بخشی از مقاله
چکیده
عصر معاصر ، عصر فرهنگ ها و تمدّن هاستعصری. است که ملّت هاهویّت، فرهنگی خود را در چالش با هویّت های فرهنگی دیگر می بینند و دستاورد فرهنگی خود را در آینه ی زمان می نگرند. در این عصر انتخابگران واقعی ملّت ها هستند و این ،یکی از ویژگی های مهّم عصری است که امام خمینی - ره - » در صحیفه ی نور«آن را گلستان» ملّت ها« نامیده اند.با پیدایش و گسترش دانشگاه ها در جوامع بشری ، نظام فرهنگی جوامع، با یکدیگر پیوند تنگاتنگی برقرار کرده است ، به طوری که می توان اذعان کرد دانشگاه ها در همه ی زمینه های سیاسی ، اجتماعی ، اقتصادی ، فرهنگی و... دانشگاه ها سرمنشأ تحولات هستند.
امّا در این بین» توسعه نایافتگی «فرهنگی دانشگاه ها از عوامل بازدارنده ی رشد فرهنگی محسوب می شود و از موضوعات مهمّی بوده که همواره بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی - حضرت امام خمینی - ره - - بدان می اندیشیدند و در بیشتر سخنرانی ها و نوشته هایشان ، به این بحران و آسیب اشاره می کردند. حال ، این پرسش مطرح است که موانع و عوامل توسعه ی فرهنگی دانشگاه ها ی کشور ، از دیدگاه امام خمینی - ره - چیست؟ هدف پژوهش حاضر ، رسیدن به پاسخ این پرسش است که نویسنده ، در سه گفتار و یک مقدمه ، به روش تحلیلی موانع و عوامل پیشرفت فرهنگی دانشگاه ها را، با توجّه به مؤلفه های امام خمینی - ره - در صحیفه نور بیان کرده است.
کلید واژه : امام خمینی ، صحیفه نور، دانشگاه اسلامی ، توسعه ی فرهنگی
مقدمه
کلمه ی فرهنگ در اکثر لغت نامه های فارسی مانند فرهنگ جهانگیری ، مجمع الفرس ، لطایف اللغات ، برهان قاطع و ... این گونه تعریف شده :شاخه ی درختی که آن را می خوابانند و روی قسمتی از آن خاک می ریزند به طوری که سر شاخه از خاک بیرون باشد و پس از مدتی که شاخه ریشه دوانید آن شاخه را در جای دیگری می نشانند و با این کار درختی ریشه دار و مستقل و آماده ی بهره برداری به دست می آید و در بعضی از کتب لغت فرهنگ به معنی ادب ، عقل ، دانش ، بزرگی ، حکمت ، معرفت ، علم ، فضیلت و صنعت به کار رفته است . فرهنگ از دو جزء فر و فرهنگ ترکیب شده است .فر یا فرا در فرس هخامنشی و اوستا از پیشاوندهاست به معنی پیش و هنگ جداگانه در فارسی به معنی قصد ، نیّت و آهنگ با پیشاوند آ در زبان فارسی رایج تر است .
»هنگ«، پیشاوند فر به معنی دانش و ادب است . در نوشته های پهلوی هم به همین معنی بسیار دیده می شود و اصولاً فرهنگ در زبان پهلوی به معنی تربیت ، آموزش و پرورش و آنچه آموخته می شود به کار رفته است ». کیا - 4 : 1384 همچنین نویسنده ، در کتاب توسعه فرهنگی به نقل از ادوارد تایلر - مردم شناس بزرگ انگلیسی- نیز تعریف کاملی از فرهنگ ارائه داده است و در این تعریف اشاره کرده است که » فرهنگ مجموعه ی پیچیده ای است که در برگیرنده ی دانستنی ها ، اعتقادات ، هنرها ، اخلاقیات ، قوانین و عادات و هرگونه توانایی دیگری است که به وسیله ی انسان به عنوان عضو جامعه کسب شده است .
