بخشی از مقاله
چکیده
در این مقاله، محتوای سند تحول بنیادین آموزشوپرورش از منظر توجه به مؤلفههای تربیت سیاسی از دیدگاه امام خمینی - ره - را موردبرر سی قرار میدهیم. برای این منظور از روش تحلیل محتوای کمی و ابزار - سی ستم مقولهبندی - ا ستفاده نمودیم. مؤلفههای تربیت سیاسی از منظر بنیانگذار کبیر انقلاب عبارتاند از: آزادی، استقلال، خودشناسی، آگاهی و عدالت. سند تحول بنیادین آموزشوپرورش را با مجموع 1537 پاراگراف موردبررسی قراردادیم و واحد تحلیل، پاراگراف بود. برای هر مؤلفه، مضامینی انتخاب نمودیم و محتوای سند را موردبرر سی قراردادیم.
در پایان به این نتایج نائل گ شتیم: مؤلفه ا ستقلال 2/16 در صد، مؤلفه آزادی 11/57 در صد، مؤلفه خود شنا سی 5/46 در صد، مؤلفه عدالت 4/45 در صد و مؤلفه آگاهی 16/33 در صد در پاراگرافهای کل سند تحول، موجود بود. نتایج حا صل ن شان میدهد بهطورکلی توجهن سبتاً منا سبی به تربیت سیا سی از دیدگاه امام، در سند تحول بنیادین آموزشوپرورش صورت گرفته است. ازآنجاییکه تربیت سیاسی، امری حیاتی برای دانش آموزان و به طورکلی جامعه هست و نهاد آموزشوپرورش وظیفه اصلی پرورش افرادی با بینش سیاسی مکفی را بر عهده دارد، شایسته است که توجه به این مهم، سرلوحه نظام تعلیم و تربیت کشور قرارگرفته و در برنامهریزیهای کلان و محتوای کتب درسی نیز به آن توجه ویژهای مبذول گردد.
بیان مسئله
بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی برای تربیت سیاسی مؤلفههایی را برشمردند ازجمله: آگاهی، عدالت، استقلال، خودشناسی، آزادی. سند تحول بنیادین نظام آموزش و پرورش با الهام گیری از اسناد بالادستی و بهرهگیری از ارزشهای بنیادین آنها و توجه به اهداف راهبردی نظام جمهوری اسلامی ایران، چشمانداز و اهداف تعلیم و تربیت در افق 1404 هجری شمسی تبیین شده است. در این مقاله سعی شده است میزان توجه سند تحول بنیادین به مؤلفههای تربیت سیاسی امام خمینی - ره - را مورد بررسی قرار دهیم.
مقدمه
تربیت سیاسی از دوران باستان تاکنون موردتوجه فیلسوفان بوده است. در دیدگاه فلاسفه بزرگی همچون ارسطو - - Aristotle و افلاطون - - plato سیا ست بر ا ساس اخلاق و تربیت در خدمت آنان بوده و مو ضوع سیا ست را تربیت میدان ستند - ار سطو، - 1378 - افلاطون، . - 1386 تربیت سیاسی در دیدگاه اسلام، به پرورش باطنی انسانهای آزاده و بااراده توجه دارد که هم برای زندگی دنیوی خود برنامهریزی میکنند و هم به سعادت اخروی خود توجه میکنند. امام - ره - مو ضوع سیا ست را تربیت میداند نه قدرت - سلح شوری،. - 1391 نظریه و نظام سیاسی موردنظر امام خمینی، جزء جدانشدنی جهانبینی و باورهای دینی ایشان بود. امام خمینی، سیاست را در چارچوب مکتب اسلام موردتوجه قرار میدادند.
