بخشی از مقاله
چکیده
آیات قصص بخش قابل توجهی از قرآن را تشکیل می دهند، از این رو مفسران نیز به تفسیر قصص قرآن اهتمام ورزیدهاند. یکی از مهمترین منابع در رسیدن به فهم صحیح قصص قرآن، تفاسیر روایی ست. روایات تفسیری اهل بیت: بهخصوص امام هادی7 پیرامون قصص قرآن گرچه اندک است اما در تبیین لایههای تفسیری قصص قرآن بسیار راهگشاست. در این پژوهش از طریق تحقیق کتابخانهای و با روش توصیفی تحلیلی به بررسی و ارزیابی روایات تفسیری امام علی النقی7 پیرامون قصص قرآن پرداخته شده است تا ابعاد نگرش ائمه: به قصص قرآن تبیین گردد. در بخش اول این پژوهش، نمود قصص قرآن در کلام امام هادی7 مورد بررسی قرار گرفته است. این بیانات حضرت گرچه متمایز از روایات تفسیری ایشان است اما نقش قابل توجهی در تبیین کلام خداوند پیرامون قصص قرآن ایفا میکند. در بخش دوم با تحلیل روایات تفسیری امام هادی7 به این نتیجه میرسیم که آن حضرت پیرامون آیات قصص به تبیین لایههای بطنی، اخلاقی، عرفانی، فقهی و ... توجه داشته و در تبیین جایگاه امامت و نبوت در خلال قصص قرآن اهتمام ورزیدهاند.
واژگان کلیدی: امام هادی - ع - ، امام علی النقی - ع - ، قصص قرآن، روایات تفسیری، تفسیر روایی
مقدمه
آیات قصص، بخش قابل توجهی از قرآن را تشکیل میدهند. اهداف، حکمتها و کاربردهای گوناگونی برای قصص قرآن فرض شده است. به دلیل حجم قابل توجه آیات قصص در قرآن کریم، مفسران نیز در کتاب-های تفسیری خود به شرح و بیان قصص قرآن پرداختهاند. یکی از مهمترین منابع برای رسیدن به فهم صحیح قصص قرآن، روایات تفسیری ست؛ از آن رو که اهل بیت: آگاه به ظهر و بطن قرآن اند و تاویل صحیح کتاب خداوند نزد ایشان است، روایات ایشان نقش قابل توجهی در تبیین و تفسیر قصص قرآن دارند. لذا در این پژوهش در صدد بیان دیدگاه ائمه: به خصوص امام دهم7 نسبت به قصص قرآن برآمدیم. در میان روایات تفسیری امام هادی7 تنها بخشی اندک به قصص قرآن باز میگردد، با این حال مطالب مفیدی را در تبیین آیات وحی در اختیار ما قرار میدهد. روایات تفسیری امام هادی7 ممکن است به واسطه سوال یا در اثر شرایط خاص به وجود آمده باشد و تفسیر آیات در انواع گوناگونی مانند بطن یابی، معنا شناختی، علت یابی و ... باشد.
در این پژوهش با بررسی و تحلیل روایات تفسیری امام هادی7 پیرامون قصص قرآن به دنبال آن هستیم تا دریابیم که امام از چه ابعادی به قصص قرآن مینگرند و چه لایههایی از آن برداشت میکنند. از این رو این پژوهش در دو بخش قصص قرآن در کلام امام هادی7 و لایههای تفسیری قصص قرآن از دیدگاه امام هادی7 به نگارش درآمده است، که در بخش اول آیاتی از قصص قرآن که در کلام امام هادی7 با اهداف گوناگون نمود پیدا کرده است بررسی میشود. و در بخش دوم آیاتی از قصص قرآن که امام هادی7 به تبیین لایههای تفسیری آن میپردازند مورد تحلیل و ارزیابی قرار گرفته است.
امام هادی7 در رابطه با تازه بودن قرآن میفرمایند: خداوند متعال قرآن را برای زمان خاص بدون زمان دیگر و برای مردمی خاص بدون مردم دیگر، قرار نداده است، از این رو قرآن تا قیامت در هر زمانی نو و نزد هر ملتی تازه است.1 بنابر گفتار امام هادی7 قصص قرآن نیز منحصر در زمان و ملتی خاص نیست، از این رو ضرورت دارد برای تطبیق قصص قرآن در زمان حاضر به تبیین لایههای تفسیری قصص قرآن از دیدگاه ائمه به ویژه امام هادی7 پرداخته شود. برای رسیدن به این مقصود، این پژوهش با تحقیق کتابخانهای و روش توصیفی تحلیلی به نگارش درآمده است. بنابر تتبع نگارنده پژوهش، تاکنون تحقیقی پیرامون تبیین دیدگاه امام هادی7 نسبت به قصص قرآن شکل نگرفته است لکن در رسالههایی با عنوان »بررسی و تحلیل روایات تفسیری امام هادی1«7 و »گونه شناسی روایات امام جواد7 و امام هادی7 در تفسیر قرآن با تکیه بر تفاسیر البرهان فی تفسیرالقرآن، نورالثقلین و کنزالدقائق و بحرالغرائب2« در خلال گونه شناسی روایات امام هادی7 به پارهای از روایات ایشان پیرامون قصص قرآن نیز پرداخته شده است اما از حیطه گونه شناسی روایت فراتر نرفته و به تحلیلی این چنینی و تبیین دیدگاه امام هادی7 نسبت به ابعاد قصص قرآن دست نبردهاند.
-1 قصص قرآن در کلام امام هادی7
در کلام گهربار امام هادی7 اشاراتی به قصص قرآن مشاهده میشود که متمایز از کلام تفسیری ایشان است. امام علی النقی7 در گفتار خود گاه برای اثبات یک شیء، تبیین بطلان یک عقیده، بیان فضایل، آگاهی بخشی به امور غیب و در ادعیه و زیارات از قصص قرآن استفاده میکنند. هرچند که آن حضرت در این بیانات به تفسیر قصص قرآن نپرداختهاند اما نکات قابل توجهی در تبیین قصص قرآن در اختیار ما می-گذارند، از این رو قصص قرآن در کلام امام هادی7 را در بخشی جداگانه از روایات تفسیری ایشان در این پژوهش گنجاندیم.
1-1 استنادات امام هادی7 به قصص قرآن 1-1-1 اثبات تعدد آفرینندگان در جهان
امام هادی7 در پاسخ به فتح جرجانی که از آن حضرت پرسش نمود: غیر از آفریدگار متعال آفریدگاری هست؟ فرمودند: خدای متعال میفرماید:فَتَبارَکَاللﱠهُأَحْسَنُالْخالِقینَ 3 پس او خبر داده است در میان بندگانش آفرینندگانی هست، از جمله آنها عیسی بن مریم است که به اذن خدا از گل همچون پرنده آفرید و در میان آن دمید و به خواست خدا پرنده شد4 و سامری برای بنی اسرائیل پیکر گوسالهای که صدایی داشت آفرید.6 5
