بخشی از مقاله
چکیده
امروزه محیط زیست و محافظت از این نعمت الهی در جایگاهی رفیعی در اجتماع قرار گرفته است که مفهوم ارزش اخلاقی را به خود اختصاص داده است و حال زمان آن رسیده است که از این ثروت لایزال حمایت کیفری وایجاد قواعدی خاص در باب مسئولیت مدنی بشود.
در این راستا ضعف ضمانتهای حقوق مسئولیت مدنی و عدم کفایت تدابیر اداری ،ضرورت یاد شده را تقویت می کند با این حال کاربست حقوق مدنی برای حمایت از محیط زیست مستلزم ملاحظه بایسته هایی است که بدون توجه به آن ها نمی توان به تو فیق این حقوق امیدوار شد.فتح باب در بحث مسئولیت مدنی و تشخیص درستی و نادرستی و انتخاب هر یک از مباحث آن از جمله نظریه تقصیر یا خطر و همچنین استناد به نظریات فقهی همچون لاضرر از جمله امور مهم مورد بررسی در این پایان نامه می باشد.
این پایان نامه به دنبال ارائه وتحلیل مبانی نظری ضرورت تحول مسئولیت مدنی ناشی از تخریب محیط زیست با استفاده از منابع ومبانی موجود در نظریات مسئولیت مدنی در فقه شیعه وحقوق معاصر است.لذا ضمن اشاره به اهمیت محیط زیست در فقه امامیه ابتدا به ضرورت تحول در مبانی نظری حفاظت از محیط زیست می پردازیم و سپس ضمن ارائه نظریات روز حقوقی به دنبال بازشناسی وارائه نظریه فقه امامیه وحقوق دانان وتحلیل دکترین مطلوب جهت حمایت از محیط زیست خواهیم بود.
فرض اساسی پایان نامه حاضر براین اصل استوار است که می توان با کندوکاو در آموزه های فقهی وحقوقی به نظریاتی رسید از جمله نظریه احترام به اموال که ضمن حمایت مطلوب از محیط زیست مبنای فعلی و دکترینهای خسارت زیست محیطی را تحت تاثیر قرار می دهد.
در عصر حاضر محیط زیست انسانی و طبیعی در معرض اسیب های جدی و فراوانی قرار گرفته است وجبران آن خسارت نیز به دلیل ویژگی های خاص آن به هیچ عنوان قابل انطباق با نظریات سنتی مسئولیت مدنی نیست بنابراین سئوالی در حوزه فقه محیط زیست یا فقه البیه و همچنین حقوق محیط زیست اسلامی مطرح است که در پی گسترش و بروز بحران های محیط زیست آیا حقوق فقه توانسته است با تکیه بر ابزارها ومبانی خود به حمایت بیشتری از این عنصر اقدام کند یا نقش این رشته به ویژه در حقوق فقه فعلی منفعل و غیر پویا است
بدین سبب فرضیه نخستین این پایان نامه بر این اساس است که در باب جبران خسارات وارده بر محیط زیست اتفاق نظر چندانی بین نظریات حقوقی و فقهی حاکم جبران خسارات محیط زیستی وجود ندارد وبر عکس مبانی مورد پذیرش درعرصه های حقوق داخلی و بین المللی عموما حکایت از تقویت و غلبه رویکرد مبتنی بر نظریه ی تقصیر را دارند این تحول چند سالی است که در حقوق اروپایی آغاز شده وبرخی از کشورها نیز اقدام به تصویب قانون ویژه ای برای جبران خسارات محیط زیستی نموده اند از جمله آنها می توان به قانون مسئولیت محیط زیست فرانسه مصوب 2008 پرداخت.
در این مقاله نگارنده سعی نموده است تا نشان بدهد که چرا مسئولیت مدنی در حوزه خسارات محیط زیستی به ویژه بر مبنای آموزه های فقهی و حقوقی نیازمند تحول است که البته ضرورت این امر را پیش از این برخی از حقوق دانان متذکر شده اند - کاتوزیان، - 3111387:285مهم ترین دستاورد این پایان نامه بازشناسی آن دسته از نظریات مسئولیت مدنی حفظت از محیط زیست در فقه و حقوق است که با فلسفه بنیادین حفاظت حداکثری از محیط زیست سازگار است.
مقدمه
به رغم آنکه منابع اولیه برای طرح بحث مستقل در باب محیط زیست و صدور فتاوای زیست محیطی در منابع اسلامی فراوان وجود داشته، با کمال تأسف در کتب فقهی بابی بدین عنوان اختصاص نیافته و این گونه فتاوا به نحو صریح در ابواب پراکنده بسیار اندک است. شاید علت عمده توجه فردنگرانه به ادله فقهی بوده است. در حالی که هر یک از دلائل را میتوان با نگاهی دیگر تفسیر نمود. در اینجا میخواهیم فقط به عناوینی که لازم است مورد بحث قرار گیرد، اشاره کنیم و در فضایی مستقل به تفسیر آن بپردازیم:
الف - ماهیت فقهی منابع زیست محیطی
منابع زیست محیطی به تمام منابعی اطلاق میشود که انسان به طور مستقیم و غیرمستقیم به آن وابسته است و زندگی و فعالیتهای او در ارتباط با آن قرار دارد. بسیاری از این منابع از مصادیق عنوان »اموال« و جزء حقوق اموال انسانهاست و هرچند بسیاری از آنها مال محسوب نمیشود؛ ولی بیتردید به نحوی از حقوق انسانها هستند و تجاوز به آنها آثار فقهی حقوقی دارد؛ مثلاً داشتن محیط امن صوتی یکی از حقوق مردم است و ایجاد آلودگی صوتی به یقین تجاوز محسوب و در برخی شرایط موجب ضمان و مسئولیت مدنی خواهد بود.
ب - مالکیت منابع زیست محیطی
در قرآن مجید آیات بسیاری مرتبط با محیط زیست وجود دارد و هرچند بسیاری از آنها را نمیتوان در استنباط احکام مورد استدلال قرار داد و به اصطلاح در زمره آیاتالاحکام نمیباشند، ولی آیاتی که با نگاهی دیگر میتواند در این خصوص به کار آیند نیز اندک نیستند. ما آیاتی از قرآن مجید که احکامی را میتوانیم مرتبط با مسائل زیست محیطی از آنها استنباط کنیم، در زیر مورد تحلیل و بررسی قرار میدهیم.
آیات مربوط به مالکیت منابع زیست محیطی
- استعینوا باالله و اصبروا إنّ الارض الله یورثها من یشاء من عباده و العاقبه للمتقین: از خدا یاری جویید و پایداری ورزید، که زمین از آن خداست، آن را به هرکس از بندگانش که بخواهد، میدهد و فرجام ]نیک[ برای پرهیزگاران است. - الاعراف: - 128 و الارض وضعها للأنام: ]خداوند[ زمین را برای مردم نهاد. - الرحمن: - 10