ازنظر ایشان سیاست به معنای »راهبری بهسوی خداوند« است که بیانگر آمیختگی مفهوم دین و سیاست است - قا ضیزاده، . - 1377 امام - ره - ، اهتمام ا سلام را به حکومت و روابط سیاسی اقت صادی را نخ ست، فراهم آوردن شرایط لازم برای تربیت ان سانی مهذب و بافضیلت می داند، یعنی، حکومت باید شرایط مساعدی برای تربیت انسانی مؤمن فراهم آورد - خمینی مصطفوی، . - 1378 همچنین امام راحل توجه ویژهای به تربیت سیا سی متربیان جامعه دا شتند. سند تحول بنیادین آموزشوپرورش که در مهرومومهای اخیر و با صرف وقت و هزینه زیاد و با کمک خرد جمعی تبیین و منتشرشده است، نقشه راه جامعی برای نهاد آموزشوپرورش کشور میباشد. ازآنجاییکه تربیت سیاسی مطلوب متربیان، از نظام آموزشوپرورش مورد انتظار است، توجه این سند، به تربیت سیاسی، ضروری انگاشته میشود.
-1ادبیات پژوهش
1-1 تربیت سیاسی
تربیت سیا سی تعریف خا صی ندارد، بنابراین ابتدا باید به برر سی خود این مفهوم پرداخت. تربیت سیا سی از دو کلمه تربیت و سیا ست تشکیل شده است. تربیت از ریشه »رب ب« گرفته شده است - باقری، . - 1386 بنابراین در امر تربیت باید بر فعالیتهای آزاد و درونی توجه کرد. هنگامی میتوان از تربیت انسان سخن گفت که به گوهر انسان و ارزشهایی که او را از سایر حیوانات جدا میکند، توجه کنیم - نقیب زاده،. - 1385 سیاست در لغت به معنی پاس داشتن ملک، حراست و نگهداری، حکم راندن، رعیتداری، ریاست، داوری، مصلحت، تدبیر، تأدیب، دوراندیشی، قهر کردن، شکنجه، عذاب، عقوبت، عدالت و غیره آمده است - دهخدا، . - 1377 سیاست، مجموعه تدابیری است که حکومت بهمنظور اداره امور کشور اتخاذ میکند.
- آقا بخشی، . - 1374 در یک تعبیر جامع میتوان گفت که تربیت سیاسی پرورش فضائل، دانش و مهارتهای موردنیاز برای مشارکت سیاسی و آماده کردن اشخاص برای مشارکت سیاسی و آماده کردن اشخاص برای مشارکت آگاهانه در بازسازی آگاهانه جامعه خود است - جان الیاس، . - 1385 اموری همچون تربیت شهروندان، گزینش رهبران سیا سی، ایجاد یک همب ستگی سیا سی، حفظ قدرت سیا سی، اجتماعی کردن افراد برای نظامهای سیا سی، نقد نظامهای سیا سی موجود و تقویت شهروندان جهانی، ازجمله اهدافی ا ست که برای تربیت سیاسی تعریف کردهاند - همان - .
1-2 تربیت از منظر امام - ره -
دیدگاه امام خمینی - ره - در باب تربیت، همان دیدگاه متعالی و عمیق توحیدی و الهی است که از محورهای اساسی اختلاف مکاتب مادی با دین حق به شمار میرود؛ زیرا آنها انسان را حیوانی ادراک کردهاند، مثل سایر حیوانات؛ و حالآنکه انسان بهعنوان خلیفه خدا دارای مراتب نامتناهیای است که باتربیت الهی و تخلّق به اخلاق حضرت حق، میتواند به آن مراتب دست یابد، انسان ادراکاتش و قابلیتش برای تربیت، تقریباً باید گفت غیرمتناهی است - خمینی، . - 1378 اساساً نیاز انسان به راهنمایی و هدایت انبیا، از همین نگاه قابل تبیین است؛ نیازی که گذر زمان و رشد پیشرفتهای علمی و مادی، نهتنها چیزی از آن نمیکاهد که ضرورت آن را افزون میسازد و جز از راه وحی الهی قابل تأمین نیست؛ نیازی که جایگزین ناپذیر است و وجدان و فطرت و خرد آدمی بدان گواهی میدهد.
