بخشی از مقاله
چکیده
اقتصاد یکی از نیازهای اصلی و اساسی زندگی امروز و به عبارتی جزء لاینفک آن است. پیچیدگی عصر حاضر اقتضا میکند که نسل آینده، برای مواجهه با مشکلاتش، بر اساس مؤلفههای اقتصادی صحیحی تربیت شود. یکی از مهمترین زمینههایی که در آموزش و پرورش هر کشور و در دنیای معاصر حائز اهمیت فراوان است، تربیت اقتصادی یک نسل است. لذا در تربیت نسلها لازم است که به تربیت اقتصادی و جنبههای آن توجه شود، و کودکان و نوجوانان را با مسائل اقتصادی و مدیریت آن در زندگی آشنا نمود. پژوهش حاضر با هدف بررسی تربیت اقتصادی دانشآموزان در مدارس، چالشها و راهکارها صورت گرفته است. روش پژوهش به صورت مروری و با استناد به مقالات و کتب منتشر شده در این زمینه و با رویکردی توصیفی-تحلیلی انجام یافت. نتایج نشان داد که تربیت اقتصادی راهکارهای مهم در جهت دستیابی به ثروت ملی در آینده و نیز مصرف صحیح و بهرهوری در نظام اقتصادی جامعه میشود.
مقدمه
آموزش و پرورش، یکی از عمدهترین نهادهای فرهنگی رسمی کشور است که در فرهنگسازی کودکان و نوجوانان و به عبارتی نسل آینده کشور بهطور مستقیم و در فرهنگسازی خانوادهها بهطور غیرمستقیم نقش ایفا میکند. تأکید بر »سبک زندگی و الگوی مصرف اسلامی«، »گفتمانسازی«، »روحیه مشارکت وکار جمعی«، » کارآفرینی و مهارت«، » خلاقیت و نوآوری« و» نهادینهسازی« ازجمله مواردی هستندکه پرورش آنها در محدوده وظایف آموزش و پرورش قرار میگیرد. از اینرو توجه ویژه به این امور در همه عناصر و فرآیندهای آموزش وپرورش ضروری است.
عنایت به تربیت اقتصادی در معنای وسیع آن نیز باید به طور جدی پیگیری گردد البته به نحوی که با فلسفه تعلیم وتربیت عمومی همخوان باشد. گنجاندن و تقویت سرفصلهای مرتبط با این حوزه درکتابهای درسی پایههای مختلف تحصیلی برای آشنایی با مفاهیم اولیه اقتصادی یکی از راهکارهایی است که اجرایی کردن آن چندان دور از ذهن به نظر نمیرسد - فقیهی و همکاران،. - 1395 یکی از زمینههایی که در آموزش و پرورش هر کشور و دنیای نسل معاصر بسیار حائز اهمیت است، تربیت اقتصادی است.
زندگی پیچیده امروز اقتضا میکند که نسل آینده، برای مواجهه با مشکلاتش، بر اساس مؤلفههای اقتصادی صحیحی تربیت شود. حتی کودک پیش دبستانی، در سالهای نخستین تحصیلش برای زندگی موفق نیازمند این است که بداند. کارکردن با ارزش است؛ و امری است لذت بخش و مقدس و ثمره کار آن درآمد است. باید گفت درآمد به» زبان پول « خلاصه میشود. و هر انسان، کالایی را که مصرف میکند حاصل دسترنج انسانهایی است که آن را تولید میکنند. و باید امر تربیت اقتصادی هر نسل، در سالهای ابتدای دبستان به درستی پیریزی شود تا در سالهای پایانی دبستان و دورههای بعدی به کارآمدی مؤثر در این حیطه منتهی شود.
کودک وخردسال باید بفهمد تولید چیست؟ چگونه این روند تولید انجام میشود؟ کار چیست و ثمره آن چیست؟ مصرف، پول و ... چیست؟ این موارد به عنوان ابزاری برای زندگی چه نقشی ایفا میکنند؟ - کاکوجویباری، - 1391 به نظر میرسد تعلیم و تربیت اقتصادی از طریق نظامهای آموزشی و بهویژه آموزش و پرورش که بیشترین نیرو و سرمایهی انسانی را در اختیار دارد و اصلیترین نهادی است که وظیفه درونی کردن ارزشها و اصول حاکم بر جامعه را بر عهده دارد - یارمحمدیان، . - 1377 میتواند بهترین نهاد برای تقویت تربیت اقتصادی قلمداد شود.
اما تحقیقات نشان میدهد که نتایج پژوهشهای بسیاری حاکی از نقص و نارسایی پرداختن به این موضوع در آموزش و پرورش و علیالخصوص در کتابهای درسی سه دوره در کشورمان است. همچنین در داخل کشور ایران از گذشته تا سالهای اخیر به این موضوع، به گونهای عجیب و سؤال برانگیز، توجهای نشده است با وجود چند میلیون کلاس درس، میلیونها صفحهی محتوای آموزشی و حتی هزاران صفحهی بررسی شیوههای تعلیم وتربیت اقتصادی و هزاران برنامهی صوتی-تصویری در دنیا که به آموزش اقتصاد مشغولاند، در کشور ایران هنوز کم نیستند کسانی که آموزش اقتصاد رامنحصراً رشتهای دانشگاهی میدانند .
