بخشی از مقاله
چکیده:
عصر امام هادی ع ، به دلیل شرایط سیاسی و محدودیتهای شدید عباسیان متفاوت از دوران گذشته بوده و روشها و راهبردهایایشان نیز در برخورد با حاکمیت تفاوت داشت؛ یکی از مهمترین راهبردهای ایشان در مواجهه با جریانهای مختلف این دوره استفاده از دعا به عنوان راهبردی اثر گذار بود. دعا به دلیل مقبولیت عمومی در میان پیروان فرقههای مختلف، از اهمیت به سزایی برخوردار بوده و همواره به عنوان ابزار مهمی در انتقال مفاهیم دینی و سیاسی در مقاطع مختلف مورد استفاده معصومان ، قرار داشت. امام هادی ع ، نیز این مهم را به عنوان راهبرد سیاسی خویش به کار گرفته و اندیشههای سیاسی اهل بیت ، را در قالب دعا تبیین کردند، تاکید بر حقانیت اهل بیت و تبیین ظالم بودن خاندان حاکم و مشروعیت زدایی از آنان از نکاتی است که در دعاهای امام هادی ع ، بدان اشاره شده است. این نوشتار با جستجو درمتون تاریخی و روایی ضمن اشاره به وضعیت سیاسی، فرهنگی عصر امام هادی - ع - ، در پی بررسی محتوایی این دعاها بوده تا بدین وسیله بخشی از سیره سیاسی آن حضرت را تبیین نماید.
واژگاه کلیدی: سیره سیاسی، امام هادی ع ، دعا، اختناق، مبارزه
مقدمه:
دوران امامت امام هادی ، همزمان بود با خلافت افرادی از خاندان عباسی که سخت گیری شدیدی نسبت به خاندان پیامبر ، داشته و محدودیت های فراوانی برای آنان به ویژه امام هادی ، ایجاد کرده بودند، به گونهای که آن حضرت را علاوه بر تبعید به سامراء تحت نظر گرفته و منزل آن حضرت مورد تفتیش و هتک حرمت نظامیان قرار گرفت،1 بنابراین طبیعی بود که امام هادی ، برای کاهش سوظن دربار، ملاقاتهای مستقیم خود را کاهش داده و با روشهای دیگری چون مکاتبه و مضامینی در قالب دعا برای دستیابی به اهداف از پیش تعیین شده همت گمارد. امام هادی ، با توجه به وضعیت خاص دوران خویش و سختگیری شدید نسبت به رفت و آمد شیعیان و نیز دشمنی برخی خلفا همانند متوکل نسبت به خاندان پیامبر ، و لزوم رعایت تقیه و حفظ یاران و نیز حساسیتهای مذهبی موجود در جامعه امکان دستیابی به رهنمودهای امام را با مشکل مواجه میکرد، بنابراین امام سعی کرد با بکار گیری از فرصت دعا دست به انتقال این رهنودها نماید؛ برای بدست آوردن سیره حضرت از لابهلای مضامین این دعاها ضروری است تا با واکاوی دعاهای وارده از جانب امام هادی ، به بخشی از سیره حضرت دست یافت، چرا که پاسخ احتمالی ما به این سوال که آیا امام هادی ، برخی از دعاها خود را با انگیزه سیاسی مطرح کرده است، مثبت ارزیابی میشود؛ در تحقیقات انجام شده بیشتر به سیره سیاسی حضرت در زیارت نامهها اختصاص یافته و تنها به صورت جسته و گریخته به دعا توجه شده است.
الف - مفاهیم:
الف. .1 راهبرد:
این کلمه در لغت مترادف با استراتژی2 دانسته شده است، که اصطلاحا به فن و علم توسعه و به کار گیری قدرت سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و نظامی است هنگام جنگ و صلح که به منظور تامین حداکثر پشتیبانی از سیاستهای ملی و افزایش احتمال دستیابی به نتایج مطلوب برای کسب حداکثر پیروزی و حداقل شکست به کار میرود،3 درواقع استراتژی یک هدف کلی است که در دراز مدت قابل دسترسی است، بر خلاف تاکتیک که در کوتاه مدت و در طی درگیری تحقق مییابد.4 امام هادی ، برای دستیابی به اهداف خود چون: تبیین آموزههای دینی، پاسخ به شبهات؛ مقابله با افکار الحادی، امر به معروف و نهی از منکر، رهنمودهایی را در قالب: سازمان وکالت، ارسال نامه، زیارت نامه و مخصوصا با دعا توانست برنامههای خود را جامععمل بپوشاند.
.1شیخ مفید، الارشاد، ج2، ص.310
-2 معین، محمد، فرهنگ فارسی معین - . -
Sterategy -3 باقری، علی، کلیات و مبانی جنگ و استراتژی، ص.12
-4 آشوری، داریوش، دانشنامه سیاسی، ص26؛ طلوعی، محمود، فرهنگ جامع سیاسی، ص.149
