بخشی از مقاله
چکیده:
تربیت فرهنگی از مسائل مهم جهان امروز محسوب می شود وتاثیر آن برجنبه های مختلف زندگی انسان براهمیت آن افزوده است.از نظر امام خمینی - ره - اساس عالم برتربیت انسان استوار است وفرهنگ سایه ای ازنبوت محسوب می شود.دراین مقاله تربیت فرهنگی ازنگاه امام خمینی باروش توصیفی وکتابخانه ای انجام گرفته است.
حاصل مقاله آن است که از نظر امام خمینی اصلاح یک جامعه باتربیت فرهنگی آغاز می شود تاجایی که فرهنگ وتربیت عامل سعادت وشقاوت یک ملت است وپرورش دهنده تفکر انسان وهویت ساز یک ملت است.در این پژوهش عناصر وزمینه های تربیت فرهنگی وموانع آن مانند لذت گرایی، غفلت،خودباختگی، دنیامداری و...بررسی شده وعوامل ارتقاء فرهنگ وراههای رسیدن به آن را مطرح کرده است.
مقدمه
موضوع تربیت، در فرهنگ و معارف اسلامی، از منزلت و جایگاهی والایی برخوردار است. بیتردید یکی از ابعاد فکری بنیانگذار جمهوری اسلامی، حضرت امام خمینی - ره - مقوله تربیت و فرهنگ است، که همواره و در همه مراحل زندگی بدان توجه ویژه-داشتند و در گونههای مختلف تدریس، تدوین نوشتهها، تألیفات، سخنرانیها، نامهها و ... بر ضرورت آن تأکید می فرمودند؛ از اینرو میتوان گفت: حضرت امام - ره - پیش از آنکه سیاستمداری انقلابی باشند، مربی بزرگ و معلم نمونه بود که توانست با دریافتی عمیق و ژرف از مبانی تعلیم و تربیت الهی، در میدان سخت مجاهدهی نفس، خود را بیازماید و مراحل سیر و سلوک را با موفقیت پشت سرگذارد، و نیز به تربیت نسلی که بار اصلی انقلاب را بر دوش میکشد، همت گمارد.
در این مقاله ابتدا تربیت وفرهنگ تعریف شده است .سپس از نظر امام خمینی - ره - مواردی از موانع تربیت فرهنگی ذکر شده است. در این مقاله در پی پاسخ به این سوال هستیم که از نظر امام اهداف و راههای رسیدن به آن راچیست؟ همچنین نقش مراکز آموزشی مانند آموزش و پرورش، دانشگاه وحوزه در تربیت فرهنگی چیست؟
ابتدا از تعریف دو واژه تربیت وفرهنگ آغاز میکنیم.از اصطلاح تربیت تعاریف مختلفی مطرح شده است که از آن جمله استاد مطهری تربیت راعبارت ازبه فعلیت درآوردن استعدادهای درونی می داند. - مطهری،1362، ص - 33تربیت رامی توان ارائه نوعی زندگی دانست که باساختار شخصیت انسان مطابقت داردومبتنی برارزش های معنوی است. - شاتو،1355،ص - 258کلمه تربیت از نظر لغت مصدرباب تفعیل واز ریشه ربو وبه معنای رشدونمو است که درسوره های قران ذکرشده است که درحقیقت قران وپیامبر اعظم بهترین مربیان بشر محسوب می شوند.
از نظر امام اساس عالم بر تربیت انسان است. و بر اساس همین اهمیت وافر است که هدف از بعثت انبیاء را تربیت بشر معرفی می نمایند: - هو الذی بعث فی الامیین رسولا منهم یتلوا علیهم آیاته و یزکیهم ویعلمهم الکتاب وااحکمه... - جمعه:2انسان عصاره همه موجودات است و عصاره تمام عالم است و انبیا آمدهاند برای اینکه این عصارهی بالقوه را بالفعل کنند و انسان یک موجود الهی بشود. این موجود الهی تمام صفات حق تعالی در او است و جلوهگاه نور مقدس حقتعالی است.
برای آن که بهتر بتوانیم به تربیت فرهنگی نائل شویم، لازم است ابتدا موانع تربیت رابررسی کنیم:
مواردی از موانع تزکیه وتربیت نفس از نگاه امام خمینی - ره -
1. غفلت از گناه و کوچک شمردن آن: در روایات آمده است که خداوند هرگاه به بنده خود عنایت فرماید، او را به یاد گناهانش میاندازد. در اندیشه اسلامی احساس گناه و حالت توبه و بازگشت یک نعمت الهی و "فقدان احساس گناه" یک زنگ خطر است. حدیث دراین باره می فرماید : ....» بشارت ده گناهکاران را که من همانا توبه قبول میکنم و از گناه میگذرم، و بترسان صدیقان را که عجب نکنند به اعمالشان، زیرا که نیست بندهای که من به پا دارم برای حساب مگر آنکه هلاک گردد.
.2حبّ دنیا: در اینباره میفرماید: .»محبت دنیا انسان را منتهی به هلاکت ابدی میکند و ماده تمام ابتلائات و سیّآت باطنی و ظاهری است.
