بخشی از مقاله
چکیده:
پژوهش حاضر درباره نقش و اهمیت یکی از باورها و اصول اعتقادی شیعه در جهان بینی اسلامی و کارکرد مفید و سودمند آن در اقناع ذهن پرسشگر نسل جوان است. وجود اندیشه سیاسی در اسلام و ادعای حکومت دینی مسألهای است که از منظرهای مختلف به آن پرداخته شده است، در این پژوهش تلاش بر آن است که با تأکید بر مضامین زیارت جامعه کبیره مستندات مسأله رجعت و حکومت دینی به عنوان اصلی مسلم در نزد امامان شیعه بررسی شود و با شناخت شرایط زمانی امام هادی علیه السلام که دوران اختناق و فشار سیاسی بوده است، کارکرد مسأله رجعت و امید به سیطره حکومت دینی تبیین گردد و نشان دهدکه چگونه این باور تحمل شرایط سخت را برای شیعیان ممکن نمود.و ایشان را منتظر بازگشت ائمه اطهار علیهم السلام و تحقق عدالت در دوران رجعت قرار داد.
کلید واژه ها:رجعت،امام هادی - ع - ، زیارت جامعه کبیره، انتظار،عدالت.
مقدمه
یکی از پرسشهایی که همواره ذهن انسان های آزادی خواه و عدالت خواه را به خود مشغول میکند و در جهان بینی های ارائه شده در مکاتب و ادیان بشری و آسمانی پاسخ روشنی برای آن دیده نمیشود. سرگذشت و سرانجام انسانهای ستمدیده و درستکاری است که با مظلومیت از دنیا میروند، یا به ناحق کشته میشوند و پیش از آن که از حقوق انسانی و زندگی سالم برخوردار گردند از دنیا میروند. ولی در جهان بینی اسلامی شیعی برای این پرسش، پاسخ روشن و قانع کنندهای دیده می-شود.
آن چه در بین مسلمانان اهل سنت و یا برخی ادیان دیگر مانند آیین مسیحیت دیده میشود حداکثر ظهور منجی است که جهان را پر از عدل و داد میسازد و ظلم را نابود میکند، ولی این پرسش که سرانجام انسانهای زیادی که به ناحق از حقوق خود محروم شدند و از دنیا رفتند، چه می شود، در این جهان بینی ها اگر چه به صورت مبهم پاسخ هایی دارد، ولی پاسخ روشن و قانع کنندهای دیده نمیشود.
ولی این پرسش همچنان وجود دارد، که این چگونه حکمتی از خدای حکیم و دانا است که نسلهای زیادی از انسانها را تنها برای امتحان شدن به این دنیا بیاورد، این همه رنج و سختی، این همه محرومیت از لذت های دنیوی، خوراک ها، لباسهای زیبا، زیورهای پسندیده، ... و موهبت های بزرگ معنوی مانند تقرب به خداوند، عدالت، عبودیت، ...پس هدف از خلق آفرینش زمین و دنیا با این همه دقت و ظرافت و پیچیدگی چیست؟ آیا این هستی که جلوهای بارز از علم و حکمت و جمال پروردگار است، تنها برای بهرهگیری انسانهای ظالم خلق شده است، بهره نسل انسانهای مظلوم از این هستی چیست؟ یا به عبارتی دیگر انسان مظلوم این حق را دارد که بپرسد، اگر چه در آینده با ظهور منجی عدالت در جهان برقرار شود، این چه سودی به حال انسان مظلوم دوره های گذشته دارد، زندگی تباه شده وی را چه سود؟
