بخشی از مقاله
طراحی معماری می تواند نقش مهمی در یافتن راهحلهایی برای تاثیر متقابل گروههای اجتماعی برهم ایفا کند. طراحی پایدار می-تواند به خلق راههای زندگی در یک جامعه کمک کند. همان طور که ساختارهای اجتماعی موجود بر معماری اثر میگذارند، عکس آن نیز میتواند اتفاق بیافتد. یک ساختمان با پایداری اجتماعی در صورت موفقیت، میتواند به مردم کمک کند تا منافع زندگی پایدار را درک کنند و به این ترتیب معماری میتواند راهبری برای جامعه ای بهتر باشد.
در حقیقت پایداری اجتماعی به »ارتقای کیفی« و » پایداری سازی اتفاقاتی که در درون کالبد معماری جریان دارند« میپردازد. بنابراین پژوهش حاضر با هدف طراحی مجتمع فرهنگی و تجاری با رویکرد توسعه پایدار در میدان امام خمینی - ره - کرج انجام پذیرفت. در این پژوهش روش تحقیق بر اساس روش تحلیلی - توصیفی است. توسط ابزار جمعآوری اطلاعات و نیز مطالعات میدانی، مبانی اصلی رساله تهیه شده است. در حال حاضر میدان امام خمینی به صورت یک میدان شهری مورد استفاده قرار می گیرد، طراحی حال حاضر میدان تبدیل این میدان شهری به یک میدان برای جایگیری نماد شهر و یک میدان تشریفاتی می باشد.
با توجه به نیازهای سایت مورد نظر، استانداردهای این نوع کاربری بررسی و تحلیل میگردد و سرانجام مطابق با ویژگیهای شهر، تغییر وتصحیح مورد نیاز انجام خواهد شد. این مسئله هم در استانداردهای طراحی معماری و هم در استانداردهای شهرسازی رعایت می گردد. سرانجام مطابق با الگوهای شهری و نیز قالبهای فرهنگی، طرح اصلی ارائه خواهد شد. در نهایت به عنوان نتیجه تحقیقاتی، الگوی مناسب طراحی معماری همنوا با محیط شهری که تعمیم را داشته باشد ارائه می گردد.
به طور کلی -1 مقدمه راپاپورت ارتباط فرم بنا با عوامل طبیعی و اقتصادی را انکار نمیکند، آنچه که امروز به عنوان ضرورتی هماهنگ با نیازهای انسان در هزاره اما از نظر او بیشتر از آن که این عوامل به صورت جبری برمعماری سوم در معماری مطرح است همانا رابطهای است که سرچشمه و تاثیر بگذارند، عوامل و معانی خاص ساخته ذهن بشر همانند سنتها، جرقهی اصلی آن را مطالعات آموس راپاپورت در حوزه فرهنگ و روشهای زندگی، نمادها و تابوها و... برآن اثر میگدارند -
طراحی معماری می تواند نقش مهمی در یافتن راهحلهایی برای تاثیر متقابل گروههای اجتماعی برهم ایفا کند طراحی پایدار میتواند به خلق راههای زندگی در یک جامعه کمک کند. همان طور که ساختارهای اجتماعی موجود بر معماری اثر میگذارند، عکس آن نیز میتواند اتفاق بیافتد. یک ساختمان با پایداری اجتماعی در صورت موفقیت، میتواند به مردم کمک کند تا منافع زندگی پایدار را درک کنند و به این ترتیب معماری میتواند راهبری برای جامعه ای بهتر باشد. در حقیقت پایداری اجتماعی به »ارتقای کیفی« و »پایداری سازی اتفاقاتی که در درون کالبد معماری جریان دارند« میپردازد
در کارهایی از این دست ابعاد برنامه ریزانه، دوبرابر ابعاد معمارانه بر روی شکلگیری طرحها موثر خواهند بود. به این ترتیب مفاهیم ایستایی، فرم و عملکرد که مدتها مورد توجه مباحث معمارانه بودهاند، باید با توجه به آنچه در داخل و خارج ساختمان میگذرد، با توجه به فعالیتها وانتظارات، تغییر کرده و به طور خلاصه برای ابعاد صحیح اجتماعی تعریف شوند
در این راستا، »برای دستیابی به نتایج مورد نظر در دیدگاههای اجتماعی، محقق با بهره گیری از روشهای موجود در علوم اجتماعی به جامعه مورد نظرش وارد شده و با ابزار خاص خود به سنجش رفتارها و روابط اجتناعی میپردازد« - معماریان، 1384، - 369 »در مطالعات محیط و معماری پایدار نیز، اتکا به اکولوژی محدود به تدریج به سوی اکولوژی کامل و تدوین مدلهای کلنگر متمایل شده است. دیدگاههایی اکولوژیک که ابتدا تنها به مطالعهی همسازی معماری با محیط طبیعی محدود بودهاند، در همگرایی با دیدگاههای دیگری که به ساختارهای اجتماعی و روانشناختی زندگی محلی توجه داشتهاند، جستجوی نظریههای جامع و کلنگر را دنبال کرده اند