3. حب نفس: امام خمینی - س - حب نفس را ریشه همه مشکلات انسان و بزرگترین مانع تزکیه میشمرد. به نظر حضرت امام - ره - نفس انسان به شیوههای گوناگون انسان را فریب میدهد.»مادامی که مملکت وجود شما از حب نفس و حب جاه و جلال و شهرت و ریاست به بندگان خدا پر است، نمیتوان ملکات شما را ملکات فاضله دانست و اخلاق شما را اخلاق الهی شمرد.
4. مجادله: ایجاد تفرقه و اختلاف از موانع تزکیه نفس است. امام در این خصوص میفرمایند:.»دعواهای ما دعوایی نیست که برای خدا باشد.... از گوشمان بیرون کنیم که دعوای ما برای خدا است، ما برای مصالح اسلام دعوا می کنیم، خیر!.... دعوای خود من و شما و همه کسانی که دعوا میکنند همه برای خودشان است.
5 . دنیا گرایی: در اینباره نیز هشدار میدهند: »بدان که نفس در هر حظی که از این عالم میبرد، در قلب اثری از آن واقع میشود که آن تأثر از ملک و طبیعت است و سبب تعلق آن است به دنیا. و التذاذات هر چه بیشتر باشد قلب از آن بیشتر تأثر پیدا میکند و تعلق بیشتر میگردد، تا آنکه تمام وجهه قلب به دنیا و زخارف آن گردد. و این منشأ مفاسد بسیاری است. تمام خطاهای انسان و گرفتاری به معاصی برای همین محبت و علاقه است.
6. خودباختگی: حضرت امام - ره - در عبارتی جالب توجه میفرماید: مادامی که انسان خودش راگم کند ودیگران رابه جای بنشاند نمی تواند استقلال خود راپیداکند گمشده خود راپیدا کنید، گمشده خود شماهستید
راهبردهای تربیت فرهنگی از نظر امام خمینی - ره -
واژه فرهنگ از نظر لغوی از پیشوندفر به معنای جلو و هنگ به معنای کشیدن است - روح الامینی،1365،ص - 11 همچنین به معنای تربیت،عظمت، فضیلت ومعرفت نیز آمده است. فرهنگ در اصطلاح نظامی از باورها،ارزش هارسوم ورفتاری که اعضای جامعه به کار می بنددتاخود راباجهان ویکدیگر سازگارکنند وآن را ازنسلی به نسل دیگر انتقال دهند
از نظر امام راحل - ره - ، فرهنگ از گسترهای عمیق برخوردار است که در حوزه آن، همه رفتارها و نگرشها را شامل می شود. - - فرهنگ یک کارخانه آدم سازی است… فرهنگ سایهای است از نبوت است.
بدینترتیب، امام راحل - ره، - با این نگرش عمیق از فرهنگ اسلامی، کار کردهایی را برای آن ترسیم فرمودند که در نوعِ خود قابل توجه و اهمیت است:
1 -تضمین استقلال جامعه
2 -معرفی صحیح احکام اسلام
3 خودباوری در سایه فرهنگ 4اصلاح نظام تربیتی 5مقابله با تهاجم فرهنگی
در صورتی که راهبردها و شیوههای مطرح شده از جانب حضرت امام - ره - ، باید به صورت مستمر و دائمی بهکار گرفته شود، به مدد الهی می توانیم درسایه تربت فرهنگی که همان تربیت اسلامی است زمینه ظهور حضرت حجت - عج - را فراهم کنیم.مهمترین راهبردهای فرهنگی از نظر امامخمینی - ره - را میتوان به شرح زیر خلاصه کرد:
-1تضمین استقلال جامعه : امام راحل - ره - ، مهمترین راه تضمین استقلال یک ملت و رهایی کامل آن از دام شیطنت دشمنان را، اصلاح و استقلال فرهنگ آن ملت می داند:»قضیه تربیت یک ملت به این است که فرهنگ آن ملت، فرهنگ صحیح باشد.
ملت عزیز ایران و سایر کشورهای مستضعف جهان،اگر بخواهد از دام شیطنتآمیز قدرتهای بزرگ تا آخر نجات پیدا کنند، چارهای جزاصلاح فرهنگ و استقلال آن ندارند. به طوری که ملاحظه میشود،تربیت صحیح از نظر امام راحل - ره - ، بدون توجه جدی به فرهنگ اسلامی و شناسایی خطر هجوم فرهنگ بیگانه و انحرافات ناشیاز آن، امکانپذیرنیست.
فلذا تا وقتی که یک ملت ویژگی های استعمار و فرهنگ های وارداتی را نشناسد، هرگز از دام شیاطین رها نخواهد شد. لذا آنچه که نظام تربیتی صحیح را تضمین میکند و در نهایت راه نفوذ سلطهگران را میبندد، فرهنگ سالم و انسان ساز اسلام است.
-2معرفی صحیح احکام اسلام: یکی از راههای رسیدن به تربیت فرهنگی معرفی صحیح احکام اسلامی ودفع شبهات مربوط به عقاید اسلامی جوانان است.»ما موظفیم ابهامی را که نسبتبه اسلام به وجود آوردند، برطرف سازیم. تا این ابهام را از اذهان نزداییم، هیچ کاری نمیتوانیم انجام بدهیم.