وضع فرهنگ میان جوامع گوناگون بشری تا جایی که در اصول کلی قابل تحقیق باشد موضوعی است مناسب برای بررسی قوانین اندیشه و کنش انسانی - «صالح امیری ، - 19:1389با توجّه به تعاریف گوناگونی که از فرهنگ بیان شد ، این اصل آشکار می شود که »فرهنگ از زندگی آغاز می شود و به زندگی باز می گردد و زندگی سراسر ، هم آفرینش دایم است و هم حفظ آنچه مفید به حال حیات و صیانت ذات است « - ستاری ، - 77 : 1361 و همه ی اعمال انسان ها مستقیم یا غیر مستقیم تابع فرهنگ آنهاست و انسان ها میراث خوار فرهنگ کهن خود ، در طول تاریخ هستند
» ز دانا بپرسید پس دادگر که فرهنگ بهتر بود یا گوهر
چنین داد پاسخ بدو رهنمون که فرهنگ باشد ز گوهر فزون
که فرهنگ آرایش جان بود ز گوهر سخن گفتن آسان بود
گهر ، بی هنر زار و خوار است و سست به فرهنگ باشد روان تندرست« - فردوسی -
گفتار نخست : تبیین دیدگاه ها
ارزش دین اسلام و وجه تمایز آن از دیگر مکاتب الهی ، در اتصال به منبع لایزال الهی و کلام قرآن مبین است . کلام نورانی که برای رسیدن به سر منزل مقصود راهبر و راهنماست آهنگوَدﱠ«»وَدﱠت،«» وَدوﱡا«» در قرآن پیاپی به مسلمانان جامعه ی اسلامی هشدار می دهد و اشاره می کند که دلخواه و آرزوی دشمنان اسلام چیست و چه نقشه هایی در سر می پرورانند:وَدﱠ کَثیرً» مِن اَهلِالکِتاب لَو یَرُدﱡونَکُم مِن بَعدِایمانِکُم کُفاراًحَسَداًمِن عِند اَنفُسِهِم مِن بَعدِما تَبَیﱠنَلَهُمُالحَق« »بسیاری از اهل کتاب با اینکه حق برایشان آشکار شده ، به سبب حسدی که از درونشان بر می خاست ، دوست می داشتند شما را پس از ایمانتان به کفر بازگردانند. - بقره: - 109
وَ»دﱠت طائفَه مِن اَهلِالکِتابِلَو یُضِلﱡونَکُم « گروهی از اهل کتاب آرزو می کنند که شما مسلمانان را گمراه سازند. - آل عمران: - 69یا» اَیﱡهَاالﱠذینَامَنُوا لاتَتﱠخِذوُابِطانَهًمِن دُونِکُم لایَألوُنَکُم خَبالاًوَدﱡوا ما عَنِتﱡم قَد بَدَتِالبَغضآءُمِن اَفواهِهِم وَما تُخفی صُدُورُهُم اَکبَرُ « ای کسانی که ایمان آورده اید به غیر هم کیشان خود اعتماد نکنید و آنان را همراز خود نگیرید .آنان در حقّشما از هیچ شرّ و فسادی کوتاهی نمی کنند . دوست داشته اند که شما در رنج بیفتید و سخت زیان ببینید و آنچه سینه هایشان از دشمنی شما پنهان می دارد - که در بیان نمی گنجد- بزرگ تر است . - امام خمینی، - 118:1372از موانعی که بر سر راه توسعه ی کشور به ویژه در گذشته وجود داشته است ، وابستگی فرهنگی یا فرهنگ وابسته بوده است. مهاجمان فرهنگی برای گسترش فرهنگ خویش و به دست آوردن سلطه ی فرهنگی بر کشورهای دیگر ، از روش ها و ابزارهای گوناگونی بهره می گیرند . این ابزارها و روش ها به تناسب شرایط فرهنگی ،اجتماعی ،اقتصادی و ...گروه و ملّت مورد هجوم ، متفاوتند و شناخت و تبیین ویژگی ها و میزان اثربخشی آنها ، برای رودرویی با آن ها ، مؤثر است.