در دنیای امروز و حسب اقتضائات و الزامات تکنولوژیک واقتصادیِ حاکم بر زندگی بشر، مسئولیت نظامهای تعلیم و تربیت رسمی و عمومی مضاعف شده به طوری که ملاحظات خاصی را در باب نهادها، محتوا، برنامهها و روشهای تعلیم و تربیت پیش-روی برنامهریزان آموزشی قرار داده است. برای مثال، نهادهای آموزشی و فرهنگی کشورهای پیشرفته در کنار آموزش مهارت-های اولیه و ضروری مانند خواندن، نوشتن، ریاضیات، ادبیات، تاریخ و به برنامههای آموزش اقتصاد و تعلیم و تربیت اقتصادی نیز توجه کرده و این برنامهها را، به عنوان بخش اصلی برنامههایی که عهدهدار یاددهی عناصر شناختی، گرایشی و مهارتی ناظر بر تدبیر زندگی و تحقق رفتارهای مطلوب در عرصه زندگی فردی و تعاملات اجتماعی هستند وارد سیستم آموزشی خود کردهاند. در این مقاله در پی آن هستیم تا با نگاهی به ماهیت برنامه درسی اقتصاد و ضرورت وجود آن در مجموعه آموزشهای رسمی و عمومی، به ارائه تصویری از وضع موجود آن در مدارس بپردازیم ودیدگاهی از آن که به عنوان تعلیم و تربیت اقتصادی نام برده میشود نشان دهیم. آنگاه به ارائه یک برنامه عمل و راهکارهای موجود در راه حل چالش های پیش رو ارائه دهیم.
سوالات پژوهش
1. ماهیت تربیت اقتصادی و مفاهیم مرتبط با آن کدامند؟
2. نقش آموزش و پرورش در تربیت اقتصادی دانش آموزان چیست؟
3. چالش های تربیت اقتصادی دانشآموزان در مدارس کدامند؟
4. راهکارهای تربیت اقتصادی دانش آموزان در مدارس کدامند؟
یافتهها
تاریخچه تربیت اقتصادی
تعلیم و تربیت اقتصادی از دیر باز مورد توجه بشر بوده است. فرهنگها، ایدئولوژیها، و تمامی تمدنها و ادیان بشری و الهی به انحای مختلف،تلویحاً وتصریحاً، و در قالب آموزههای مختلف اخلاقی، فلسفی، عرفانی، فقهی، حقوقی و علمی، تعالیم اقتصادی خود را به پیروان و وابستگان خود آموزش داده و رفتارهای اقتصادی آنها را مدیریت کردهاند - پیغامی و تورانی، - 1390 تربیت اقتصادی به این دلیل اهمیت بسیار زیادی دارد که در عرصهی مسائل اقتصادی، راه انتخاب بهتر را به انسان آموزش میدهد.
جوامع انسانی به کمک تربیت اقتصادی میتوانند برای استفاده از منابع محدود خود روش مناسبتری بیابند و آن را برای دستیابی به نتیجه مطلوب بهکار گیرند - علیپور و همکاران،. - 1394 در تمدن پرشکوه اسلامی گذشته، علاوه بر کتابهای اخلاقی و فقهی که به نحوی طیفی گستردهای از موضوعات و رفتارهای اقتصادی را در گفتمان اخلاقی یا شرعی تکلیفی مورد توجه خود قرار میدادند، کتب تاریخی و ادبی نثر و نظم نیز، مانند بوستان و گلستان سعدی، درهالتاج و قابوسنامه و... نیز در قالب داستان و امثال و حکم، نقش یک برنامه درسی پنهان در حوزه شناختی و گرایشی و رفتاری را بهخوبی ایفا کردهاند.
در تاریخ اروپای پس از رنسانس نیز معروف است که خانوادههای اصیل فرانسوی و انگلیسی برای فرزندان خردسال خود دایههایی جهت تربیت اقتصادی استخدام میکردند. یکی از معاصرین اقتصاددان معروف ریکاردو - قرن هیجده - در نامههای خود چنین اظهار میکند که افراد متشخص پیش از آنکه برای فرزندان خود پرستار استخدام کنند از آنان در مورد اینکه آیا میتوانند علم اقتصاد را به کودکان تدریس کنند میپرسیدند.
کتابهایی چون »گفتگو درباره دانش اقتصاد« تألیف خانم مارست در سال 1816و »تصاویر دانش اقتصاد« در 9 جلد، مشتمل بر 30 داستان، تألیف دوشیزه مارتینو در سالهای 1834 - 1833 نمونههایی هستند که از یک جریان عمیق فرهنگسازی اقتصادی در متن جامعه اروپای آن روز حکایت میکنند. در اواخر قرن هیجدهم، اسقف جیمز مدیسون، رئیس کالج »نویلیام و ماری« اقتصاد سیاسی را در برنامه مطالعات اجتماعی کالج خودش وارد کرد و کتاب شهیر »ثروت ملل« اثر آدام اسمیت را بهعنوان متن درسی مورد استفاده قرار داد.