اهمیت و جایگاه تربیت در نگرش امام خمینی - ره - با مجموعه هستی پیوند خورده است و هدف غایی خلقت، تربیت انسان کامل است. چنین ربط وثیق و پیوند محکمی در تکوین، میتواند جایگاه تربیت را در تشریع هم نشان دهد. در حقیقت، تشریع ادیان الهی و بعثت انبیا، هدفی جز تربیت انسان نداشتهاست، اساس عالَم بر تربیت انسان است. انسان عصاره همه موجودات است و فشرده تمام عالم است؛ و انبیا آمدهاند برای اینکه این عصاربالقوّه را بالفعل کنند و انسان یک موجود الهی بشود این موجود الهی، تمام صفات حقتعالی در اوست و جلوهگاه نور مقدس حقتعالی است.
1-3 نگاه امام - ره - به سیاست
مبنای نگرش سیا سی امام - ره - بر همین اصل توحید ،که آن را مهمترین و باارزشترین اصل اعتقادی و بین شی دان ستهاند، ا ستوار ا ست و نتیجه همین ا صل ا ست، این ا صل به ما میآموزد که ان سان، تنها در برابر ذات اقدس حق باید ت سلیم با شد و از هیچ ان سانی نباید اطاعت کند؛ مگر اینکه اطاعت او اطاعت خدا باشد. اگر سیاست را تبیین و تنظیم رابطه امر دهی و امربری تعریف کردهاند، - حشمت زاده، - 1381 این رابطه بهصورت اصیل، ذاتی و مستقل، تنها باخدا برقرار میشود.
در امر سیاست، ارتباط امر دهی و امربری که بین انسانها برقرار میشود، هنگامی حق است و برای یک مسلمانِ موحد قابلقبول که برخاسته و در راستای اطاعت خدا باشد، بنابراین هیچ انسانی هم حق ندارد انسانهای دیگر را به تسلیم در برابر خود مجبور کند. سیاست به معنای مدیریت کلان دولت و راهبرد امور عمومی در جهت مصلحت جمعی و انتخاب روشهای بهتر در اداره شئون کشور - عمید زنجانی، - 1390 بخشی از آموزهها و احکام اسلامی را تشکیل میدهد و لازمه جامعیت و کمال این دین الهی و نشاندهنده پیشگامی اسلام در مدنیّت و قانون مداری است.
1-4 مؤلفههای تربیت سیاسی از دید امام خمینی - ره -
مؤلفه های تربیتی سیاسی از منظر بنیانگذار کبیر انقلاب عبارتاند از: آزادی، استقلال، خودشناسی، آگاهی و عدالت
1-4-1آگاهی
آگاهی مردم در مقام تبدیل قدرت به اقتدار است. از دید امام خمینی - ره - هر ملتی که میخواهد اقتدار بیشتری داشته باشد باید آگاهتر باشد. آگاهی سیاسی باعث رشد حکومت است، شناختن منافع ملت درگرو آگاهی جامعه است؛ زیرا اگر ملتی به درک و روشنبینی صحیح برسد دیگر از گزند حوادث به دور ا ست و آ سیب نمیبیند - خمینی، ج 21، - 1364 ازنظر امام خمینی تربیت سیا سی باید با ب صیرت همراه با شد در چنین حالت افراد با آگاهیهای سیاسی پرورش مییابند.
1-4-2 خودشناسی
ازنظر امام - ره - انسان باید ابتدا خودش را تربیت کند تا بتواند دیگران را تربیت کند. ایشان یکی از دلایلی که حاکمان منحرفشدهاند را عدماصلاح خود میداند امام خمینی - ره - تأکید فراوانی روی این جمله میکند که اول چیزی که در ابتدا بر ما لازم است، اصلاح خود است.