چنانچه مشاهده می شود،روانشناسی محیط نیز تاثیر بسزایی در تحقیقات پژوهشگران نگرش اجتماعی داشته است، » در روانشناسی محیط به آداب، رسوم، ارزشها و معیارهای اجتماعی و فرهنگی توجه می شود«
در این خصوص، »مطالعات انسان و محیط، علاوه بر کاربرد در حرفهی معماری در افزودن به دانش نظری معماری موثر بودهاند. در مقابل نظریههای معماری منابع با ارزش بالقوهای را برای توسعهی رویکردهای ابداعی در پژوهشهای انسان و محیط فراهم کردهاند
آبراهام مازلو سلسله مراتب نیازها را از نیاز به سر پناه، عزت نفس، خود شکوفایی آغاز و به نیازهای شناختی و زیبایی شناختی ختم کرده است. بسیاری از نیاز های اساسی به فعالیتها ارضاء می شوند، ولی نیازهای میانی و متعالی همچون، عزت نفس و خود شکوفایی با پیچیدگی بیشتر و نیازهای متعالی شناختی و زیباشناسی، با نمادها و عوامل محیطی نهفته تر قابل ارضاء هستند
نظر به پیشرفت و گسترشی که در روندشهرنشینی و بالا رفتن استانداردهای زندگی در اکثر کشورها و جوامع بشری صورت گرفته و تایید گفته» لنگ«؛ انسان با توجه به خصوصیاتی که دارد می تواند در محیط زندگی خود تغییراتی ایجاد کند یا آن را کنترل کند. محیطی که با دخالت مستقیم انسان به وجود میآید محیط ساخته شده نامیده میشود. محیط دارای ویژگیها و داشتههایی است که جیمز گیبسون از آن با عنوان »قابلیت« محیط یاد میکند. »داشتههای مورد نظر گیبسون پیکربندی کالبدی یک شیء یا یک مکان رفتاری است که آن را برای فعالیتهای خاصی قابل استفاده میسازد
»مفهوم قابلیت در عین سادگی، مفهوم قوی و بنیادین در نظریه طراحی محیط است. الگوهای مختلف محیط ساخته شده قابلیت تامین رفتارها و تجارب زیباشناختی مختلف را دارند. بنابراین قابلیتهای محیط ساخته شده، انتخابهای رفتاری و زیباشناختی فرد را بسته به چگونگی پیکره بندی محیط محدود می کند یا گسترش می دهد. - مردم محیطهای طبیعی و مصنوع را برای دگرگون کردن قابلیتها تغییر داده و به تغییر آن همچنان ادامه می دهند
در هر سه این موارد یادگیریها و تجارب قبلی - خاطرات - فرهنگ، اعتقادات و ارزشها اثر گذار هستند و به همین دلیل برای مثال تفاوتهای فرهنگی میتواند واکنشهای مختلفی را سبب شود و در نتیجه معنای محیط در فرهنگهای مختلف نیز تغییر کند. این مسئله در القای معانی نمادین بیشتراحساس میشود از این رو»یادگیریها و تفاوتهای فرهنگی در پرداختن به معانی نمادین و دوست داشتن و دوست نداشتنهای آثار هنری و الگوی محیط نقش مهمی دارند - «لنگ،1386، - 109 »محیط ساخته شده نیز از فرهنگ و روابط اجتماعی تاثیر میپذیرد.
فرهنگ به این لحاظ در محیط ساخته شده یا مقر رفتاری تاثیر می-گذارد که بایدها و نبایدهای رفتار را به فرد القا می کند. در این حالت محیط ممکن است رفتاری را القا کند و یا مانع آن شود. به عبارت دیگر محیط ساخته شده رفتارهای انسانی را در راستای قوانین فرهنگ جامعه کنترل میکند
»مسائل اجتماعی و اجتماع پذیری به میزان زیادی اجباری هستند، مردم آموختهاند که هر رفتاری را در مکان ویژه انجام دهند آنها قرارگاه رفتاری را به دلیل توانایی همنوایی با الگوی جاری رفتار انتخاب می-کنند این همنوایی در صورتی که الگوی رفتار قابلیت تامین منظورهای ابزاری یا نمادین مردم را داشته باشند به وجود می-آیند
محیطهای طراحی شده نمیتوانند موجب رفتارها و روابط متقابل اجتماعی شوند، ولی میتوانند نسبت به آنها خنثی، بازدارنده یا حامی باشند. میان فعالیتهاو محیطهای حامی، در زمینه ویژگیهای ابزاری ، معانی و تعلقات محیطی، رابطه ای متقابل و درونی وجود دارد. این رابطه ها از تفاوتهای فردی ساکنان، روابط متقابل اجتماعی و چگونگی تجربه محیط توسط آنها تاثیر می گیرند
مفهوم توسعه محیط شهری از جمله مسائل مهم در حوزه معماری و شهرسازی است. این مفهوم از زوایای مختلف مورد بررسی قرار می-گیرد.همانطور که اشاره شد، شهر کرج به عنوان کلانشهری با استعدادهای فراوان در کشور شناخته میگردد. اما شهری با چنین پتانسیلی، از المان شهری شاخصی که در عین حال متناسب با نیازهای شهر باشد، محروم بوده و با توجه به توسعه روز افزون شهری، به نظر میرسد این موضوع در آینده اهمیت بیشتری یابد.
