بخشی از مقاله
چکیده
اعتبار معماري سنتی ایرانفنه به صورت آن، که اساسا به تفکري است که عامل شکل گیري آن بوده است.در این پژوهش سعی شده با استفاده ازروش - توصیفینفتحلیلی - اول به بررسی خانه هاي سنتی،سپس به بررسی ورود مدرنیته در خانه هاي امروزي و در آخر به بررسی تطابق یا عدم تطابق بین معماري خانه هاي سنتی و مدرن بپردازد و دریابد که چرا در خانه هاي امروزيفآرامش گم شده است.
مقدمه
با پذیرفتن این فرضفکه معماري ظرف زندگی است و زندگی یعنی شیوه زیست و ارتباط انسان ها که ازففرهنگ جامعه برمی خیزد، می توان اذعان کرد که معماري داراي هویتی است که بیانگر هویت فرهنگی پدیدآورنده آن است. لذا معماري در وهله اول بیانگر ارزش هاي حاکم بر جامعه و در وهله دوم بیان ارزش هایی است که جامعه به آن تمایل دارد - بمانیان، 1389فف. - 57 از این رو نگران این مسئله هستیم که با ورود مدرنیته از فرهنگ غربی به کشور، تقلید کورکورانه از آن موجب از بین رفتن این ارزش ها و در نتیجه آن از بین رفتن آرامش حاصل از این ارزش ها شود، کما اینکه تا حدودي نیز به این سمت سوق داده شده ایم. پس مقاله پیش رو تلاش کرده با معرفی این ارزش ها و محرمیت ها و آرامش ها در فضاي خانه هاي سنتی و عدم تطابق و تعامل آن با معماري مدرن غربی، زنگ خطري براي تمامی معماران کشور باشد.
1فخانههیا مسکنهه
مسکن از ماده ساکن به معنی آرام گرفتن، آرامش، سکان قلب و اطمینان آمده است - فرهنگ معین - . همچنین در آیه 80فسوره نحل آمده: » واالله جعل لکم من بیوتکم سکنا«فیعنی: خداوند براي سکونت دائم شما منزل هایتان را قرار دارد - سوره نحل، آیه . - 80 همچنین از امام صادق - ع - نقل شده : »در خانه ات را ببند که شیطان در بسته را باز نخواهد کرد«ف - طبرسی: . - 241 مسکن به عنوان سرپناه می تواند داراي تعاریف متفاوت اقتصادي، سیاسی و فرهنگینفاجتماعی در ذهن اجتماع باشد - داوودپور، 1382فف. - 18 چنانچه خانه از دیدگاه اقتصادي نوعی کالا، از دیدگاه هنري نماد، از دیدگاه جامعه شناسانه نهاد، از دیدگاه مهندسی و معماري بنا یا ساختمان، از دیدگاه شهرسازي فضا و از دیدگاه انسان شناختی نوعی فرهنگ است که تمام ابعاد مذکور را دربردارد - فاضلی، . - 1386 اما خانه در درجه اول یک نهاد است و نه یک سازه و این نهاد براي مقاصد بسیار پیچیده اي به وجود آمده است.
از آنجا که احداث یک خانه پدیده اي فرهنگی به شمار می آید، شکل و سازمان فضایی آن به شدت تحت تأثیر فرهنگی است که بدان تعلق دارد. حتی از آن زمان که براي بشر اولیه به عنوان سرپناه مطرح بود، مفهوم عملکرد تنها فایده رسانی صرف یا فضایی عملکرد محض ملاحظه نمی شد. وجه سرپناهی خانه به عنوان وظیفه ضمنی، ضروري و انفعالی مطرح بود و جنبه مثبت مفهوم خانه، ایجاد محیطی مطلوب براي زندگی خانواده به مثابه واحد اجتماعی بود Rapaport, 1969 - ژچدر کشور ما اصلی ترین و زیباترین نمونه هاي معماري بومی، خانه ها هستند کهفدر ارتباط با شرایط آب و هوایی محل، مصالح بوم آورد، شیوه هاي ساخت، سبک زندگی، سنت و فرهنگ هر منطقه شکل گرفته اند - 2007:511،so”zenژچدر ادامه سعی خواهیم کرد که با معرفی خانه هاي سنتی و ویژگی آن ها، این خلاء را بیابیم که چرا امروزه آسایش و آرامش، مانند گذشته، در خانه هاي ما وجود ندارد یا کمرنگ شده است.
