بخشی از مقاله
چکیده
انسان به جهت دارا بودن عقل و خرد می تواند علوم مختلف را فرا گرفته و از این طریق به حیات طیبه دست یابد، لذا تنها علومی سعادت انسان را تضمین میکند که نشات گرفته از دین بوده و مبلغان آن نیز انسان هائی دینی باشند؛ زیرا تعلیمات دینی به جهت ویژگی هاي خاص خود مسئولیت تربیت انسانها را نیز بعهده دارند.
با این وجود، می طلبد مبلغان علوم دینی برگزیدگان خداوند در روي زمین باشند که مصداق بارز آن ائمه اطهار - علیهم السلام - می باشند که از یک سو از خطا و اشتباه مصون بوده و از سویی دیگر خود نیز عامل بوده باشند. لذا این مقاله بر آن است تا ضمن بیان ویژگیهاي تعلیم و تربیت دینی همچون تربیت نیروهاي متخصص، شکوفایی استعدادهاي فطري، تشویق به تفکر و ... از دیدگاه امام صادق - علیه السلام - که به ترویج علوم مختلف و تربیت شاگردان زیادي همت گماشتند، به بررسی عوامل و شیوهاي تربیت از منظر آن امام نیز بپردازد.
مقدمه
تعلیم و تربیت از نیازهاي اساسی انسانها است و این مسئله از دیر باز مورد توجه مربیان بزرگ و مصلحان بشریت بوده است. در تربیت اسلامی بعد از قرآن کریم، سنت و سیره اصلی ترین منبع محسوب می شود؛ چرا که قرآن کریم پیامبر اسلام - صلی االله علیه و آله - را بعنوان الگوي حسنه معرفی نموده است. بعد از پیامبر اکرم، پیشوایان دین بعنوان بزرگترین معلم و هادي انسانها، سعی در تبیین اصول زندگی بر اساس تعالیم دینی نمودند و حتی برخی در این راه جان خود را نیز فدا نمودند.
تعالیم انبیا و مصلحان دینی بهترین اصول تربیتی را دارا می باشد و تنها راه نجات بشریت تبعیت و پیروي از آن رهنمودهاست.
امام صادق - علیه السلام - به دلیل شرایط خاص سیاسی زمانشان، با استفاده از شیوه هاي گوناگون در تعلیم و تربیت شاگردان و تبیین اصول تربیت همت گماشتند که حاصل آن تربیت چندین هزار شاگرد بوده است. لذا در بین مکاتب مختلف فقط اصولی که با تعالیم الهی مطابقت داشته باشد می تواند انسان را به ساحل نجات هدایت کند.
پیشینه تحقیق
در زمینه بررسی شخصیت علمی و زندگی پر برکت و امام صادق - علیه السلام - پژوهش و تحقیقهاي فراوانی انجام گرفته است، ولی در زمینه ویژگیهاي تربیت دینی از منظر آن امام، مستقلا نوشتاري صورت نگرفته است.
این مقاله بر آن است ضمن تبیین جایگاه علمی آنها، ویژگی تعلیم و تربیت در زمان امام صادق - علیه السلام - را مورد بررسی قرار دهد.
روش بررسی
گردآوري مطالب این مقاله به روش کتابخانهاي می باشد.
معناي تعلیم و تربیت در لغت و اصطلاح
الف: معناي لغوي
ابن منظور در لسان العرب در معناي " تربیت" آورده است: " یعنی چیزي رشد کرد و افزوده شد. همچنین در مفردات آمده است:
" رب در اصل تربیت است و تربیت یعنی ایجاد شی ء به تدریج از حالتی به حالت دیگر تا به حد تمام برسد.
تعلیم ، مصدر باب تفعیل، از مادهي - عَلِمَ - مشتق شده است و در لغت به معنی آموختن می باشد. " تربیت" چون از »ربا، یربو« باشد، رشد کردن و برآمدن و قد کشیدن و بالیدن را میرساند.
راغب در مفردات می گوید: " تعلیم " نیاز به تکرار و ممارست فراوان دارد تا در نفس متعلم جاي گیرد. بعضی قائلند که تعلیم عبارت است از آگاه کردن نفس بر تصور معانی است."
ب: معناي اصطلاحی
معناي اصطلاحی "تربیت " در نزد دانشمندان، تعاریف مختلفی دارد که همهي آنها بر پرورش و تغییر تاکید دارند. "
تربیت " عبارت است از پرورش دادن، یعنی استعدادهاي درونی را که بالقوه در یک شیء موجود است به فعلیت در آوردن و پروردن.اگر تربیت را در مورد انسان بکار بریم میتوان گفت: تربیت عبارت است از پرورش کودك در تمام نواحی وجود او است و آنها اقسامی دارد؛ پرورش بدنی، پرورش عقلی، پرورش اخلاقی.
تربیت از نظر آموزش و پرورش عبارت است از تغییري که آدمی در نفس خویش یا دیگر مردمان ایجاد می کند.
" تعلیم " مفهومی ژرف تر از معناي یاد دادن و آموزش است. تعلیم ایجاد دگرگونی در متعلم و متحول ساختن او از حالت جهل است به حالتی که موجب رشد عقلی و استقلال فکري شود و تعلیم و تربیت یعنی؛ رشد عقلی و به فعلیت رساندن استعدادها و قوا، و ایجاد وحدت و هماهنگی میان آنها براي به هدف رسیدن انسان.
تعلیم و تربیت از منظر آیات
در قرآن کریم واژه " رب " در چند مورد به کار رفته است.
در سوره اسرا آمده است: - الاسرا ء - " - 24 وهمیشه پر و بال تواضع و تکریم را با کمال مهربانی نزدشان بگستران و بگو: پروردگارا، چنان که پدر و مادر، مرا از کودکی - به مهربانی - بپروردند تو در حق آنها رحمت و مهربانی فرما."
خداوند متعال در سوره شعرا می فرماید: - شعرا " - 18 / فرعون گفت: تو نه آن کودکی که ما پروردیم و سالها عمرت در نزد ما گذشت؟ "
در آیات مذکور کلمه " رب " به معناي تربیت می باشد.
