بخشی از مقاله
چکیده
حقوق شهروندی آمیخته ای است از وظایف و مسئولیت های شهروندان در قبال یکدیگر ، شهر ودولت یا قوای حاکم مملکت و همچنین حقوق و امتیازاتی که وظیفه ی تامین آن حقوق برعهده ی مدیران شهری ، دولت یا بطور کلی قوای حاکم می باشد
مقاله حاضر به حقوق شهروندی از دیدگاه فقه شیعه - قرآن ، احادیث و روایات - و حقوق بشر می پردازد ، تا متعالی بودن احکام اسلامی در زمینه حقوق شهروندی را به نمایش بگذارد و خط بطلانی براندیشه ای که حقوق شهروندی را یک پدیده ی نو و نشأت گرفته از فرهنگ غرب می داند ،بکشد . به همین منظور با مطالعه در آثار حقوقی و همچنین رجوع به منابع معتبر اسلام و مذهب شیعه اصول اساسی حقوق شهروندی استخراج و به آن ها پرداخته شده است این اصول اساسی عبارتنداز :
مساوات و برابری ، امنیت ، آزادی های اساسی ، حق دادخواهی ، حق آموزش و پرورش و حق برخورداری از تامین اجتماعی . تعالیم اسلامی در مورد حقوق شهروندی بسیار کامل و جامع است ، اما آنچه در حال حاضر در حقوق موضوعه و قوانین به عنوان حقوق شهروندی مطرح است ، هنوز جای پیشرفت بسیار دارد . روش گردآوریاطّلاعات کتابخانهای و روش تجزیه و تحلیلاطّلاعات تحلیل محتواست
اهداف :
-1تبیین وتحلیل جلوه های حقوق شهروندی درآموزه های فقه شیعه -2بیان دیدگاههاونظرات حقوق شهروندی ازمنظر فقهای عظام
مقدمه :
حقوق شهروندی از مباحث و مطالب مهمی است که به طور گسترده ای به عدالت و مساوات توجه دارد و در نظریات اجتماعی ، سیاسی و حقوقی جایگاه ویژه ای پیدا کرده است . مقوله » شهروندی « هنگامی در یک جامعه تحقق می یابد که همه اعضای آن جامعه از تمامی حقوق مدنی و سیاسی برخوردار بوده ، در حوزه های مختلف مشارکت داشته و در برابر حقوقی که دارند ، وظایف و مسئولیت هایی را در راستای اداره بهتر جامعه و ایجاد نظم بر عهده بگیرند .از دوران باستان ، متفکران سیاسی درباره رابطه ی درست میان فرد و دولت بحث کرده اند . این رابطه در یونان باستان در گمانه » شهروند « به معنای عضو دولت بودن عینیت یافته بود .
در دولت شهرهای یونان شهروندی بصورت حق شرکت در زندگی سیاسی اجتماعی و در صورت انتخاب شدن ، احساس تکلیف برای عهده دار شدن بار مسئولیت مقام عمومی بازتابیده بود ؛ اما این حق به اقلیت کوچکی که در این دولت ها زندگی می کردند و در واقع به مردان آزاده دارای حق مالکیت محدود شده بود اما در مقایسه مفهوم جدید شهروندی براصل حقوق و تکالیف همگانی مبتنی است
از این رو بین حقوق ، تکالیف و مسئولیت های شهروند رابطه ی مستقیم و چندسویه ای برقرار است . مکاتب و مسلک های فکری مختلف با توجه به بینش جهان بینی و زاویه دیدی که به جهان ، انسان و زندگی دارند ، برداشت ها و نظریات متفاوتی ارائه میدهند . دراین میان دو دیدگاه اساسی وجود دارد یکی مکتب مادی و ماتریالیسم و دیگری مکتب معنوی و الهی . دستور ادیان الهی برای اداره ی امور بشری از آنجایی که خاستگاه ربوی دارند و از ناحیه خداوند که آفریدگار فطرت و آگاه به تمام نیازها و خواسته های بشر است ، صادر شده بهترین و کاملترین راهنما و دستورالعمل برای انسان هاست .
از بین ادیان مختلف دین مبین اسلام کاملترین قواعد حقوقی را برای بشر مطرح کرده است که مطابق با فطرت انسانی است و نه تنها به کمال معنوی انسان ها توجه دارد بلکه به کرامت آن هابه عنوان اشرف مخلوقات فارغ از نژاد ، رنگ و مذهب احترام میگذارد . از جمله مسائل مهم حقوق شهروندی در اسلام » کرامت انسان ها » « ارزش زندگی و حیات افراد » « بیهوده نبودن زندگی « و » هدفمند بودن خلقت انسان « است . حضرت علی - ع - به عنوان خلف صالح پیامبر و جانشین ایشان و بهترین و والاترین مفسر قرآن و اسلام ، در خصوص دین و الهیات و ابعاد گوناگون زندگی مادی و معنوی مورد نیاز انسان ها سخن گهرباری در نهج البلاغه دارند که می تواند راهنمای ما در جهت شناخت بهترین و روشن ترین راه باشد .