.1 پایداری و توسعه پایدار
1-2 توسعه پایدار
به دنبال جنبش حفاظت از محیط زیست در دهه های 1960 و70، »توسعه پایدار« به اصلاحی عام در استراتژیهای توسعه دولتها از ابتدای دهه 80 تبدیل شده است. اگر چه این واژه به شیوههای متفاوت توسط دولتهای گوناگون تعریف شده، مفهوم اساسی مطرح شده در کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه، این گونه مورد تایید قرار گرفته: »توسعه پایدار همانا تامین نیازهای کنونی بدون لطمه زدن به توانایی نسلهای آینده برای به دست آوردن نیازهای خاص خودشان می باشد
در اصل، پایداری سیستمهای زیست محیطی و عدالت میان نسلها، مفاهیم کلیدی توسعه پایدار هستند. پایداری در ابتدا به »پایداری محیطی« یا » پایداری زیست محیطی« اشاره دارد که توانایی طولانی مدت زمین را برای تأمین نیازها و خواستههای همواره در حال افزایش انسان، که اثرات مخرب خور را بر محیط زیست طبیعی می گذراد، نشان میدهد. همانطور که بحث توسعه پایدار گسترش یافته، بسیاری استدلال کردند که به غیر از »پایداری محیطی« رویکردهای دیگری از پایداری، یعنی »پایداری اجتماعی«، »پایداری فرهنگی« و » پایداری اقتصادی« نیز باید به رسمیت شناخته شوند، زیرا آنها هم از ابعاد کلیدی توسعه هستند. این چهار رویکرد پایداری در واقع به هم پیوسته و جدایی ناپذیرند و بررسی یک بر بقیه نیز تاثیر گذار خواهند بود.
»توسعه پایدار مفهومی است که در سال های اخیر به عنوان یک مسئله جهانی به آن نگریسته شده است. پایداری جریانی چند بعدی است که ضمن بهبود وضعیت اقتصادی - پایداری اقتصادی - و ایجاد رفاه همگانی توأم با عدالت اجتماعی - پایداری اجتماعی - از آثار مخرب زیست محیطی - پایدرای محیطی - و ناهنجاریهای اجتماعی به دور است در حالی که نیازهای نسل حاضر را برآورده میسازد، در عین حال ظرفیت امکانات برآوره سازی نیازهای نسل آینده را با توجه به حفظ و بهبود زیست حفظ میکند.
برای سکونتگاه پایدار، با توجه به تعامل کالبدی با رفتارهای انسانی ایجاد پایداری اجتماعی؛ با بالابردن کیفیت زندگی، تأمین عدالت و نظارت اجتماعی، تقویت روحیهی تعاون، مشارکت فعال و جمعگرایی در انسانها مطرح می شود. در شهر پایدار باید حس تعلق به مکان ایجاد و افزایش یابد. با حفظ تراکم و ارتباطات سالم و پیشبینی اندازهی مناسب برای سکونتگاه روابط اجتماعی مطلوب توسعه یابد و مفهومی دیگر از حیات مدنی رقم زده شود
همان طور که در بالا اشاره شد، توسعهی پایدار مقوله ایست که از نیمه دوم قرن بیستم مورد توجه محافل علمی دنیا قرار گرفت و امروزه نیز در علوم مختلف از جایگاه ویژهای برخوردار است و هر روز زاویهای نو از توسعه پایدار شکل میگیرد تا به اهداف این مبحث جهانی جامه عمل بپوشد. معماری یکی از رشته هایست که گرایشی بخصوص از توسعه پایدار را به خود اختصاص داده و آن همان است که به نام »معماری پایدار« در جهان شناخته شده است. »ساختمانهای پایدار ممکن است به عنوان ساختمانهایی تعریف شود که در تلاش برای حصول کیفیت کامل - شامل جنبههای اقتصادی، اجتماعی و محیطی - باشند.