پس از حیث حرایم، مطابق شکل تفکیک می شود. اما معیار دوم - 2 محرمیت: که به این معنا است که اولا غریبه ها بر فضاي داخلی تسلط نداشته باشند و ثانیا قلمرو و اعضاي خانواده نیز به طریق مناسب از یکدیگر تفکیک شوند - فاتح، 1388فف. - 162 معیار بعدي - 3 خلوت: می توان خلوت را ویژگی خاصی از مسکن دانست که به تناسب نیاز فرد یا افراد و همچنین در رابطه بافهر فعالیتی معناي خاص خود را خواهد داشتپفاتح، 1388فف. - 136 معیار چهارم - 4 امنیت و ایمنی: به ویژه در جامعه اسلامی، امنیت روانی و امنیت فرهنگی از بارزترین وجود امنیت انسان هستند - نقی زاده، 1387فف. - 447 اما معیار پنجم که بسیار مورد توجه در این مقاله است - 5 آرامش: آرامش اعضاي خانواده، کیفیت مهمی است که توجه بهفآن ضرورت بنیادین مسکن مطلوب است. همچنین وجود فضاي آرام، یکی از لوازم اصلی تفکر به عنوانففعالیتی توصیه شده در فرهنگ اسلامی است. گذشته از همه این ها وجود آرامش و محفوظ ماندن در برابر همه غوغاهاي برهم زنند آرامش، نیازي است که تنها با مسکن تبعات منفی
æ معنوي و روانی و فیزیولوژیکی آنها ممکن می گردد - نقی زاده، 1387فف. - 499 اما معیار دیگر - 6 مردم واري: مردم واري به معناي رعایت تناسب میان اندام هاي ساختمانی با اندام هاي انسان و توجه به نیازهاي او در کار ساختمان سازي است - پیرنیا، . - 1384 چنانچه مقیاس انسانی موردنظر در معماري مسکن را در مقولاتی همچون تناسب ابعاد فضاها یا ویژگی روانی و فیزیولوژیکی انسان، میزان تطابق با شرایط لازم براي تعالی معنوي انسان، تطبیق با ویژگی هاي هویتی انسان، درجه نفوذ آلودگی هوا در مقایسه با وضعیت مجاز، چگونگی تنظیم شرایط محیطی با ویژگی فیزیولوژیکی انسان و در میزان پاسخگویی مسکن به ارزش هاي فرهنگی ساکنین آن می توان جستجو کرد - نقی زاده، 1387فف456ژچفاما آخرین
æ مهمترین معیارها در این طبقه بندي معیارف - 7 درونگرایی: همانطور که می دانیم، اصولا در ساماندهی اندام هاي گوناگون ساختمان و به ویژه خانه هاي سنتی، باورهاي مردم بسیار کارساز بوده است. یکی از باورهاي مردم ایران ارزش نهادن به زندگی شخصی و حرمت آن و نیز عزت نفسف ایرانیان بوده که این امر به گونه اي معماري ایران را درونگرا ساخته است - پیرنیا، - 1384 اما از اصولی که در شکل گیري محرمیت در ابنیه سنتی ما آشکارا تأثیر گذاشته است همین مسئله درونگرایی است.
شاید بتوان این معیار را بارزترین مشخصه سلسله مراتب دانست و یا آن راف ثمره محرمیت قلمداد کرد - معماریان، 1384ژچفهمچنین استرلین در توصیف ساختار شهري ایران به مفهوم »همیشه در درون چیزي بودن«فمی پردازد و اشاره به مفاهیم روانی و احساسی نیاز انسان به سرپناهی در همه جا حتی در مقیاس شهري دارد - معماریان، . - 1384 شاید بتوان اینگونه سخن استرلین را توجیه کرد که در خانه هاي سنتیفما، براي حفظ محرمیت ساکنان یک فضا، مسیر فضاهاي ورودي را به صورت پیچ در پیچ و غیرمستقیم طراحی می کردند، به نحوي که از جلوي درگاه یا هشتی نتوان فضاهاي داخلی را مشاهده کرد - سلطانزاده، 1384فف16ژچفف اما در کنار این ویژگی ها، ریزفضاها نیز در پیدایشفاین محرمیت و آرامش نیز اثر داشته است مثلا وجود ساباط، سردر، سکوهاي مقابل در، هشتی، میانسرا یا حیاط و غیره می باش که در ادامه توضیحی اجمالی به تعدادي از آن ها خواهیم داشت:
در فرهنگ لغت به معنی دالان، راهرو پوشیده، سقفی است که در زیر آن راه ورود به خانه می باشد - عمید، 1361فف. - 68 یکی از ویژگی هاي بارز شهرسازي و معماري سنتی ایران، کوچه ها و گذرهاي سرپوشیده آن هستند که به آن ها ساباط می گویند - پیرنیا، 1384فف. - 159 ساباط ها سایه اندازهایی بودند که در مقابل در ورودي ساخته می شد تا از این طریق مهمانان از گزند آفتاب و گرما در امان باشند و در فاصله رسیدن صاحب خانه و گشودن در، آزاري به آنها نرسد - پیرنیا، 1384، 159ژچفف
استقبال یا بدرقه از همان، که از سنت هاي دیرینه ایرانیان است، در محدوده فضاي ورودي اتفاق می افتد - برزگر، - 1386 سردر منازل مجلل و تورفتگی مقابل آن هر مهمان را به داخل دعوت می کرد - رمضان جماعت و سیستانی، - 1386 درها نیز به گونه اي طراحی می شدند که فرد براي ورود خم می شد که این نشانه تکریم و احترام مهمان نسبت به صاحب خانه بود - پیرنیا، 1384فف. - 160 اما نکته جالب می تواند این باشد که بر تمامی درب ها ورودي فضاهاي مسکونی، کوبه اي براي مردان - با صداي بم - و حلقه اي - با صداي زیر - براي زنان تعبیه می گردید که یکی از راه حل هاي ایجاد حریم و اعلان آمادگی به میزبان در جهت رعایت دستورات شرع مقدس می باشد - معماریان، 1389فف394ژچفف
