سازماندهی محتوا، تجربیات یادگیری، سازماندهی تجربیات یادگیری و ارزشیابی گسترش می دهد. با وجود این، برای درک بهتر کیفیت برنامه های درسی، شایسته است فهرستی جامع تری از مؤلفه های برنامه درسی را مورد توجه قرار دهیم. شاید معروفترین برداشت ارائه شده از عناصر برنامه درسی، الگوی طبقه بندی کلاین - 1991 - به نقل از فتحی واجارگاه - 1388 - باشد که در قالب 9 عنصر به تشریح برنامه ریزی درسی پرداخته است. او نه عنصر اهداف، محتوا، فعالیتهای یادگیری، روشهای تدریس، مواد و منابع یادگیری، ارزشیابی، زمان، فضا و گروه بندی را به عنوان عناصر تشکیل دهنده برنامه درسی معرفی میکند.
با توجه به این عناصر و علیرغم اهمیت آنها در برنامه های درسی، تاکنون نشانگرهای هر عنصر با توجه به رویکرد حل مسئله تدوین نشده است. بر این اساس مسئله پژوهش شناسایی و تدوین نشانگان برنامه درسی مبتنی بر حل مسئله است. در نظام دانشگاهی کشور به رغم اهمیتی که در گفتار و نوشتار به رویکرد حل مسئله داده می شود، در کاربرد آن محدودیت وجود دارد و با این مسئله روبرو هستیم که دانشجو اغلب به خواندن و دریافت مطالب کتاب درسی و پس دادن آن ها در موقعیت امتحان می پردازد. بر این اساس بازنگری در برنامه های درسی اولویتی غیر قابل اجتناب است و این امر مستلزم ارزیابی کیفیت برنامه های درسی در آموزش عالی و بهسازی و نیز توسعه رشته ها است.بر اساس مسائل مطرح شده، هدف اصلی پژوهش حاضر تدوین نشانگان برنامه درسی مبتنی بر حل مسئله بر اساس الگوی کلاین - 1991 - برای ارزیابی کیفیت در نظام آموزش عالی است. در جهت تحقق هدف یاد شده، این سوال اساسی مورد توجه قرار گرفته است: نشانگان عناصر برنامه درسی مبتنی بر حل مسئله بر اساس الگوی کلاین - 1991 - برای ارزیابی کیفیت در نظام آموزش عالی کدامند؟
پیشینه تحقیق رویکرد حل مسئله در حوزه ی برنامه درسی در نیمه اول قرن بیستم مطرح شده و ریشه در آرای دیوئی و تعلیم و تربیت پیشرفت گراٌ دارد. در این رویکرد هدف غایی برنامه درسی رشد تفکر و قضاوت یادگیرنده است. در این رویکرد، درک معنی در یادگیری، مشارکت در یادگیری ها، تقویت مهارت های تفکر انتقادی، فهم مطالب، و تصمیم گیری مورد تأکید است. تجارب یادگیرنده که شامل گرایش ها، خواست ها و علائق و نیازهای وی می باشد، نقطه شروعی برای عبور از گذرگاه رشد است. در این رویکرد از تجارب فعلی دانش آموز، به عنوان مراحل ابتدایی فرایند رشد، به سوی تجارب سازمان یافته علمی، به عنوان مراحل انتهایی فرایند رشد، پل زده می شود.
پژوهش های گذشته، ارزشمندی مؤلفه های برنامه درسی مبتنی بر رویکرد حل مسئله را مورد تأیید قرار داده و هر کدام از منظری خاص پیامدهای این رویکرد مهم را خاطر نشان کرده اند. بر طبق یافته های برخی از آنها - نظیر: تیواری، لای، سو، و یوئنَ، 2006؛ وودُ 2004؛ باورگرِ،2005؛ اوزترک، موزلو و دیکلّ، 2008؛ آنیونْ، 2012؛ آلسیوَ، 2012؛ سولمونُ، - 1987 برنامه درسی مبتنی بر رویکرد حل مسئله، درگیری شناختی در دانشجویان ایجاد می کند و این امر برای آنان لذت بخش تر از روش سنتی برنامه های درسی است. در این رویکرد دانشجویان با استفاده از شیوه مباحثه، فعالانه در فعالیت های آموزشی شرکت می کنند، و از طریق طرح مسائل و نظرات و نیز ذکر تجربیات زندگی واقعی به عنوان محرکی برای تسهیل، بهبود و تعالی فرآیند یادگیری، مسئولیت یادگیری خود را به عهده می گیرند.
از پیامدهای دیگر این رویکرد، توسعه مشارکت گروهی است که موجب می شود مهارت تفکر انتقادی دانشجویان ارتقاء یابد - آنیون، 2012؛ کارابنیک و کولینزًٌ، 1996؛ اوزترک و همکاران، . - 2008 در این رویکرد، معلم به عنوان تسهیل کننده مشارکت گروهی و همه یادگیرندگان هسته ای از دانش اشتراکی را ایجاد می کنند. استاد و دانشجویان با هم در امر مهم جستجو، فهم و خلق دانش، مشارکت کامل دارند - کارابنیک و کولینز، 1996؛ باوم برگر، 2005؛ آنیون، . - 2012 علاوه بر این، مؤلفه روش آموزشی مبتنی بر حل مسئله در برنامه های درسی، کوششی در جهت تقویت تفکر نقادانه دانشجویان و عملکرد بهتر آنان در سطوح شناختی سطح بالا در مقایسه با شیوه های سنتی است.
