بخشی از مقاله
چکیده
خانواده ماهیتی دوسویه دارد که براساس آن هم با کنشهاي مستقل خود، استراتژيهاي درونی خود را بازتولید و ارزشهاي ذاتیش را پایدار میکند و هم از عناصر و الزامات بیرونی تأثیر میپذیرد. در نظامهاي سیاسی مختلف به اشکال متفاوت با خانواده تعامل میشود.
در الگوي ارتباطی خانواده با حکومت در مدل پیشنهادي این نوشتار از ظرفیتها و عاملیت خانواده در ایجاد سرمایه اجتماعی، هنجارسازي در فضاي عمومی، افزایش مشارکتهاي سیاسی اجتماعی و اصلاح سوگیريهاي حکومتی در ابعاد مختلف استفاده میشود.
همچنانکه حکومت نیز با دو شیوه مستقیم و غیرمستقیم میتواند با اقتداربخشی به خانواده، حمایت از والدگري و همسري، بازتعریف شاخصهاي رشد دربارة خانواده، تقویت ویژگیهاي مثبت قومی در پاس داشت حریم خانواده، اتخاذ نگاه غیرانضمامی به خانواده، لزوم همگرایی نهادي در قبال خانواده، اتخاذ راهحلهاي سیستمی و فرایندي و شناسایی مسئولیت نهادهاي هنجارساز در بدنه خود بهکارآمدي خانواده و حل مسائل آن کمک برساند.
.1 مقدمه
در جوامع امروزي زندگی خانوادگی در فضایی نهچندان خصوصی بهوجود میآید.
»بسیاري از مسائل و مشکلات خانوادگی در رسانههاي جمعی مطرح میشوند و درمورد عملکردهاي گوناگون خانواده مباحثی جدي صورت میگیرد به همین جهت دولتها در کنار مردم تلاش میکنند به وضعیت خانواده سامان دهند.
شناخت خانواده جهت هرگونه قانونگذاري، سیاستگذاري، برنامهریزي و فرهنگسازي ضروري است، اما لازم است درکنار خانوادهشناسی معطوف به منابع علمی موجود، از نظر مردمشناسی نیز خانواده بازشناسی شود؛ چرا که خانواده در عینحال که فعال و داراي استراتژيهاي درونی است - سگالن، 1370 . - 324 در هر سنت و جامعهاي به مثابه یک نماد، قوانین و آداب نوشته و نانوشته آن سنت و جامعه را منعکس میسازد. از این نقطهنظر، کارآمدي مطالعات خانواده در مجامع علمی کشور مرهون کاوش پیرامون خانوادة ایرانی و سپس بررسیهاي تطبیقی است.
شناخت خانواده ایرانی برپایه شناخت فرهنگ خاص مردم ایران مبتنی است؛ فرهنگی که حاوي نکات ایجابی و سلبی بهطور همزمان است. درك این نکات نیازمند مطالعات فرهنگی گسترده است، چرا که علاوه بر وجود ویژگیهاي فرامحلی، خانواده درمیان قومیتهاي مختلف ایرانی هم داراي ظرفیتها و کاستیهاي خاص است.
مطالعات فرهنگی دربارة نسبت میان خرده فرهنگها و خانوادة نگاه ما را به خانوادة ایرانی تعمیق و تعریض کرده، به برجستهسازي نقطههاي بیم و امید منجر میگردد.
در این نوشتار پس از اشارهاي کوتاه به مختصات خانواده و با تأکید بر ضرورت مطالعات فوق دربارة خانواده، ابعاد تعامل میان دولت و خانواده را در جامعه ایران پیمیگیریم. اعتقاد ما براین است خانواده با ظرفیتسازي، اصلاح الگوي سبک زندگی و حفظ عاملیت خود به حکومت اسلامی کمک میرساند همچنانکه حکومت نیز از طریق اقتداربخشی به خانواده، حمایت از والدگري و همسري، بازتعریف شاخصهاي رشد دربارة خانواده، تقویت ویژگی هاي مثبت قومی در پاس داشت حریم خانواده، اتخاذ نگاه غیرانضمامی به خانواده، لزوم همگرایی نهادي در قبال خانواده، اتخاذ راهحلهاي سیستمی و فرایندي و شناسایی مسئولیت نهادهاي هنجارساز در بدن خود میتواند بهکارآمدي خانواده و حل مسائل آن کمک برساند.
.2 ویژگی هاي خانواده
خانواده بهطور کلی ویژگیها، ظرفیتها، ارزشها و آرمانهاي مشترکی دارد که جهانیاند. براي همین گاهی دستهاي از ارزشها کموبیش در جوامع مدرن و سنتی هر دو وجود دارند. شاید بتوان این ارزشها را ارزشهاي ذاتی خانواده نامید؛ ارزشهایی مانند تعهد و وفاداري، گذشت و مدارا، انتقال ارزشهاي پایدار، جانبداري از اعضاي و تقسیم کار در عصر حاضر نیز خانواده مختصاتی پیدا کرده که مطالعه آن را حائز اهمیت بیشتر کرده است. رسانهاي شدن، عرفی شدن، مصرفی شدن، فردي شدن، سیالیت میان ارزشهاي متضاد بخشی از این ویژگی هاست.
در کنار آگاهی از مختصات و تحولات عمومی خانواده، فهم کنشهاي پویا و پایاي خانوادة ایرانی و شناخت بافت احساسی و عملکردي خانواده از نقطه نظر مردمشناسی به ما این امکان را میدهد که بدانیم خانوادة ایرانی درچه موقعیتی قرار داشته و از چه الگوي رفتاري تبعیت میکند؛ مانند آنکه در حال حاضر چقدر نسبت به تنظیم عملکرد خود با آموزههاي دینی حساس است؟
معانی رفتارها و قواعد خود را در زندگی روزمره از چه منابعی دریافت میکند و براي نشانههاي ارزشی و عقیدتی رفتار و قواعدش ارزش قائل است یا نه؟ در مطالعات مستمر فرهنگی معلوم میشود همچنانکه دین از دیرباز در خانوادة ایرانی منبع الهامبخشی به حساب میآمده که همواره نظام معنایی خانواده را شکل داده و رفتارها را هنجارین کرده است. آیا هنوز از این جهت نسبت خود را با خانواده حفظ کرده است یا خیر. این مطالعات به ما نشان میدهند که خانوادة ایرانی چگونه میان حساسیتهاي دینی و دنیوي خود جمع میکند؟ الگوي سبک زندگی خود را کی، چگونه و تحت تأثیر چه عواملی تغییر میدهد