حقوق شهروندی از دیدگاه قرآن
انسان دارای دو بعد مادی و معنوی است و موجودی که دو بعد دارد تکالیفی نیز بر او واجب میشود که در جهت رشد و تکامل اوست.اگر در کاری مفسده است ، خداوند انسان را از آن عمل نهی می کند.واگر در کاری خیر وجود دارد انسان را به انجام آن ترغیب می کند. پس تمامی دستورات خداوند ، همه اش در جهت رفاه و تکامل انسان است . ازآنجا که انسان موجود عقلانی است عقل حکم میکند که اشرف مخلوقات دارای حقوق فردی و عمومی باشد وحقوق شهروندی همان رفتار مدنی ، ادب و ملاحظه ونوع دوستی و وظیفه شناس است.
مهم ترین خاستگاه حقوقی در اندیشه اسلامی قرآن کریم است که » تبیان کل شی « است و تجدد را که بشریت در عرصه ارتباطات فردی ، اجتماعی ، سیاسی ، بین المللی بدان نیازمند است به بهترین صورت برای جوامع بشری به ارمغان آورده که سیره نبوی و دیگر معصومان علیهم السلام نیز مطابق با درک درست مفاهیم آن کتاب عظیم است .
پیامبر گرامی اسلام هسته اولیه امت وسط و الگو را پی ریزی فرمود ، و پس از اندک زمانی به یثرب رفت و یثرب را به » مدینه النبی « تبدیل نمود . مدینه ای که درآن ها حاکمیت انسان بر سرنوشت خویش براساس بندگی خدا و قانونگذاری حق شکل گرفت . با توجه به اهداف هر حکومتی می توان به حقوق مردم از دیدگاه آن حکومت پی برد . نخستین هدف در حکومت اسلامی در زمینه فرهنگ و ایدئولوژی مردم است .
زیرا پاسخگویی به نیازهای فکری واعتقادی مردم آن زمان و چه بسا بشریت ، از مهمترین رسالت پیامبر اکرم - ص - َ بوده است. - سوره اعراف ، آیه - 157 ؛ پیامبری که بار سنگین را از دوش مردم بر می دارد و بندها و زنجیرها را از آنان باز می کند . بدیهی است منظور از بارهای سنگین ، آداب و رسوم جاهلی و نیز غل و زنجیرهای فکری و روحی می باشد که بر نیروها و استعدادهای معنوی بشر سایه افکنده است .
حق کرامت و احترام انسانی
احترام به انسان در طول تاریخ موضوع قابل توجهی بوده است چه احترام به گوهر انسانی و چه حرمت به کالبد انسان با مروری کوتاه بر آموزه های ادیان ابراهیمی روشن می گردد این ادیان همواره بر تکریم انسان تاکید داشته اند . می توان گفت امروزه نیز تاکید بر انسان گرایی ریشه در برداشت های دینی دارد قربان نیا ، - 1390خستین حق هرشهروند و هرانسان ایجاد زمینه های رشد اوست . پس از آن باید محیط اجتماع فرصت رشد ، توسعه و کمال را به افراد بدهد . بنابراین برقراری عدالت و اقامه قسط در جامعه وظیفه هرشهروند - سوره حدید ، آیه - 25 ؛ قسط و عدل مطلوب هر انسان است . و در جای جای تعالیم اسلامی به آن امر شده است حتی اگر به ضرر شخصی باشد .
تفسیر :
در این آیه سه چیز مقدمه اقامه عدل دانسته شده است : بینات ، کتاب ، میزان .
واژه بینات - دلایل روشن - معنای گسترده ای دارد که شامل معجزات و دلایلی عقلی می شود که پیامبران به آن مجهز بودند
منظور از کتاب همان کتب آسمانی است و چون روح و حقیقت همه یکی است کتاب را به صورت مفرد بیان می کند ؛ هر چند با گذشت زمان و تامل انسان ها ، محتوای آن ها کامل تر شده است . میزان به معنای وسیله ی وزن کردن و سنجش است که مصداق حسی آن ترازوهایی است که وزن اجناس را با آن می سنجند ولی بی شک در این جا منظور مصداق معنوی آن است یعنی چیزی که تمام اعمال انسان ها را می توان با آن سنجید