آیا این نوع جهان بینی با بسیاری از آیات قرآن کریم که خلقت و آفرینش زمین را بخاطر انسانهای مؤمن میداند، ناسازگار الْأَرْضَ فِراشاًنیست؟وَ بقرهالسﱠماءَ:22 بِناءً وَ أَنْزَلَ مِنَ السﱠماءِ ماءً فَأَخْرالثﱠمَجَراتِب هرِزْقاًمِنَلَکُمْ فَلا تَجْعَلُوا ِ أَنْداداً وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُون آیا این رزق و بهره یک رزق حداقلی بوده است و بهره کامل تر را باید به آخرت و به نعمت های بهشتی موکول کرد؟ این پرسشی حقیقی است که طیف وسیعی از جوانان در جامعه اسلامی ایران از آن میپرسند. چرا همین امروز از نعمت زنان و یا پسران زیبا رو و متنوع و انواع شراب ها و مواد مست کننده بهره مند نشود، چرا همین امروز با کج روی و دروغ مانند بسیاری دیگر خود را از موهبت های مادی بی نیاز نسازد، تا این که خود را با قول هایی برای آخرت سرگرم کنند چرا یک جوان با وجود رفتار صحیح باز از بی عدالتیها بایستی رنج ببرد، و روشن است که نیاز به یک پاسخ روشن و قانع کننده دارد. پاسخی که روح تشنه جوانان را سیراب کند و انگیزه حقیقی و و اقع گرایانه برای انسان معاصر با گرایشهای شدید ماتریالیستی رای حرکت در مسیر درست و الهی را فراهم آورد و روح نومید انسان معاصر از اصلاح و رستگاری و خسته از انواع بیعدالتی ها را به فرجام هستی امیدوار کند، و او را از انحراف به سمت لذایذ دنیوی پر جاذبه مانند آن چه امروز در جهان وجود دارد، باز دارد.
و او را بر صبر و بردباری بر رنج ها و مشقت های زندگی صحیح آماده سازد. انگیزهای که بتواند روح مستاصل و درمانده او را چاره نماید. این پرسش هایی است، که پاسخ آن در اصل اعتقادی شیعیان که مبتنی بر آیات قرآن و روایات است با عنوان رجعت وجود دارد. این حق مظلومان درستکردار در سراسر جهان، با هر عقیده و آیینی و در هر زمانی در دوران پس از رجعت به آنها باز خواهد گشت. کارکرد این گسترش این باور در میان مسلمانان بسیار عمیق و قانع کننده است، ولی متاسفانه در مباحث کلامی، مناظرهها، ... تاکید کمی بر این اصل اعتقادی شیعه وجود دارد، و این اصل برای بسیاری شیعیان ناشناخته است، چه رسد برای سایر مسلمانان. تاکید بر مبانی عقلی، قرآنی و روایی رجعت بسیار مهم است، و بایستی درباره این اصل و ترویج آن در جامعه اسلامی حرکتی جدی صورت گیرد.
ترجمه آثار زیادی که از گذشتگان به زبان عربی موجود است به زبان فارسی و عامه پسند، برگزاری همایشها، سمینارها، جلسات پرسش و پاسخ، انعکاس این اصل در آثار هنری و رسانه ها از جمله فعالیت هایی است، که لازم است در این میان صورت گیرد، و این مسأله در گرو آگاهی اندیشمندان جامعه اسلامی و حل برخی از مشکلات یا آسیب شناسی مسأله رجعت است. مفهوم شناسی رجعت الف:معنای لغوی رجعت: رجع در لغت به معنای بازگرداندن و تکرار است؛ از ریشه رجع کلمات بسیار زیادی با معانی گوناگون از آن مشتق شده است. - ابن فارس، 1404، ج 2، ص - 490 ولی در مفهوم رجعه بخاطر تاء وحدت مفهوم یک مرتبه، وجود دارد. و به معنای بازگشت مرد به همسرش پس از طلاق و یا بازگشت انسان به دنیا پیش از قیامت نیز آمده است. - فراهیدی،1410،ج 1، ص - 225 به باران نیز رجع گفته می شود زیرا پس از رفتن به آسمان به زمین باز می گردد. مانند این آیه »و السماء ذات الرجع« - حمیری، 1420، ج4، ص . - 2415 این ریشه در حالت های گوناگون در قرآن به کار رفته است که بسیاری از آنها میتواند به اصل اعتقادی رجعت نیز دلالتصُمﱞداشتهبُکْمٌباشد.بقرهعُمْیٌ:18 فَهُمْ لا یَرْجِعُون ؛ بقره : 156
هُمْ مُصیبَهٌ قالُوا إِنﱠا لِلﱠهِ وَ إِنﱠا إِلَیْهِإِذِ الْمُجْرِمُونَراجِعُونسجده : ناکِسُ12لَوْوَ تَریوارُؤُسِ هِمْ عِنْدَ رَبﱢهِمْ رَبﱠنا مِعْنا فَارْجِعْنا نَعْمَلْ صالِحاً إِنﱠا مُوقِنُون در زیارت جامعه کبیره و در آیات قرآن و روایات از کلمات گوناگونی برای تبیین دوران رجعت بهره گرفته شده است، واژگانی مانند؛ رجع، کرر، حشر، عود، إیاب، .... ب : معنای اصطلاحی رجعت: این واژه در حوزههای مختلفی از علوم دارای مفهوم اصلاحی است، مانند: دانش فقه»بازگشت مرد به زن در دوران عده«، دانش نجوم »حرکتی غیر از حرکت کوکب متحیره به سوی خلاف توالی بروج، عرفان »رجوع و توبه صاحب اعمال از اعمال ناشایست « ؛ دانش تاریخ » تکرار ادوار تاریخی« ؛ - اسلامپور، 1386،صص - 60-34 ولی در دانش کلام اسلامی و در روایات رجعت عبارت است از این که خداوند در هنگامه ظهور امام زمان علیه السلام گروهی از شیعیان را که قبلاً از دنیا رفتهاند دوباره زنده میکند تا به ثواب یاری آن حضرت نائل شوند و دولت کریم او را مشاهده نمایند. - سید مرتضی، 1405ق، ج1، ص - 125 قاضی ابن براج در تعریف رجعت میگوید: معنای رجعت این است که خداوند هنگام ظهور حضرت قائم علیه السلام دستهای از دوستان و پیروان وی را که قبلاً وفات نمودهاند،دوباره زنده میکند، تا به ثواب یاری و اطاعت آن حضرت و نیز ثواب جنگ با دشمنانش نائل آیند. - ابن براج، 1411ق، ص - 268
ضرورت اصل اعتقادی رجعت
ضرورت اصل اعتقادی رجعت در واقع به تبیین دیگر اصول جهان بینی مثل اصل عدل الهی،نبوت، معاد، هدفمند بودن جهان هستی،... میتواند، کمک کند، و اعتقاد و باور به این اصول را روشنتر و قوی تر نماید. اگر اصل رجعت در میان نباشد، جای این اشکال واقعی و اساسی وجود دارد، که چرا این جهان با این دقت و عظمت و علم و حکمت به وجود آمدهاست، آیا صرفاً برای بهرهگیری ظالمان و ستمکاران و کافران این جهان به وجود آمده است. و آیا مظلومان را بهرهای از لذایذ دنیوی نیست و تنها باید خود را به نعمت های اخروی دلخوش دارند، این همه نعمت و عظمت فقط برای بهرهگیری محدود و اندک مظلومان به وجود آمدهاست.
ضرورت تبیین اصل اعتقادی رجعت و تقویت باور انسانهای ستمدیده به این حقیقت بزرگ، در دورههای فشار شدید، میتواند راهگشا و امیدبخش باشد، زیرا اعتقاد و باور به این که روزی عدالت در عالم هستی اجرا خواهد شد، و انسان مسلمان هیچ مشارکتی در آن دوران نخواهد داشت، در واقع نوعی بیتفاوتی نسبت به چنین دورانی را به وجود میآورد، بنابراین تبین این اصل در دوران فشار مانند، دوران زندگی امام هادی علیه السلام ضرورت خود را در افزایش تحمل و صبر بر شدائد و مصائب روشن میسازد.
